مریم منصوری | نمایش نامه نویس، شاعر و کارگردان تئاتر

جهان دوگانه برشت با سازمان نشانه‌ای- تمثیلی "کله‌گردها و کله‌تیزها" که نهایتا با هم به صلح می‌رسند و به جنگ کله چند‌گوشه‌ها می‌روند، در نمایش «انسان- اسب/ پنجاه- پنجاه» تبدیل به سمفونی تصویری شده  که طنین تابلوی «جیغ» مونش را می‌توان در آن شنید.
اثری چند بعدی که می‌توان در الگوهای تئاتر اکسپرسیونیسیتی، تاثیر سینما و نقاشی در قاب‌بندی‌های تئاتر و بررسی امکانات بدن بازیگر به مثابه نمایش خطوط تاریخ به کندوکاو در آن پرداخت.
اما در این شعر تصویری که مرتضی اسماعیل کاشی ساخته، مبتنی بر متنی از هاله‌مشتاقی‌نیا در تعامل با کارگردان، دو اسب جان گرفته‌اند. دو اسبی که در جهان برشت محور درگیری رعیت و مالک هستند. اما جان ندارند. دو اسبی که رعیت جوزده در بحبوحه ظاهری تغییر مکانیسم اجتماعی از دیر می‌دزدد. از دیری که خواهر مالک به آنجا پناه برده تا همچون دوران کودکی روزهایی روشن و شب‌هایی خاموش داشته باشد. از دیری که دو خواهر راهبه از خواهر مالک، جهیزیه هنگفت می‌خواهند، چون او به آنجا آمده تا عروس مسیح شود. و حالا که در نتیجه تغییرات، اجاره‌بهای زمین کم شده یا در موقعیت بی‌ثباتی قرار دارد، خواهران راهیه برای اسب‌ها دندان گرد کرده‌اند.

اما در جهان غیر خطی«انسان-اسب/ پنجاه- پنجاه» دو نفر از بازماندگان اردوگاه نازی که در آنجا موش‌های آزمایشی هستند در دست یک نظامی ... دیدن ادامه ›› که از بازی لذت می‌برد، اسب بوده‌ و هستند. بازیگرانی که در چنگال کارگردانی نابلد و قلدر، اسب بودن را تمرین کرده‌اند. نیاز به خواب، گرسنگی، هیچ چیز مانع تمرین نمی‌شود. این آدم‌های مفلوک، موش‌هایی هستند که به چنگال این مرد افتاده‌اند و باید اسب بودن را تمرین کنند و آن‌قدر اسب شوند که اسب در پوست‌شان بنشیند. طوری که سال‌ها بعد، سال‌ها بعد هم که قدم به اردوگاه مفتوح نازی می‌گذارند، اسب بودن رهایشان نمی‌کند. این جنونی که میل به رهایی و آزادگی در دشت دارد اما دهنه‌اش زده و به افسارش کشیده‌اند.
همین اتفاقی است که برای نانا می‌افتد؛ دختری که کارگر سکس است. پدرش که چیز زیادی از زندگی نمی‌خواهد جز نان و سقف و هر دو بازی می‌خورند. بازی برای ایزابلا و برادرش کمتر است  به قوت ارتباط و پول. اما نانا و پدرش همیشه دهنه زده و افسار کشیده هستند. و هر بار کشیدن این افسار با عوض شدن بازی، که معمولا هم کارگردان از زندگی بازیگران، آن پایین چیزی نمی‌داند و بی‌هیچ گفت‌و‌گو فرمان می‌دهد و بازی را عوض می‌کند، همین برای عاصی شدن و جنون و خستگی به استخوان رسیده این مفلوک‌ها که در اردوگاه نازی گیر افتاده‌اند کافی است.

این بدن‌های خسته که از تاریک‌ترین قسمت شب نگذشتند و بدن‌هایشان در اتاق‌های گاز روی هم تلنبار شد.
تنها دو اسب، دو اسب از این اردوگاه جان سالم بردن که شاید همان اسب بودن و در پوست اسب گنجیدن نجات‌شان داده است. مثل بازیگران جوان همین نمایش که شاید از آنچه آن بیرون نیست یا هست به تمرین‌های این نمایش گریخته‌اند و در پوست این انسان‌های مفلوکِ ناچارِ ناگزیر گنجیده‌اند. اما این بازیگران از تاریک‌ترین نقطه شب به سلامت عبور کرده‌ و به صحنه و اجرا رسیده‌اند. هر چند که در پایان اجرا هم در تن‌های خسته و افتاده مردگان اتاق گاز نازی می‌مانند، از پشت آن جدارهای شیشه‌ای بیرون نمی‌آیند و با هلهله تماشاگران، پوست تن‌های خسته پاره نمی‌شود.

درود و خسته نباشید به گروه بازیگران جوان این نمایش و کارگردان و نویسنده؛ مرتضی اسماعیل کاشی و هاله مشتاقی نیا.

حمید عبدالحسینی | مدرس، نویسنده و کارگردان
پایگاه خبری، تحلیلی سینما سینما

ارکستر باشکوه

جدیدترین تجربه‌ی نمایشی مرتضی اسماعیل کاشی از چند منظر قابل بحث است: ۱. انسان، اسب …. برآمده از یک تمرین کارگاهی و براساس متدهای ناشی از کار عملی هنرجویانی است که به شکلی دقیق هدایت شده‌اند و ماحصل اجرایی با ظرافتهای بصری و هندسی فراوان است و از این منظر حداقل در بین آثاری با این رویکرد و کیفیت در چند سال اخیر یکه و تازه است.

۲. نمایشنامه انسان، اسب … نگاهی دارد به متنی از برتولت برشت که در همکاری مشترک اسماعیل کاشی و هاله مشتاقی‌نیا با تغییراتی همراه شده که ... دیدن ادامه ›› عمدتا در راستا و به عبارت بهتر درخدمت نگاه تجربی و خلاقانه کارگردان قرار گرفته است. انتخاب چنین متنی با توجه به جنبه‌های مضمونی و تماتیک و همچنین نزدیکی این مضامین نه فقط با دوره‌ی زمانی اکنون بلکه به عنوان موضوعات ازلی_ ابدی و قابل طرح در هر شرایط اجتماعی _ سیاسی یکی از برگ‌های برنده است که باعث تمایز نمایش شده است.

۳. کارگردانی انسان، اسب …. به سبب بهره گیری از مدل کارگاهی در ماحصل اثر واجد نکات قابل ذکری است: اول در هارمونی دیدنی و نظم مثال زدنی صحنه‌های ترکیبی و سینک بسیاری لحظات که هنرپیشه‌ها می‌بایست خود را با تغییرات نوری و صدایی وفق دهند. دوم در پروراندن و ایجاد باور بازیگران نسبت به نقشهایی که قطعا از هر یک از آنها دور است و ایجاد آمادگی‌های بیانی و بدنی مناسب برای رسیدن به فرم مطلوب آدم‌های اثر و در نهایت دستیابی به یک تمپو و همین طور ریتم پویا، دینامیک و متناسب که می‌تواند تماشاگران پرشماری را با خود همراه کند.
فروش و اقبال مخاطبین از انسان، اسب: پنجاه، پنجاه را باید به فال نیک گرفت و برای ترویج و توسعه‌ی چنین آثاری از تمام ظرفیت‌های رسانه‌ای بهره جست. این نمایشی است که می‌توان به یک ارکستر باشکوه مانندش کرد؛ ارکستری برای گوش‌هایی که به دنبال شنیدن صدای عدالت‌اند.