اپرای عروسکی›مکبث

|| مصاحبه جشنواره بین المللی تئاتر عروسکی تهران - مبارک با بهروز غریب پور ||


○اپراهای عروسکی «عاشورا»، «رستم و سهراب»، «مولوی»، «حافظ» و «مکبث» این‌بار با اپرای «لیلی و مجنون» به جشنواره آمده که به زبان آذری است. غریب‌پور از اینکه امروز دنیا جشنواره بین‌المللی تئاتر عروسکی ما را به نام «تهران‌مبارک» می‌شناسند، خوشحال است. چرا که خودش سال‌ها پیش این اسم را برای جشنواره انتخاب کرده است.

* تعریف شما از اپرای عروسکی چیست؟
اگر منظورتان اپراهای عروسکی من باشد، باید بگویم تلفیقی است از تئاتر، سینما و موسیقی. این تلفیق برای آن است که نمایش قدرت نفوذ، تاثیر و ... دیدن ادامه ›› جامعیت بیشتری پیدا کند. آثاری که تا به امروز در حوزه اسطوره، حماسه، عرفان و مذهب روی صحنه برده‌ام، نشان داده است که جامعیت و قدرت اثبات‌شده‌ای در بیان اندیشه‌های مختلف دارد و دارای زیبایی‌شناسی کامل‌تری است نسبت به آنچه که در گونه‌های دیگر اپرای عروسکی در جهان می‌بینیم. 10 سال است این اپراها را اجرا می‌کنیم و هربار که کار تازه‌ای روی صحنه می‌آوریم، انبوهی از تماشاگران به مخاطبان‌مان اضافه می‌شود. نکته دیگر این است که اپرای عروسکی برای مخاطب بزرگسال در نظر گرفته شده است، نه خردسال.

* فکر می‌کنید جذابیت اصلی اپرای عروسکی شما در چیست؟
عوامل بسیاری به یک اثر جذابیت می‌بخشد. از اپرای عاشورا به بعد تمام تلاشم این بوده است که قدرت آواز در ایران را به نمایش بگذارم. به همین دلیل نوع خوانندگی در این اپراها کاملا متفاوت است. بازی عروسک‌ها کاملا رئالیستیک است و روی صحنه زنده به نظر می‌رسند. تا به حال کسی نیامده است که اثر را ببیند اما رستم، سهراب، شمس، مولوی یا حافظ را باور نکند. همیشه تلاش من این است که اثر نشان‌دهنده پژوهش کامل یک مولف در ادبیات کلاسیک ایران باشد. خیلی از افرادی که به کلاس‌های مولوی‌شناسی، حافظ‌شناسی یا شاهنامه‌خوانی می‌روند، اغلب فیلم اپرای عروسکی ما را به‌عنوان وسیله‌ای برای تفهیم هرچه بیشتر اندیشه آن بزرگان به نمایش می‌گذارند.

* جایگاه اپراهای گروه شما در جهان کجاست؟
خوشبختانه اپرای عروسکی گروه ما از مرزهای سالن فراتر رفته است. اوایل وقتی در توصیف گروه عروسکی آران می‌گفتم که این شیوه اپرا در دنیا ممتاز است، عده‌ای تصور می‌کردند اینکه برای اجرا به کشورهای دیگر می‌رویم، زیره به کرمان بردن است. در حالی که امروز می‌بینید وقتی این اپراها در کشورهای اروپایی یا آسیایی اجرا می‌شود؛ همواره موجی از تحسین و توجه را به خود جذب می‌کند.

* از اپرای عروسکی «لیلی و مجنون» بگویید. هدفتان از ساخت این اثر چه بوده است؟
ما پیش از انقلاب بیشتر مصرف‌کننده اپراهای غربی بودیم و همواره تلاش می‌شد در یک رقابت، مقلدهای خوب اپراهای غربی باشیم. از آنجا که هدفم این است به شمار مخاطبان اپرا بیفزایم، با توجه به توده مردم و موسیقی غنی فلات ایران، همچنین با عنایت به خود اثر، که ریشه در ادبیات ایران، ادبیات عرب و ادبیات ترک دارد، 8‌سال به‌صورت مداوم روی آن کار کردم تا برای اجرا آماده شود. پیدا کردن ورسیونی از موسیقی این اثر که پالایش شده باشد بسیار سخت بود. امیر بهزادی که بازآفرینی موسیقی این کار را برعهده داشت، نهایت تلاش خود را به کار گرفت تا یک موسیقی بدون نقص را بشنویم. در روزهای ابتدایی اجرای این اثر، بسیاری می‌گفتند چرا لیلی و مجنون به زبان آذری است و این تصور را نداشتند که با یک اثر ممتاز روبه‌رو هستند. البته من در این اجرا کوشش کردم که هویت لیلی و مجنون را با میان‌نویس‎هایی که ایجاد کرده‌ایم و اشعار نظامی گنجوی که روی پرده عریض سالن نمایش داده می‌شود، حفظ کنم.

