هتلی ها، یک نمایش ملی متهد و مدرن
نوشته ی ساناز بیان به کارگردانی حمید رضا آذرنگ

نمایشنامه ی هتلی ها که این روزها درسالن استاد سمندریان تماشاخانه ی ایرانشهر به روی صحنه رفته و با استقبال بسیارگرم تئاتر دوستان، هنرمندان ومنتقدان تئاتر مواجه شده است، بدون تردید، در زمره ی آثار قابل تامل تئاترملی معاصر ما قابل شناسایی و مطالعه است.عنوان نمایشنامه ی"هتلی ها" که ما را مستقیماً، به شرایط زیستی و اجتماعی ساکنین جنگ زده ی"هتل ایران" واقع در ضلع جنوب - شرقی پل سید خندان تهران ارجاع می دهد(که در اواخر دهه ی هفتاد، با پراکندن و بازگشت ساکنین آن به مناطق جنگ زده،به کلی تخریب و ازحافظه ی تاریخی شهر تهران زدوده شد) وبطورضمنی، به مهاجرت های انبوه اهالی جنوب ایران به تهران و سایر شهرهای کشور طی دوران جنگ تحمیلی و بحران های فرهنگی–اجتماعی حاصل از این مهاجرت ها برای هردو طرف،دلالت دارد، به لحاظ ساختاری،اثری چالش برانگیز و پیچیده است وبا تلقی کلیشه ای ما از درام و تئاتر، درتفابل آشکار قرارمی گیرد. به همین جهت هم، نمایشی که با وفاداری کامل نسبت به این نمایشنامه در سالن سمندریان مجموعه ی ایرانشهر به صحنه رفته است، نمایشی پر مسئله و پیچیده جلوه می کند که برای درک آن، نه فقط باید خود را از بند و حصار تلقی سنتی از درام و تئاتر آزاد کنیم بلکه باید با مرور صادقانه ی خاطرات دوران جنگ تحمیلی و پذیرش حقانیت جهت گیری این نمایش، ریشه ی بحران های اخلاقی و فرهنگی اکنونی مان را نیزدرهمین گذشته ی نزدیک جستجوکنیم؛درایستادگی تعصب آلودمان به شعارها باورها واخلاقیات ذهنی پیش از انقلاب و بی توجهی فردی و جمعی ... دیدن ادامه ›› مان نسبت به سرنوشت "هتلی ها"یی که ناخواسته قربانی گسست های تحمیلی فرهنگی و سرزمینی و هویت باختگی های عمیقی شده بودند که حالا ،دست سرنوشت، بر میهمانداران ناسپاس گذشته ی آن ها رقم زده است.
هتلی ها، از یکسو مخاطبان خود را، بربستر روایتی دراماتیک از زندگی زناشویی درحال فروپاشی زن و مردی که گویا از دانشجویان مسلمان فعال وهوادار دکتر شریعتی در سال های پیش از انقلاب و از کنشگران جنبش انفلابی منتهی به انتقلاب بهمن 57 بوده اند، به سال های دهه ی هفتاد و آغاز کشمکش های اجتماعی بعد از جنگ می کشان و از سوی دیگر، با ارائه ی تصویری فشرده و به معنای دقیق کلمه مینیمالیستی و شاعرانه از شرایط اجتماعی و اخلاقی دوران معاصر، به ریشه یابی شرایط اجتماعی پر از گسست و تنهایی امروز جامعه ی می پردازد. این دو رویداد که یکی روایتی رئالیستیک از زندگی واقعی یک خانواده در دهه ی هفتاد است و به گونه ای غیرمستقیم، درحکم نمادی از شروع بحران و تضاد درصفوف نیروهای دخیل درانقلاب 57 عمل می کند و دیگری که صرفاً برشی منتخب و دراماتیک از زندگی نسل جوان دهه ی 90 است، ، قصد دارند ،از طریق بازنگری غیر مستقیم در گذشته، با ریشه یابی برخی از حیاتی ترین بحران های رفتاری و اخلاقی و اجتماعی ایران معاصر، مخاطب را در فهم و درک شرایط امروز خود و جامعه یاری دهد . چنین فرآیند دراماتیکِ پیچیده ای ، ضمن بغرنج کردن روند ارتباط صحنه و مخاطب، گستره ی معناشاختی وسیعی را فراهم می کند که از حوصله ی عادت های تئاتری آشنا و ساده انگارانه ی مخاطب عادی فراتر می رود و به همین دلیل هم برای پرداخت صحنه ای خود، نیازمند ریزسنجی بیشتر و ارجحیت بخشیدن به اصول ، منطق و ضوابط اجرایی به عوض احساسات گرایی و تکیه برعواطف فردی بوده است.
