نمایشگاه›بحران

 روزهای تعطیل گالری: سه‌شنبه‌ها

بحران
مقدمه
آیا آنچه به عنوان هنر ایران در عرصه ی بین المللی نمایش داده میشود را میتوان نمایی جامع از هنر معاصر ایران دانست؟ آیا میتوانیم از هنرمان منظری جدیتر و بر مبنای تجربه ی پر تنشِ اینجا و اکنون ارایه دهیم؟ آیا میتوانیم به جهان بیرون از خودمان کمک کنیم تا دریچه ی شناختش را  بازتر کرده و به فهمی عمیقتر نسبت به ما برسد؟ و آیا ما، دارای شناختی عمیق و فهمی قابل اتکا از خود هستیم تا آن را با دیگران به اشتراک بگذاریم؟ با نگاهی کلی میتوان دید که آن چه در این سالها از هنر معاصر ایران در عرصه ی جهانی به نمایش درآمده، بیشتر مربوط به آثار هنرمندانی است که یا وضعیت خاورمیانه ای را با کُدهای قابل فهمِ مخاطب غیر ایرانی ارایه میدهند و یا نوعی هنر شرقی مآب و تزیینی است که با رفتاری مدرنیستی اجرا میشود و نقطهی اوج آن را میتوان در آثار هنرمندان موسوم به سقاخانه و مقلدین بعدی آنها دید. در این بین کمتر آثاری دیده میشود که بر مبنای تجربه ی زیسته ی اینجایی شکل گرفته باشد و آن را بتوان تصویر و تصوری از واقعیت امروز جامعه ی ایران دانست. اما چرا حجم زیادی از آن چه به عنوان هنر معاصر ایران نمایش داده میشود تا این حد زمینه زدایی شده است؟ و چرا ذهن بحران زدهی ایرانی در آثار بسیاری از هنرمندان معاصر ما دیده نمیشود؟ اینها و بسیاری از پرسشهای دیگر در باب هنر معاصر ایران میتواند بخشی از فرایند پرسشگری و پروژهی فکری کنشگران فرهنگ معاصرمان باشد تا با گسترش فضای بحث، هنرمند و جامعه، در روندی درگیرانه برای توسعه ی فضای ذهنیِ خود قرار بگیرند. آنچه گفته شد البته بر مبنای این فرض کلی و البته قابل بحث است که اثر هنری باید در کنش و واکنش نسبت به فضای پیرامون باشد. با نگاهی به تاریخ هنر و رخدادهای مهم هنری نیز میتوان زمینه های شکلگیری جریانهای هنری در فضای اجتماعی هر دوره را بازیابی کرد، از این روست که نگارنده، زمینه زدایی را به عنوان نوعی نقصان در بخشی از هنر معاصر ایران میداند. البته این فرض را نیز میتوان به چالش کشید که آیا اثر هنری باید با زمینه ی اجتماعی و فرهنگی خود در ارتباط باشد یا خیر و یا وقتی از رابطه ی اثر هنری با زمینه سخن میگوییم، چه نوع و سطحی از رابطه را در نظر داریم. فشردگیِ "تاریخی" این که ایرانِ امروز جامعه ای بحران زده است را کمتر کسی کتمان میکند. جامعه ی ما واکنش هایی از خود نشان میدهد که به راحتی میتوان ذهن بحرانی و روح ناشکیبای جمعی را در آن دید. دلایل متعدد تاریخی و فرهنگی و اجتماعی برای توضیح این وضعیت وجود دارد. عقب ماندگی در فهم جهانِ درون و بیرون و دریافت تفکر جهانی بر مبنای چهارچوبهای برساخته ی ذهن نابالغ و توسعه نیافته مان، لکنت در برقراری گفتمان مؤثر با غرب، خوابزدگی جریان فکر ایرانی برای قرون متمادی، نداشتن ساختارهای منسجمِ سنجش و نقد و انضباطِ تحلیلی، گرایش به مصرفِ فکرِ ترجمه ای به جای تولید فکر، تقدم توسعه ی محصولگرا بر توسعه ی متوازن و همه جانبه، نبود شایسته-سالاری در عرصه های زیست اجتماعی و موارد بسیاری از این دست را میتوان نام برد که در دوره ی زمانی طولانی مدت در شکل دهی وضع موجود نقش داشتهاند. در کنار عوامل