کتاب›زبدةالتواریخ بایسنغری

«محسن فاتحی» نویسنده و پژوهشگر تاریخ که بر اساس نسخه «دکتر سید کمال حاج سید جوادی» این اثر را ویراسته و شرح و توضیحات کاملی بر آن نوشته است در مورد این کتاب این‌گونه عنوان کرد: در این ویرایش کوشش شده است تا هیچ واژه، لغت و عبارتی؛ چه تاریخی و چه جغرافیایی، بی‌توضیح باقی نماند. برای نیل به این مقصود از منابع بیش‌تری بهره برده شده است، به منظور خوانش صحیح واژه، کلمات اعراب‌گذاری شده‌اند، رسم‌الخط، پاراگراف‌ها، جمله‌بندی‌ها، نقل‌قول‌ها و ... تغییر کرده‌اند، جملات معترضه مشخص شده و به منظور یک‌دستی ترجمه، معنی آیات قرآنی از کتاب دوجلدی خلاصه کشف‌الاسرار امام احمد میبدی به نگارش حبیب‌الله آموزگار وام گرفته شده است. ضمن این‌که مقدمه مفصل و جامع دکتر محمد شهری در مورد حافظ ابرو، به درک وقایع تاریخی کمک بیش‌تری می‌کند.
فاتحی گفت: نکته بسیار مهم این چاپ؛ حذف اشعار عربی و فارسی، القاب و عبارت‌های تکراری و تلخیص دو واقعه از متن ذیل وقایع سال ۸۱۱ هجری که توصیف جشن ختنه‌سوران بایسنغر و سال ۸۲۰ هجری که بیان ولادت علاءالدوله پسر بایسنغر است، می‌باشد. در هر دو مورد این وقایع، نویسنده در ذکر ممدوحش دچار طغیان قلم شده و معنی متن زیر کلمات ثقیل و عبارت‌های فخیم و توصیف‌های حجیم مستور مانده است. باقی کتاب بی‌تغییر و تبدیل حفظ شده است. درواقع هرکجا، شعر، مدح یا جمله‌ای دعایی بر مضمون متن بار نشده بلکه مکمل آن بوده است، آن عبارت حفظ شده است. واقعیت این است که زیب و زینت‌های ادبی کتاب و عنان‌ریز کردن قلم در ستایش ممدوح، در بسیاری موارد متن تاریخی اثر را به حاشیه رانده و ذکر وقایع را متأثر ساخته است. در حقیقت تصرفات و حذفیاتی که صورت گرفته صرفاً با هدف کشف متن تاریخی کتاب صورت گرفته است. از این‌رو به خواننده کتاب اطمینان داده می‌شود که متن پیش رویش قرار گرفته، گزیده یا تلخیص یا پیرایش زبدةالتواریخ نیست، بلکه صرفاً همان متنی می‌باشد که حافظ ابرو اگر می‌خواست بی‌واهمه از ظل ظلیل ممدوح یا رهایی از سنت‌های منشیانه تاریخ‌نویسی بنگارد، چنان‌که عبدالرزاق سمرقندی، میرخواند، خواندامیر و دیگران نگاشتند.
وی افزود: «شهاب الدین عبدالله حافظ ابرو» در سال ۸۲۶ هجری، هشت سال پیش از درگذشتش -که در اوج پختگی بود- به اشارت «حضرت غیاث‌الحق و الدین بایسنغر بهادرخان»، فرزند گرانقدر و هنرمند شاهرخ، به جمع‌آوری تاریخی معظم از ابتدای آفرینش بشر تا روزگار «حضرت سلطنت شعاری شاهرخی» مشغول و مأمور شد. او نام این کتاب بزرگ را «مجمع التواریخ سلطانیه» ‌گذاشت و آن را به چهار ربع تقسیم کرد: ربع اول از آغاز آفرینش تا دوره پیامبر (ص)، ربع دوم تاریخ زندگانی پیامبر تا آخر خلافت عباسیان، ربع سوم تاریخ پادشاهان و ملوک (از صفاریان تا قراختائیان) و ربع چهارم: به نام زبدة‌التواریخ بایسنغری که شامل دو بخش است؛ بخش نخست شامل تاریخ ایران از تولد تیمور در ۷۳۶ هجری تا مرگ او در ۸۰۷ هجری و بخش دوم شامل تاریخ بر تخت نشستن شاهرخ در سال ۸۰۷ هجری تا کارد خوردن او بیرون جامع هرات در سال ۸۳۰ هجری می‌شود. از این رو «زبده التواریخ بایسنغری» که توسط نشر آماره منتشر شده است، جزء دوم ربع چهارم این کتاب بزرگ و فاخر است.
وی ادامه داد: یادآور می‌شوم این جهد، برخاسته از آمال گروهی از دوستان و رفقایم در «حلقه مطالعات تاریخی جست» در دهمین سال فعالیت آن محسوب می‌شود. از استاد فرهیخته و گرامی، آقای دکتر محمد شهری سپاسگزارم که منت نهاده و مقدمه‌ای برای انتشار در این کتاب در اختیار ما قرار دادند. حسن ظن ایشان به حافظ ابرو، احاطه بر آثار این مورخ و صاحب‌نظر بودن در زبان و ادبیات فارسی و تاریخ ایران، در مقدمه فاضلانه‌ای که نوشته‌اند کاملاً به چشم می‌خورد. هم‌چنین از مدیریت محترم و فرهیخته نشر آماره، جناب آقای فرهاد نوع‌پرست سپاسگزارم که در این روزگار صعب، دست همت از آستین مناعت به در آورده و به چاپ و نشر آثار فخیم اهتمام می‌ورزند؛ به ایشان و همکارانشان دست مریزاد می‌گویم.
این پژوهشگر تاریخ عنوان کرد: امیدوارم این کوشش گامی در راه معرفی بیش‌تر زبدة‌التواریخ حافظ ابرو باشد و زمینه را برای چاپ‌های پاکیزه‌تری از این کتاب مستطاب فراهم آورد.
محسن فاتحی پیش‌تر با همکاری نشر آماره، دو رمان ماخونیک و طبرخون را منتشر کرده است. کتاب «سفرنامه چین: غرایب و عجایب ختای به روایت خواجه غیاث‌الدین نقاش» که شامل سفرنامه این نقاش شهیر عصر تیموری به سرزمین چین بین سال‌های ۸۲۲ تا ۸۲۵ هجری است، نیز با ویرایش و توضیحات فاتحی توسط نشر آماره منتشر می‌شود.