آدمهایی که منفعل نیستند

هم زمان با شب عقد کنان اسماء، تک دختر یک خانواده شش نفره، برادر خواستگار سابقش به درب منزل آنها می آید تا مراسم را بهم بزند. درگیری برادران و پدر اسما با مهاجمان منجر به مرگ یکی از مهاجمان شده و ماجراهای پیچیده ای رقم می خورد.
قتل و دعوای ناموسی یکی از پرتکرارترین موضوعات سینمای ایران چه در فیلمنامه چه در دیالوگها  بوده و بسیاری از فیلمها را می توان نام برد که با دلیل و بی دلیل چنین صحنه ای را در فیلم خود گنجانده اند گویی این مساله یکی از نشانه های اصلی غیرت مردانه ایرانی و تبعات آن است. جان دار نیز دقیقا در همین زمینه گام بر می دارد. فیلمنامه جان دار اگرچه دچار نقاط ضعف گوناگونی است اما نکته قابل توجه آن که تبدیل به یکی از نکات مثبت پیش برنده حتی در کل فیلم می شود، قدرتش در قصه گویی است. ضمن اینکه شخصیت پردازی مناسبی را در میان همه شخصیتهای داستان میتوان به خوبی مشاهده کرد تا جایی که هیچیک از شخصیتهای مورد اشاره منفعل نبوده و هر یک به نوعی در روند داستان تاثیر گذار هستند. اما غلطیدن به ورطه کلیشه های آشنا و قابل پیش بینی از نیمه کار به بعد در کنار تصمیم نویسندگان فیلمنامه مبنی بر پایان باز بودن قصه، از جمله نقاط ضعف فیلمنامه محسوب می شوند. در کنار اینها داستانکهایی هم که به قصه اصلی اضافه شده اند پیش برنده نیستند و به نوعی عنصر بازدارنده محسوب می شوند. فضای رفتاری حاکم بر خانواده اسماء و کشمکش های مابین اعضای خانواده که هر یک مشخصا در پی دستیابی به هدف خود هستند سبب شده تا با طیفی از آدمهای خاکستری مواجه باشیم که همگی در مقابل تنها بدمن ماجرا یعنی یاسر با بازی جواد عزتی قرار می گیرند که در جای خود قابل تحسین است اما نکته این است که آنقدر کلیشه های رایج رفتاری در فیلمنامه به یاسر اضافه شده و این شخصیت را به قدری سیاه جلوه داده که هیچ منطقی برای دفاع از رفتار شاید به حق این شخصیت در برخی از بخشهای داستان نیز وجود ندارد. تو گویی نویسندگان اصرار بر این داشته اند که مخاطب حتما و حتما می بایست از یاسر متنفر باشد.
ساختار نیز با توجه به مواردی که در فیلمنامه به برخی از انها اشاره شد دارای فراز و فرود  است. در ابتدا باید به قدرت قصه گویی در فیلمنامه که پیشتر به آن اشاره کرده بودم بپردازم. اما در ساختار نتوانسته خودی نشان بدهد و از اینرو ساختار فیلم به ویژه تا نیمه نخست به شدت کشدار خسته کننده و طولانی می نماید. از همین رو در یک نگاه کلی تصور می شود که یک چهارم ابتدایی درباره دعواست یک چهارم بعدی درباره دادگاه و زندان است یک چهارم سوم درباره تلاش طرفین برای رسیدن به هدف خویش و یک چهارم پایانی نیز روشن شدن تکلیف ادمهای ماجراست و چنین به نظر می رسد که همه این چهار بخش را می شد به راحتی در یکساعت خلاصه کرد که به هر شکل چنین اتفاقی رخ نداده و قدرت قصه گویی در ساختار فیلم تبدیل به نقطه ضعف آن شده که ارتباط مستقیمی با تجربه سازندگان جوان آن دارد. سکانس ابتدایی فیلم از آن سکانس های تکان دهنده و تاثیر گذار است چه آنجا که اعضای خانواده برای حفظ آبرویشان به جهت نرسیدن شام عروسی تلاش می کنند تا با گرم کردن هرچه بیشتر مجلس به نوعی برای خود زمان بخرند و چه آنجا که صحنه زدو خورد آغاز می شود و تا خاتمه اش که صحنه چاقو خوردن و مرگ برادر یاسر است پایان می گیرد. بازی ها نیز دیدنی و تاثیر گذار است. به ویژه حامد بهداد و جواد عزتی که به خوبی توانسته اند نقش های نعیم و یاسر را برای مخاطب باور پذیر بسازند. 
در مجموع جان دار را باید یکی از تجربه های خوب و مفید دوماری و امیری در سینمای قصه گو ارزیابی کرد. تجربه ای که به رغم ضعف های فیلمنامه و ساختار نتوانسته آنگونه که باید دیدنی و کامل شود اما برای اولین گام کارگردانان جوان این اثر قابل پذیرش و چشم پوشی از نقاط ضعف مورد اشاره است. به شرطی که کار بعدی این تیم کاری، دیگر از این ضعفها نداشته باشد.

نسا نیکو
عضو انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران