نمایش›باور کنید من گره گوار سامسا هستم

نقد عرفان پهلوانی

نشریه فرهنگی و هنری "دنیای تصویر"
شماره 246
بخش «تصویر صحنه»

نمایش «باور کنید من گره¬گوار سامسا هستم!» به نویسندگی «سمیرامیس بابایی» و به کارگردانی «آرش واحدی» که در آذر و دی 1393 در سالن زنده¬یاد «خسرو شکیبایی» تماشاخانه¬ی سه نقطه¬ی تهران به صحنه می¬رود، از آن دسته نمایش¬هایی است که به مفاهیمی والا می¬پردازد، زمان¬شمول است و مدت¬ها در یاد ... دیدن ادامه ›› خواهد ماند.
برخی از اندیشمندان عرصه¬ی هنر، هنر ناب را دارای سه ویژگی دانسته¬اند: به مفاهیمی والا بپردازد، زمان¬شمول باشد و مکان¬شمول باشد. بی¬گمان چنین اثر هنری که دارای این سه ویژگی باشد ارزشمند و ماندگار است و با وجود همه¬ی فراز و نشیب¬ها و پستی¬ها و بلندی¬ها، آن چنان که چون آب پاک و ساری است، راه خود را در دل دشوار و سخت سنگ خواهد جست و بر جان و دل دوستداران زنده¬دل هنر ناب زیستی جاودانه خواهد یافت.
نمایش باور کنید من گره¬گوار سامسا هستم! نمایشی است که با تلاش گروهی جوان، اما برخوردار از اندیشه¬ای بلند و دانشی بسیار، ریخت یافته و آفریده شده است وتنها اندکی رنگ تجربه را بر خود کم می¬بیند. این نمایش مفاهیمی والا همچون آزادگی و ستیز با ستم و زور را در نگاه آورده است و به آن¬ها می¬پردازد. این مفاهیم انسانی، ازلی و ابدی به شمار می¬آیند و این اثر توان آن را دارد که با هر طبع سالم انسانی، از هر نژاد و فرهنگی، ارتباط برقرار کند و زمان¬شمول و مکان¬شمول شود.
نمایش باور کنید من گره¬گوار سامسا هستم! را می¬توان یک نمایش دینی دانست. یکی از مهم¬ترین و برجسته¬ترین مساله¬های مشترک میان هر منشی که یکتاپرستی را باور دارد، می¬ستاید و در راستای گسترش آن همت می¬گمارد، مبارزه با ستم و زور زمانه و سر و تن نسپردن به زورگویان و ستمگران است. انسان یکتاپرست و آزاده خود را مجبور و گرفتار تقدیر نمی¬داند، بلکه در مقام «اشرف مخلوقات» خود را «مختار» می¬شناسد که برای رویارویی با چالش¬ها و دشواری¬ها، برخوردار از «خرد» و «اندیشه» است و می¬تواند برای هر راه بسته تدبیری راهگشا بسازد.
باور و ارزش نهادینه شده در پود و تار نمایش باور کنید من گره¬گوار سامسا هستم! را می¬توان معاصر شده¬ی این باور و مانیفست شیعوی دانست که «کل ارض کربلا و کل یوم عاشورا». این باور درنگ و اندیشه برانگیز، ژرف و جریان¬ساز شیعی، در بستر زمان و مکانی دیگر، در نمایش باور کنید من گره¬گوار سامسا هستم! تجلی یافته است. قهرمان نمایش باور کنید من گره¬گوار سامسا هستم! در میان انبوه مردمی خواب¬زده، دلمرده، ناآگاه و مسخ زیست می¬کند؛ اما بیدار است و چون صبرش به سر می¬رسد، هشیارانه، دلیرانه، بی¬باکانه و برخوردار از آزادگی – آن هم در شرایطی که خفقان مطلق است – فریاد اعتراض خود را به گوش دیگران می¬رساند و صد البته که تاوان آن را می¬پردازد. این قهرمان که یک زن است، از تعادل آنیما-آنیموسی برخوردار است و افزون بر ویژگی¬های مثبت زنانه (و نه صرفا مادینه)، ویژگی¬های مثبت مردانه (و نه صرفا نرینه) را دربردارد.
