«کاغذ پاره‌ها» ثمره یک عمر کار هنری من است

بهزاد نعلبندی نویسنده و کارگردان مستند انیمیشن «کاغذ پاره‌ها» که این روزها در تیوال اکران آنلاین شده است درباره ایده شکل گیری اثر به خبرنگار سینمایی صبا گفت: به دعوت یکی از دوستانم که مددکار مرکز نگهداری از زنان کارتن‌خواب بود، به یکی از این مراکز مراجعه کردم و شرط حضورم نیز این بود که هیچ دوربینی با خود نداشته باشم. اصلا به قصد ساخت فیلم به آنجا نرفتم و تصورش را هم نمی‌کردم که بدون دوربین توانایی ساخت فیلم مستند را داشته باشم. در آن‌جا با پنج نفر از خانم‌ها مصاحبه و با اجازه خودشان صداهایشان را ضبط کردم اما سه سال طول کشید تا ایده ‌این کار به ذهنم برسد.

این کارگردان و نویسنده سینما افزود: صحبت‌های این خانم‌ها بسیار تلخ بود به قدری که پتانسیل تبدیل به فیلم داستانی شدن را نداشت. شخصیت‌ها قربانی بودند و کاری دراماتیک‌تر از فیلم داستانی را می‌طلبیدند.

به گفته وی، مجموعا پنج سال درگیر تولید این مستند بوده است؛ پیش تولید سه سال و تولید فیلم دو سال طول کشید.

نعلبندی درباره روند و عوامل تولید مستند بیان کرد: به جز صداگذاری که توسط انسیه ملکی  و آهنگسازی که توسط عطا ابتکار انجام شد، بقیه کار را خودم به تنهایی انجام دادم. «کاغذ پاره‌ها» ثمره یک عمر فعالیت هنری من است و جالب است بدانید تمام عروسک‌های این مستند انیمیشن را خودم از کارتن میوه ساختم.

وی با اشاره به وحشتش از کارتن‌خواب‌ها در زمان کودکی عنوان کرد: من به واسطه یک پیرزن کارتن‌خواب که در کوچه ما زندگی می‌کرد، از زنان کارتن‌خواب وحشت داشتم و وقتی تصمیم گرفتم از این مرکز نگهداری از زنان کارتن‌خواب بازدید کنم، به این بخش ماجرا هم فکر می‌کردم که شاید بتوانم به آن ترس از کارتن‌خواب‌ها غلبه کنم.

کارگردان و نویسنده مستند انیمیشن «کاغذ پاره‌ها» ادامه داد: یکی از خانم‌های مستقر در این مرکز ۲۳-۲۴ سال داشت و مسن‌ترین آن‌ها ۵۴ ساله بود. من از طریق دوستی که در آن مرکز کار می‌کرد با این عزیزان در ارتباط بودم اما ایشان به دلیل اعتراض به شیوه نگهداری از این خانم‌ها در آن مرکز، توسط مدیر این مجموعه از کار خود اخراج شد و ارتباط من نیز با این عزیزان قطع شد.

نعلبندی درباره بازخوردهای خارجی و ایرانی به مستندش گفت: این فیلم اولین بار سال ۹۸ در جشنواره فیلم فجر رونمایی شد و اولین اکران بین‌المللی‌اش در جشنواره ایدفا که مهم‌ترین جشنواره مستند جهان است صورت گرفت و اکنون هم در تیوال درحال اکران آنلاین است. من در ایران محصول دیگری شبیه به «کاغذ پاره‌ها» سراغ ندارم البته اصرار ندارم که بگویم اولین کسی هستم که چنین کاری را انجام داده اما من فیلم مستندی را که صفر تا صدش انیمیشن باشد در ایران ندیدم حتی هوشنگ گلمکانی که یکی از مهم‌ترین منتقدان سینمایی است بعد از دیدن این فیلم در جشنواره سینماحقیقت، عنوان کردند که حتی شبیه به آن را حتی در خارج از ایران هم ندیده اند، البته خود من چندین کار خارجی شبیه به «کاغذ پاره‌ها» را دیده‌ام.

کارگردان «پرو» در ادامه ذکر کرد: من فکر می‌کردم که خارجی‌ها نتوانند با فیلم به خوبی ارتباط برقرار کنند اما وقتی به جشنواره ها رفتم متوجه شدم که نکات ظریفی را از فیلم دریافت کردند که مخاطب ایرانی آن‌ها را دریافت نکرده است. ما این نوع فیلم‌ها را تنها می‌شنویم زیرا کاراکترها به زبان فارسی سخن می‌گویند و بخش عمده درک و دریافتمان را به گوشمان می‌سپاریم و محتوای بصری را خیلی دنبال نمی‌کنیم اما مثلا یک استاد دانشگاه در استرالیا متوجه برش‌های کنار کارتن‌های درون مستند و اشاره آن‌ها به زخم درون این زنان کارتن‌خواب هم شده بود. وقتی شخصی کیلومترها آن‌طرف‌تر متوجه این جزئیات می‌شود، خستگی ام درمی رود.