از این منظر،هتلی ها، درحوزه ی متنی،یکی از متعهدانه ترین و ملموس ترین رویکردهای دراماتیک به شرایط فرهنگی – اجتماعی چند دهه ی اخیر کشوراست وبه همین دلیل هم باید آن را در زمره ی آثار ملی محسوب نمود؛ اما درحوزه ی اجرایی، برغم بازی های درخشان بازیگران و به رغم تلاش متعهدانه ی کارگردان برای انتقال مضامین متن، و نبز به رغم موفقیت نسبی اجرا در انتقال مفاهیم کلیدی مورد نظرآن،از ضعف های کوچک اما قابل توجه ای رنج می برد که آگاهی از چند و چون دلایل آن ها، می تواند با کاهش دغدغه های ناگزیر مخاطب در زمان اجرا، شرایط مطلوب تری را برای فهم و درک مفاهیم نمایش فراهم کند.
می گویند، ظریف ترین و اقتصادی ترین، شیوه ی بیان اندیشه، ازهمه به حقیقت نزدیک تر است و نمایش، اقتصادی ترین وسیله ی بیانی ممکن برای تبیین روابط انسانی و انتقال مفاهیم بشری است؛ و از آنجایی که برقراری ارتباط مفهومی در تعاملات تئاتری، همیشه در درون نظامی از نشانه ها اتفاق می افتد که درگیری ذهنی ، احساسی، عاطفی و عقلی مخاطب را در پی دارد، اقتصاد نشانه پردازی و رعایت ایجاز در ساخت و سازفضای صحنه و طراحی لباس نیز علاوه بر داستان و گفتار و کلام و موسیقی وشخصیت پردازی و گریم، از لوازم ضروری دراجرا و پردازش صحنه ای یک متن است؛ بویژه متونی که زمینه چینی های احساسی و عاطفی پیچیده ای را برای درک موقعیت شخصیت های خود الزامی می کنند.
بعلاوه ،اگر طراحی صحنه را از ارکان هنر اجرا و روی دیگر سکه ی میزانسن بدانیم و بپذیریم که طراحی صحنه، نه فقط سازنده فضای دیداری که خالق فضای مفهومی نمایش است وسهم بالایی ازارتباط معناشناختی صحنه ومخاطب را در احتیار خود دارد، مهمترین نقطه ضعف اجرای حمید رضآذرنگ از نمایشنامه ی "هتلی ها" اثر قابل تقدیر ساناز بیان را باید در ذهنیت جاری درپس طراحی صحنه آن و نیز در ذهنیت جاری درپس طراحی لباس توجه برانگیز بازیگر نقش امید (با بازی بیش ازاندازه برجسته و خودبسنده ی سام کبود وند )جستجو کرد که نه تنها با برجستگی ودرخشش غیر ضرور ی و بیش از حد خود، نظم متعادل و همگون فضای دیداری نمایش را برهم می زنند بلکه، با تقویت و تشدید فاصله میان مخاطب و صحنه ی نمایش، بخش قابل توجه ای از تمرکز مخاطب را به بی راهه می برند و امکان درگیری عاطفی او با رویدادها را- که از ضرورت های یک چنین متون و این اجرای مشخص است- به حداقل کاهش می دهند. این طراحی صحنه و لباس که محصول ذهنیت سینمایی امید اکبری است، بویژه خود را در جزء پردازی های بیش ازحد لازم ، از جمله در طراحی ویژه ی فرش های پهن شده بر کف صحنه ( اتاق نشیمن و آشپزخانه) آشکار می کند که بدون در نظر گرفتن فاصله ی صحنه و تالار، با چنان دقت معناشناختی ظریفی طراحی شده اند که جز ازطریق بازی جزء نگارانه ی دوربین، نه قابل رویت است و نه قابل فهم . این ترفند جزئی نگارانه ی بصری، چنانچه از ارتباط صحنه ای با فاصله ی تئاترانتظارمی رود، جز انبوه سازی بی دلیل نقاط تمرکز و توجه مخاطب، آنهم به زیان رویدادهای جاری بر صحنه، هیچ کارکرد دیگری ندارند و با تحمیل فضای دیداری انبوه و پرتنوع، همچون مانعی برسر راه ارتباط عمیق و بی واسطه ی صحنه و مخاطب عمل می کند.
درپایان لازم است، علاوه بر بازی های زیبای بازیگران نمایش: حمید رضا آذرنگ،نسیم ادبی،بهاره کیان افشار، آیه کیان پور و آناهیتا همتی، بویژه ازبازی ستایش برانگیز بازیگر نوجوان نمایش هتلی ها،، ستایش محمودی، یادکنیم که نقش بسیار مهمی در بیان و انتقال مفاهیم متن و اجرا داشته است. "هتلی ها"، یک درام رئالیستی مدرن و یکی از نادر آثار ملی معاصر ما درحوزه ی درام و نمایش است که با احساس تعهد ودرکی عمیق نسبت به وظیفه ی و نقش همیشگی و بعضاً فراموش شده ی تئاتر در فراهم کردن فضای گفت وگو ،نه تنها میان صحنه و مخاطب که در گسترده ی اجتماعی و ملی پدید آمده ودر فضای کنونی حاکم بر صحنه های تئاترما، به عنوان نمونه ای راه گشا قابل برسی و مطالعه است.