تاریخی و فرهنگی فوق، رخدادهای چند دهه ی اخیر مانند انقلاب، جنگ، بحران اقتصادی، انفجار جمعیتی، فضای بسته ی سیاسی و اجتماعی که زمینه ساز تنش های دوره ای است، فروپاشی باورهای به ظاهر تثبیت شده ی نسل های پیشین و موارد دیگری را نیز میتوان به دلایل بحران امروزی افزود. همه ی اینها، ایران امروز را با نوعی فشردگیِ تاریخی و انباشتگیِ بحران مواجه ساخته است که روز به روز بر لایه هایش افزوده و عمق آن بیشتر میشود. به همین دلیل است که در زمانهای تا این حد فشرده زندگی میکنیم. مسایل و مشکلات متعدد اجتماعی که در سده ی اخیر حل نشده باقی مانده اند، کنش فردی و جمعی ما را از مسیر خطی و منطق تاریخی خارج کرده و ما را دچار نوعی همزمانی مصایب کرده و مجال صبورانه عمل کردن را از ما گرفته است. بحران هویتی، بحران معرفتی و به پی آمد آن بحرانهای اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی، سرنمون هایی از وضع امروز ماست که نمود آن را در آثار خلق شده توسط برخی از هنرمندان معاصر ایران میتوان جستجو کرد. هنر بحران واکاوی جریانهای هنر معاصر ایران امری نوپاست و حجم مطالب تولید شده در این زمینه بسیار محدود است. شناخت آن چه طی سه دهه ی پر اهمیت اخیر در هنر ایران رخ داده به دلایل متعدد، امری پیچیده، چند لایه و البته ضروری است. تنوع تجارب هنری در گفتمان هنر معاصر، وجود نسل جوان و جست وجو گر که واجد نوعی پرخاشگریِ سازندهاند، باز شدن جهانِ پیش روی هنرمند ایرانی به واسطه ی شبکه ی جهانی ارتباطات و بسیاری از عوامل دیگر، هنر معاصر ایران را به لحاظ رویکردها، متنوع و به لحاظ نمودهای بیرونی، آشفته نما کرده است. برای تعدادی از هنرمندان که طی سه دهه ی اخیر وارد عرصه ی حرفهای هنر ایران شده اند، مدرنیسم ایرانی که بیشتر به تجربه های شکل گرایانه بسنده میکرد و توانایی درک همه جانبه ی شاخصه های تفکر مدرن را نداشت، کافی نبود. از این رو نسلی از هنرمندان ظهور کرد که دست به خلق آثاری با ارجاع به مفاهیم انسانی زدند و به پیامد همه ی بحرانهای هویتی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی که یکی بعد از دیگری پیش آمدند. آثار این هنرمندان نیز لحنی جدی به خود گرفت. آثاری که نه رویکرد صرفاً مدرنیستی را در خلق اثر هنری میپسندید، نه جهانِ گل و بلبلِ هنرمندان اورینتال میتوانست مسایلاش را بیان کند و نه در پی تبدیل شدن به سوپراستار خاور میانهای بود. شاید «هنر بحران» تا حد زیادی بیانگر فضای ذهنی و کاری این طیف از هنرمندان عمدتاً مستقل باشد. این هنرمندان علیرغم تنوع ریختشناسی آثارشان، دارای چند وجه مشترک هستند؛ همه ی آنها دغدغه ی انسانی دارند، به لحاظ توانمندی تکنیکی، کاربلد و قوی هستند و فضای غالب آثارشان جدی و بعضاً تلخ است. آن چه در این نمایشگاه گرد آمده، تلاشی است برای نمایش وجه ای از هنر ایران که خواسته یا ناخواسته کمتر دیده شده و فراهم آوردن فضایی برای دیده شدن آثار هنرمندانی است که شرایط بحرانی انسان معاصر در آثارشان قابل مشاهده است. بی شک این تمام ماجرا نیست، اما امیدمان بر آن است که فضای کوچکی را برای گفتمان های جدیتر و دیده شدن آثار به اصطلاح تلخ باز کند. افتتاحیه: جمعه ۲۷ بهمن ۱۳۹۶ ساعت ۱۶ الی ۲۰