با ادراک درست و دقیق نمایش باور کنید من گره¬گوار سامسا هستم! و به ویژه کاراکتر قهرمان این نمایش، می¬توان سه جز مهم جهان درام، «تحول»، «بازشناسی» و «رنج» را از سر گذراند. کاراکتر قهرمان این نمایش در مخاطب هشیار و زنده¬دل ایجاد حس «همدلی» می¬کند و می¬تواند او را به سوی «کاتارسیس» همراهی کند.
این نمایش را از دیدگاه کمی می¬توان یک نمایش «تک¬پرده¬ای» دانست. نمایش باور کنید من گره¬گوار سامسا هستم! یک نمایش «تقلیدی» (در برابر تعلیمی) به شمار می¬آید و به سان دیگر نمایش¬های تقلیدی، معنی و مفهوم در این اثر نهان و متکثر است.
نمایش باور کنید من گره¬گوار سامسا هستم! را از دیدگاه کیفی می¬توان در زمره¬ی آثار «فلسفی» (Philosophy) دانست. در این نمایش همچون دیگر آثار دراماتیک فلسفی، اندیشه و تفکر در بنیان اثر وجود دارد و برخوردار از ستیزه¬ی میان دیدگاه¬هاست. این نمایش و این گونه¬ی آثار، مخاطب را تشویق به اندیشیدن می¬کنند و راجع به مسایل کایناتی سخن می¬گویند.
پیش از این هم در مجال¬ها و فرصت¬هایی گفته و نوشته آورده¬ام که به گمان این من کمترین، جریان تئاتر خصوصی روزگار اکنون ایران را می¬توان در سه گروه، دسته¬بندی کرد. گروه نخست، گروهی هستند که برای ایجاد تعادل میان هزینه¬های گروه و گیشه به سراغ «چهره»ها می¬روند؛ آنانی که به نادرست در پاره¬ای موارد ستاره خوانده شده¬اند، اما تعریف و کارکردشان تفاوت چشمگیری با کارکرد و تعریف ستاره در مقیاس جهانی آن دارد ... دسته¬ی دوم گروه¬ها و آثار هستند که باز «پول»، به قول سوفوکل در تراژدی آنتیگون، این شوم¬ترین آفریده¬ی انسان، و تناسب و تعادل میان هزینه¬های گروه و گیشه برایشان مهم¬ترین است و خود و تماشاگرانشان را گرفتار شوخی¬های کلامی سطح پایین و اغلب جنسی می¬سازند و نقش چشمگیری در کاهش سطح سلیقه، پسند و فرهنگ مخاطبانشان دارند. اما گروه و دسته¬ی سوم تئاتر خصوصی¬کاران، که گروه و نمایش باور کنید من گره¬گوار سامسا هستم! از این دسته است، گروه¬هایی هستند که در تناسب و پاسخ به «ضرورت¬ها و نیازهای روزگار اکنون» ریخت می¬یابند و آفریده می¬شوند و در پی آفرینش هنر ناب، ارزشمند و ماندگار هستند و سپنتایی هنر را پاس می¬دارند.
نمایش باور کنید من گره¬گوار سامسا هستم! با بازی درخشان «متین فکرآزاد»، سرشار از تصاویر و میزانسن¬هایی با بار و کارکرد دراماتیک – مانند صحنه¬ی شیرفروش – است و صحنه¬ی پایانی این نمایش را می¬توان در پیوند و وامدار باور به اندیشه¬ی «تولد، مرگ، تولد» دانست. این نمایش داستان یک زن است که در برابر ستمگران و زورگویان پیرامونش می¬ایستد و گویی می¬گوید: من هیولا و فرانکشتاین شما نخواهم شد ...

