فیلم›خانم یایا

مرثیه‌ای برای یک دریغِ گسترده

شاملو در شعری گفته: «آه! من حرام شده‌ام!» و «خانم یایا»ی عبدالرضا کاهانی روایتِ این «حرام شدن» است. بیش‌ترِ منتقدان تندترین نقدها را بر این فیلم نوشته‌اند و حتا طرفدارانِ سینمای کاهانی هم عموماً این فیلم را فاجعه‌ای باورنکردنی می‌دانند.‌ هر چند در این میان اقلیتی هم این فیلم را ستوده‌اند و من دقیقاً در جبهه‌ی این اقلیتم.‌

به نظرم این فیلم، گروتسکی کم‌نظیر در سینمای ایران است. تلخ است و با معیارهای معمولِ سینما اصلاً جذاب نیست، به احتمالِ بسیار زیاد خسته‌ات خواهد کرد، حوصله‌ات را سرخواهدبرد و دلت را خواهد زد، عصبی‌ات خواهد کرد و ... و این دقیقاً روایتِ روزگارِ ماست.
او فیلم را در پاتایا ساخته که پاتوقِ عشق و حالِ ایرانی‌هاست، ولی در این فیلم هیچ خبری از عشق و حال نیست. بازیگرانِ این فیلم رضا عطاران، حمید فرخ‌نژاد و امین حیایی، هر سه از نمادهای سینمای کمدیِ ایران‌اند و هر سه هم‌زمان با این فیلم، فیلم‌های کمدیِ پرفروشی روی پرده دارند. ولی «این فیلم ... دیدن ادامه ›› کمدی نیست» اصرارِ عجیبی بر گفتنِ این جمله بر روی پوستر و تیزر وجود دارد که نشان دهد، به رغمِ چنین پتانسیلِ بالایی، فیلم کمدی نیست که نیست. موقعیت‌ها و به ویژه پایان‌بندیِ فیلم همه به نوعی سرِ کاری به نظر می‌رسد، و عجیب ما همین قدر سرِ کاری‌ایم!

طنزِ سیاه همین است و ما همین طنزِ سیاهیم، سرتاپا گروتسکیم، زندگیِ ما همین حکایتِ حرام شدن، تلف شدن، حیف شدن، نشدن و نرسیدن، دریغ اندر دریغیم. با این که پتانسیل و استعداد داریم و می‌توانیم زندگی کنیم و خوش باشیم، ولی به هزارویک دلیلِ معلوم و نامعلوم نمی‌شود و نمی‌توانیم. ما یک افسوسِ گسترده در تاریخیم و شگفت آن‌که به پایان هم نمی‌رسیدم و شاید رسیده‌ایم و خبر نداریم.

واقعاً نیازی به آوردنِ مثال نمی‌بینم، اخباری که هر روزه می‌شنویم، اتفاقاتی که می‌افتد، اظهار نظرهایی که می‌شود، همه را فقط در بسترِ یک اثرِ گروتسک می‌توان درک کرد و بس. در بسیاری از نقدها نوشته بودند که این فیلم را نفهمیده‌اند و از منطقِ قصه ایراد گرفته بودند و ... حق با ایشان است. ما هم دقیقاً سال‌هاست که در همین وضعیتیم و نه درک می‌کنیم، نه درک می‌شویم، فقط حیف می‌شویم ....

«ما واسه یه دوره‌ایم که سالش تحویل نمی‌شه
قفل کرده رو ما و به چیزی تبدیل نمی‌شه
اثراتِ یه اتفاق تو گذشته‌ایم، که هنوزم ادامه داره
قهرمانِ یه قصه‌ی مزخرفیم، که هنوزم داره بز می‌آره.»

پانوشت:
یک) اگر این فیلم را ندیده‌اید، تماشای آن را توصیه نمی‌کنم، چون قرار نیست چیزِ جذابی ببینید. جذابیت و لذت چیزی‌ست که از ما دریغ شده است.
دو) این فیلم سالِ نودوشش ساخته شده و آبانِ نودوهفت اکران شده و محصولِ مشترکِ ایران و تایلند است.

سعید کریمی
آبانِ نودونه