ماهی و گربه، گربه و ماهی
بررسی فیلم ماهی و گربه
ساخته شهرام مکری
(قسمت اول)
فرم در سینما چیست؟
فرم در حقیقت تکنیکی است که سینماگر از آن استفاده میکند برای روایت فیلم تا مخاطب را با اثر خود همراه کند.
فیلم ماهی و گربه ساخته شهرام
... دیدن ادامه ››
مکری ازین نظر بسیار قوی پرداخته شده است. فیلم 130 دقیقه است و روایتی گنگ و نامفهوم دارد. داشتن یک پلان سکانس تنها و تمام نشدنی به همراه تکرار شدن صحنه هایی از فیلم برای بار دوم و سوم به ظاهر میبایست مخاطب را سردرگم،گیج و بی حوصله کند. در صورتیکه تماشاگران در طول نمایش فیلم با کنجکاوی خاصی آنرا دنبال میکنند و در دوباری که من این فیلم را در سینما دیدم ندیدم کسی از سالن بیرون برود.
اما شهرام مکری با انتخاب یک فرم بسیار سخت و پیچیده به چنین مهمی دست یافته است و فیلم او مانند بسیاری از فرم های ساده سینمایی نیست که یک خط سیر ساده را طی کنند و مخاطب به سادگی بتواند به خودش اجازه دهد که هر گوشه ماجرا را حدس بزند.
درام های ساده سینمایی که در سینمای ما فراوان یافت میشوند همگی چنین اند. آنها به مخاطب اجازه میدهند در مورد فیلم قضاوت کند و آنرا حدس بزند و پیش بینی کند. حال این پیش بینی میتواند درست یا غلط باشد و حدس زدن مخاطب در اینجا حتما به این معنا نیست که حدس او درست است.
اما فرم ماهی و گربه چنین اجازه ای به مخاطب نمیدهد. یک کارگردان با ذکاوت از همه ابزارهای در دستش استفاده کرده است که فقط مخاطب را کنجکاو کند و او را نسبت به گوشه گوشه ماجرا کنجکاو نگه دارد. این کنجکاوی موجب میشود که فیلم از مخاطب جلوتر برود و اجازه حدس زدن به تماشاگر داده نمیشود.
در هر دوباری که فیلم را دیدم از فیلم عقب تر بودم و این خاصیت اصلی فرم ماهی و گربه است که مخاطب در طول تماشای این فیلم دائم دارد به خودش میگوید که "چی شد؟" و تلاش نمیکند که جلوتر را حدس بزند و این "چی شد؟" ها انقدر زیاد میشوند که بالاخره مخاطب تسلیم میشود و فقط سعی میکند ببیند تا بتواند نتیجه گیری کند.
همان اتفاقی که با دیدن Inception برای مخاطب میوفتد در اشل دیگری در ماهی و گربه رخ میدهد. با این تفاوت که ماهی و گربه به ظاهر بسیار ساده تر از Inception روایت میشود.
محتوا چیست؟
محتوا در اصل همان چیزی است که مخاطب به تحلیل آن میپردازد و از فرم جدا نیست. همواره در تحلیلهای سینمایی فرم و محتوا را با هم میسنجند و نسبت آنها را با هم در نظر میگیرند.
میتوان گفت این محتوای یک سینماست که فرم آنرا میسازد. یعنی کارگردان با توجه به محتوا دست به ابزارهای سینمایی خود میزند و فرم را ایجاد میکند. درست مانند مکانیک یا تعمیرکاری که با توجه به وسیله ای که در اختیار دارد ابزار مناسب را انتخاب میکند. مثلا هیچ کس برای بازکردن پیچ از سیم چین استفاده نمیکند اما اگر جایی یک پیچ با هیچ پیچ گوشتی ای باز نشد و تنها راهش استفاده از سیم چین بود تعمیر کار ماهر و زبردست آنی است که به این فکر بیوفتد که از سیم چین نیز میتواند استفاده کند.
حال فارغ از همه برداشت های فلسفی و سیاسی از این فیلم میتوان محتوای آنرا در یک جمله خلاصه کرد: "وجود تهدید" .
با این تفسیر دیگر مهم نیست این تهدید سیاسی است یا اجتماعی یا تهدید ماورایی! از نقطه شروع داستان تا انتها این "تهدید" است که وجود دارد و نهایتا هم توسط حمید عملی شده و مارال قربانی میشود و در قسمتی از منولوگ مارال گفته میشود "همه اتفاقات از اینجا شروع میشود" که این جمله میتواند در فهم بهتر کلیت ماجرا به مخاطبین کمک کند.
حال اگر محتوای ماهی و گربه را در وجود تهدید خلاصه کنیم میبینیم که فرم این فیلم به شدت با محتوای آن سازگار و متناسب است.
انتخاب موسیقی، استفاده از نریشن در روایت فیلم، استفاده از افکتهای سینمایی، بازی بازیگران و لحن دیالوگ گویی آنها و از همه مهمتر انتخاب لوکیشن همگی ابزارهایی است که دست به دست هم میدهند با به آن محتوای تهدیدآمیز فیلم برسند.
اما خارج از این حوزه ها،وظیفه اصلی کارگردان دادن میزانسن میباشد. شهرام مکری در انتخاب میزانسن ها و جزئیات صحنه نیز بسیار دقت کرده است و از این منظر نیز بهترین استفاده ار مهمترین ابزار سینمایی خود یعنی دوربین کرده است. در اینجا البته نباید از هنرمندی محمد کلاری فیلمبردار این فیلم نیز غافل شد که در این یک سکانس پلان طولانی همه نماهای دور و نزدیک را به خوبی به تصویر کشید.
اما در مورد میزانسن مثلا وجود یک نایلون گوشت و خون فاسد شده در بسیاری از صحنه ها و حتی تمرکز دوربین در یک صحنه روی گالن نفت، چوبدستی و نایلون گوشت مصداقی از استفاده از میزانسن در انتقال مفهوم تهدید به مخاطب است.
استفاده از عنصر تعلیق نیز در روایت این فیلم بسیار استادانه است. اوج این هنرنمایی در قسمتی که پروانه و بابک برای بستن شیر فلکه آب به داخل جنگل میروند دیده میشود.
به طور کلی فیلم در انتقال مفهوم تهدید بسیار هنرمندانه عمل میکند.
ادامه دارد...