مصاحبه ایران تئاتر با آرش واحدی کارگردان نمایش "باور کنید من گره گوار سامسا هستم"

به گزارش سایت ایران تئاتر، آرش واحدی که این روز‌ها نمایش «باور کنید من گره گوار سامسا هستم» را در تماشاخانه سه نقطه بر صحنه دارد با اشاره به دلایل اجرای این اثر می‌گوید: «مهم‌ترین دلیلم برای انتخاب این نمایشنامه وجه اعتراضی آن در مورد معضلات اجتماعی است. معتقدم در انجام کار هنری نمی‌توان تنها به وجه زیبایی‌شناسانه اثر پرداخت و از شرایط اجتماعی - محیطی و در ‌‌نهایت سیاسی گذر کرد.»

او ادامه داد: «دیدگاه سمیرامیس بابایی نویسنده اثر، جایگاه غیرقابل‌انکار فردیت و ساختار آن در جوامع را هدف قرار می‌دهد. اعتراض‌آمیز بودن یکی از ویژگی‌های مثبت اثر به حساب می‌آید. نمایشنامه از اعتراض به معنای واقعی کلمه سخن می‌گوید. از دیگرسو ساختار نمایشنامه که با ارجاع به گذشته‌ها سعی در درگیرکردن مخاطب برای همذات‌پنداری با شخصیت اصلی دارد یکی دیگر از ویژگی‌های مهم آن محسوب می‌شود.»

واحدی با بیان اینکه داستان نمایشنامه به صورت کلاسیک روایت می‌شود توضیح داد: «این نمایش ابتدا، میانه و پایان دارد. تنها در میان آن با ... دیدن ادامه ›› فلاش‌بک‌هایی سعی در واگویی یک اتفاق داریم. این خصوصیت متن فرصت خوبی را برای به‌کارگیری و استفاده از میزانسن‌های نورمحور در اختیارم گذاشت. در حقیقت نور در اجرای این نمایش جایگاه و شخصیت مهمی دارد.»

او افزود: «استفاده از حواس دیگر مخاطبان یکی دیگر از اهدافی بود که سعی در انجام آن داشتم، زمانی که تماشاگر می‌تواند توسط قوه تخیل و با قدرت شنوایی‌اش روایت را همراه با شما پیش ببرد چه احتیاجی است که همه چیز را به او نشان دهیم!؟ می‌شود از خود تماشاگر برای پیشبرد قصه استفاده کرد و امیدوار بود که به نتیجه‌ای مطلوب برسیم.»
این کارگردان تئا‌تر با اشاره به مراحل تمرین اظهار کرد: «شکل‌گیری حس بازیگران و نزدیک شدن آن‌ها به نقش مهم‌ترین جزء از تمرینات سه‌ماهه‌مان بود. نزدیک شدن بازیگران به تیپ‌ها، دوست داشتن یا متنفر بودن آن‌ها، به توافق رسیدن در گذشته و آینده تمام شخصیت‌ها، بیشتر زمان تمریناتمان را به خود اختصاص می‌داد. از جهتی همراه شدن صدا و نور که محوریت مهمی در ایجاد حس بازیگران داشت از دیگر اجزای اصلی تمرینات بود.»


واحدی در پایان سخنانش عنوان کرد: «تلاش کردیم هر جسمی را که تماشاگر می‌تواند حجمی برای آن تصور کند از کار حذف کنیم و در ‌‌نهایت اجسام کلیدی را که در پایان با کنار هم گذاشتن آن‌ها به نتیجه‌ای واحد می‌رسید به او نشان دهیم. در حقیقت می‌توان گفت ما سعی در تلفیق تئا‌تر بی‌چیز با هوش و شعور تماشاگر داشتیم.»

نمایش «باور کنید من گره گوار سامسا هستم» نوشته سمیرامیس بابایی، با کارگردانی آرش واحدی و نقش آفرینی مهدی حسینی‌نیا، متین فکرآزاد، امیر معراج، شهرام کاشی، سمیرامیس بابایی، سونیا غنیمی، امیرحسین رجبی، سوگند بنای قاسمی تا ۲۸ دی‌ماه ساعت ۲۰ در تماشاخانه سه نقطه به صحنه می‌رود.