* فکر نمی‌کنید این باعث عدم ارتباط اثر با مخاطبی باشد که به این زبان تسلط ندارد؟
جالب است بدانید اپرا تا 200سال در تمام دنیا به زبان ایتالیایی اجرا می‌شد. این نشان می‌دهد که اپرا دارای قابلیت‌های فرازبانی است، ویژگی‌های تصویری دارد و تاثیرات دیگری می‌گذارد. وقتی از تصویر استفاده می‌کنید، باید گویایی اثر را به حد کمال برسانید تا باعث عدم ارتباط با مخاطب نشود. نکته دیگر این است که زبان بین‎المللی در جهان، موسیقی است و این زبان خود به تنهایی قابلیت نفوذ در مخاطب را دارد. آثاری وجود دارند که به هنگام خلق، زبان، موسیقی، محتوا و شکل ارائه چنان در هم تنیده‌ است که اگر اثر مشابهی را به وجود بیاورید باید یا هم‌تراز با آن اثر باشد یا بالاتر. به طور مثال در مورد اپرای عروسکی «مکبث»، «ژوزپه وردی» اثری یگانه خلق کرده است. امروز با وجود اینکه اپراهای مختلفی به زبان‌های روسی، انگلیسی، فرانسوی و سایر زبان‌ها ساخته می‌شوند، هرگز کسی نیامده است اپرای مکبث را به زبان دیگری اجرا کند. می‌توان این طور گفت که وردی به‌عنوان آهنگساز این اثر به نقطه‌ای رسیده است که دیگر کسی نمی‌تواند با او رقابت کند و جایگزین‌ناپذیر است. در مورد اپرای لیلی و مجنون نیز چنین چیزی وجود دارد. «عزیر حاجی بیگف» زمان خلق این اثر از ملودی‌ها و دستگاه‌هایی استفاده کرد که زبان مشترک موسیقی فلات ایران است. ملودی‌های انتخاب شده توسط حاجی‌بیگف، چنان با روح این فلات عجین شده است که احساسات و عواطف این اثر به سرعت منتقل می‌شود.

* پس امیدوار باشیم که در آینده اپراهایی با زبان اقوام و ملیت‌های دیگر را روی صحنه ببینیم؟
خودم نسبت به این قضیه امیدوار هستم، اما این کار نیازمند حمایت‌های اصولی است. در اپرای لیلی و مجنون خودم بشخصه تهیه‌کننده بودم و نتوانستم از هیچ نهاد یا موسسه‌ای جلب حمایت کنم. طبیعی است هنوز اهمیت اپرا درک نشده است و افراد نمی‌دانند اپرا نمایان‌گر قابلیت‌های عمیق زبان موسیقیایی یک ملت است. متاسفانه مسئولان ما هنوز به این باور نرسیده‌اند که اپرا می‌تواند به طور جامع معرف پیشینه یک قوم یا یک ملت باشد.

* نظرتان درباره «مبارک» امسال چیست؟
خوشحالم که اکنون می‌بینم نامی که برای این جشنواره انتخاب کرده‌ام جواب داده و امروز «مبارک» در دنیا شناخته شده است. زمانی که می‌خواستیم جشنواره تئاتر بین‌المللی عروسکی را نام‌گذاری کنیم، اصرار داشتم که «تهران‌مبارک» باشد تا عروسک و شخصیت مبارک شناخته شود. در دوره هفتم این جشنواره بود که با انتشار کارت‌پستا‌ل عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی به معرفی مبارک پرداختیم و در همان دوره با ساختن و هدیه دادن عروسک مبارک به میهمانان خارجی، سعی در شناساندن او به دنیا داشتیم.

* نسبت به آثار منتخب در این جشنواره چه نظری دارید؟
در انتخاب آثار غیرایرانی کاملا وقت گذاشتم و پس از دیدن آثار، آنها را به جشنواره معرفی کردم. گفتنی است ایده‌آل‌هایی داشتم که خانم برومند هم موافق من بودند، اما متاسفانه مشکلات اقتصادی جشنواره مانع از تحقق ایده‌آل‌ها شد. با این حال انتخاب آثار خارجی جشنواره با نهایت حساسیت انجام شده است. متاسفانه مشکلی که همه جشنواره‌های عروسکی پیدا کرده‌اند این است که به دلیل محدودیت‌های مالی، گروه‌هایی دعوت می‌شوند که کمترین زحمت و هزینه را داشته باشند و در نهایت با دو چمدان بتوانند وسایل خود را جابه‌جا کنند.

* چه آرزویی برای «مبارک» دارید؟
متاسفانه از یک دوره‌ای به بعد تصمیم گرفته شد جشنواره مبارک هر دوسال ‌یک‌بار برگزار شود و من از همان ابتدا به‌شدت مخالف این تصمیم بودم. آرزو دارم جشنواره سالانه شود و تیم‌های تربیت‌شده برای برگزاری جشنواره با تمرین‌های هرساله به نیروهای متخصص و مجرب در این امر تبدیل شوند.