این کارگردان به نحوه و اصول کار خود اینگونه پرداخت: من مانند سنگی که درون برکه می‌افتد فیلم می‌سازم. آن تشعشعاتی که حول محور فیلم من به‌وجود می‌آیند دست من نیست. من تمام تلاش خود را صرف ساخت فیلم می‌کنم اما این‌که بازخورد داشته باشد یا نداشته باشد و چه اتفاقاتی برای فیلم بیفتد از کنترل من خارج است. اثر تولید شده بعد از جدایی از هنرمند و در مسیر نشان می‌دهد که چه توانایی‌هایی در برقراری ارتباط با مخاطب دارد.

او در پاسخ به این پرسش که چرا فیلم را سیاه‌وسفید کار نکرده است، بیان کرد: رنگ قهوه‌ای کارتن‌ها بخشی از هویتشان است، اگر من این رنگ را از آن‌ها می‌گرفتم انگار هویتشان را از آن‌ها گرفته‌ام. به واسطه این‌که ما به این افراد کارتن‌خواب می‌گوییم من همه جهانشان، تهران و کاراکترها را با استفاده از کارتن ساختم. اگر سیاه‌وسفید کار می‌کردم فضا بسیار سیاه می‌شد و من اصلا دوست نداشتم که برچسب سیاه‌نمایی روی کار بخورد چون تمام این خانم‌ها میل به بازگشت به زندگی داشتند به جز یکی که آن هم به واسطه این بود که هنوز مواد مخدر را ترک نکرده بود.

نعلبندی درباره برنامه‌های آینده‌اش گفت: الان درحال کار کردن روی دو فیلم دیگر هستم. فیلمی که درحال کار روی آن هستم، درباره مهاجرت یک خانواده ایرانی به خارج از ایران است. این فیلم مستند کوتاه است و امیدوارم آخر امسال یا اوایل سال آینده تمام شود. به جز آن درحال کار روی یک فیلم بلند هم هستم که کاراکترهایش تکمیل شده‌اند و منتظر پایان آن هستیم.

خالق انیمیشن مستند «کاغذ پاره‌ها» از دلگیری‌هایش نیز اینگونه سخن گفت: جشنواره‌ فیلم شهر در حالی برگزار شد که این مستند که درباره شهر تهران است و نگاه منتقدانه‌ای به شهرداری تهران دارد به جشنواره راه ندادند آن هم در حالی که من فرم جشنواره را پر کرده بودم. قابل درک است که جشنواره‌ای فیلم را نپذیرد ولی درشرایطی که هیات انتخاب اعلام کند که فیلم به علت مرتبط نبودن با جشنواره و یا به دلیل بی‌کیفیت بودن رد شده است اما وقتی رویکرد منتقدانه‌ به عملکرد شهرداری باعث شود برگزارکننده این جشنواره که وابسته به شهرداری تهران است، فیلمی را از جشنواره حذف کند، یعنی ما حتی حق انتقاد هم نداریم و من نمی‌توانم این را بپذیرم. به عنوان سازنده یک اثر حق اعتراض و حق دفاع از اثرم را دارم.

او افزود: بعدها هر جایی عنوان کنند که اثرت وارد کدام جشنواره‌ها شده، با افتخار اعلام می‌کنم که اثر من کاندیدای بهترین انیمیشن سال ۲۰۱۹ آسیا پاسیفیک، کاندیدای بهترین فیلم انیمیشن بلند جهان در لهستان، برنده جایزه بزرگ بخش بین الملل جشنواره پویانمایی تهران بود، در حداقل سی جشنواره خارجی شرکت داشت ولی در جشنواره فیلم شهر پذیرفته نشد. مساله من اصلا جایزه یک جشنواره نیست بلکه دلم می‌خواهد تمام مدیران شهرداری تهران این فیلم را ببینند و صدای این زنان را به گوش تک‌تک‌شان برسانم.

بهزاد نعلبندی در پایان گفت: هنرمند در تاریخ ثبت می‌شود و تاریخ درباره ما قضاوت خواهد کرد. این روزها به تلخی و به شیرینی می‌گذرند و آیندگان قضاوت خواهند کرد که در آن برهه تاریخی چه کسی کار درست و چه کسی کار غلط را انجام داده است.