بررسی دیدگاه های عطار نیشابوری در مثنوی فتوت نامه __ قسمت دوم

مگو راز ِ دلت با هر کسی باز
که در دنیا نیابی محرم ِ راز

آری , هر کس , رازهایی قلبی دارد . که برای آرامش و معنویّت , با فردی نیاز دارد که بگوید . و همدل گردد .
در اینجا , فرزانه ی نیشابور , شیخ عطّار نیشابوری بیان می کند :
راز های قلبی ِ شخصی را با تمام افراد مطرح نکن . زیرا در بیشتر افراد جامعه , همدم و مورد اعتماد و پوشاننده ی راز های قلبی , وجود ندارد ... دیدن ادامه ›› .
آری , باید رازهای عمیق را با افراد دارای ظرفیّت قلبی بالا و دارای انسانیّت والا , در میان گذاشت .
مدارا کن تو با پیران مسکین
ببخشا بر جوانان ِ بدآیین
در اینجا , عطّار نیشابوری به نکته ی خردمندانه ای اشاره دارد :

بخاطر شرایط خاصّ روحی و جسمی و محیطی در هر سنّی , اقتضا می کند که روش برخورد و رفتار تفاوت کند .
آری , با سالخورده های ناتوان و ضعیف که طاقت جسمی و روانی کمتری دارند , باید با صبر و نرمی و کوتاه آمدن و رعایت حال نمودن , رفتار کرد .
و با جوان ها نیز که احساساتی و کم حوصله و با روش غلط و اشتباه , با مسایل زندگی برخورد می کنند , با گذشت و عفو , و دوری از دعوا , باید رفتار نمود .
این نکته ی ارزشمند نیز بیان می گردد که :
فرد در برخورد با افراد دیگر در هر سنّی , باید ادب را رعایت کند . تا خواسته یا از روی خامی و نادانی , کلام یا عمل بد و بی ادبانه ای , نکند . و برای جلوگیری از دعوا , با صبر و فرو بردن خشم و بیرون رفتن از آن مکان , عمل نماید .
نصیحت در نهانی بهتر آید
گره از جان و بند از دل گشاید
نصیحت , عامل بسیار سازنده و ارزشمندی در رشد افراد است . زیرا , فرد را به خطاهایش آشنا می سازد . تا آنها را برطرف کند .
در اینجا شیخ فرزانه ی نیشابور نکته ی ارزشمندی را بیان می کند :
اگر پند و اندرز ِ کسی را در جمع به او نگویی . و در خلوت , با خود او مطرح نمایی , عقده های جان و قلبی وی را باز می کند . و دراو , تاثیر قلبی افزون تری می گذارد . و حتّی تاثیر عملکردی بیشتری دارد . زیرا به شخصیّت او , اهمیّت بیشتری می دهی .
به طاعت کوش تا دیندار گردی
که بی دین را نزیبد لاف ِ مردی
شرط حقیقی دیندار بودن , تلاش در عبادت ها , اعمال دینی و بندگی خداوند ِ بزرگ است . وکسی که دیندار نباشد ,لایق و سزاوار ِ ادّعای ارزشمند بودن و مردانگی , نمی باشد . زیرا , عنصر دین است که وحی فرستاده ی خداوند تابناک به پیامبر های فرستاده اش (ع) و نیز آموزه های اولیای خداوند تابنده می باشد . و انسان کامل الهی ِ ارزشمند را تربیت می کند .
به گفتار این سخن ها راست ناید
تو را گفتار با کردار باید
در ادامه , شیخ عطّار نیشابوری نکته ی جاودانی را بیان می کند :
ارزش فرد , تنها به زبان نیست . و صحبت ها و نصیحت ها , تنها به کلام , به کار نمی آید . و باید همراه گفتار , کردار نیز باشد . و گرنه , خواسته ی فکر و کلام , در بین راه , رها می شود . و به مقصد ونتیجه , نخواهد رسید . زیرا فرد خیالاتی , رؤیا پردازی می کند . و سخن می گوید . و فرد واقع گرا , عمل کردن را حقیقت ِ رخ دهنده در زندگی می یابد . و خواهد یافت .
و این نکته ی مهم , هم در مقصود های دنیوی و هم مقصود های اخروی , می باشد . و سعادت فرد را در زندگی دو جهان , تعیین می کند .

چو چشمت روی آن هستی ببیند
سخن های مَنَت در جان نشیند
شیخ فرزانه ی نیشابور , در پایان مثنوی پندآموز ِ ارزشمند " فتوّت نامه " می فرماید :

اهمّیّت گفتار ها و نکته هایی که بیان می کند , هنگامی برای خواننده ی مثنوی فتوّت نامه , معلوم می گردد و در وجودش , تاثیرعمیق و لذّت فراوانی می گذارد , که خواننده و انجام دهنده ی پندهای مثنوی فتوّت نامه , وفات کند . و روحش به جهان دیگر یعنی آخرت , برود . و نظاره گر ِ جهان وجودی اخروی ِ پس از مرگ شود . و در آنجا , درستی و نتیجه بخشی پندهای ناب ِ کاربردی عطّار نیشابوری , برای او که هم , تجربه ی دنیا را پشت سر گذاشته است . و نیز اکنون که هستی اخروی دارد , کاملا واضح و ملموس گردد .

در اینجا , این نکته ی ماندگار نیز قابل بیان است :
فرد , در طول زندگی , برخی پند هایی را که می شنود , بر خلاف ظاهر ساده و شیوه ی بیان معمولی , نباید عادی و معمولی بداند . و تا زمان و فرصت هست , باید به آنها عمل نماید . زیرا ماهیّت زمان اینگونه است که : به عقب بر نمی گردد . و در اینحالت , فرد در طول مراحل زندگی دنیوی و حتّی برای توشه ی آخرت , از مشکل های بزرگی دور می گردد . و توفیق های ارزشمندی را به دست می آورد .


نتیجه گیری
بر اساس وحی فرستاده ی خداوند بزرگ به پیامبر ها (ع) و آموزه های بزرگان دینی و آموزه های دانشمندهای علوم اجتماعی , رعایت پندهای ناب اخلاقی و دینی در زندگی روزمره , از جمله : فرو بردن خشم , کوتاه و مفید گویی در صحبت کردن با دیگران و ... و به ویژه رعایت ادب در جامعه و در پیشگاه خداوند تابان , که سرشت پروردگار و افراد جامعه , ادب را واجب می داند و دوست می دارد , موجب سعادت هر چه بیشتر اجتماعی و الهی فرد در دو جهان است . همچنین , در سده ی معاصر , در جامعه ی ایران و جهان , به دلیل گسترش ارتباطات و فنّاوری و افزایش فرهنگ علمی جامعه ها , دانش به سرعت در حال پیشرفت است . و خواهد بود . و هدف این خواهد بود که : با الگوسازی عملی هر چه بیشتر ِ متون دینی ِ اخلاقی , اخلاقیّات در خانواده و جامعه ی کشور و جهان , ارزش خود را حفظ نماید . و حتّی تعالی بیشتری نماید . تا معنویّت روان افراد نیز , که بر اساس دانش های دینی و روانشناسی و پزشکی , مانند دانش های مادّی اهمّیّت بسیاری دارد , ارزش خویش را حفظ نماید . و تعالی افزون تری بیابد .

مراجع
[1] عطار نیشابوری ، ف. دیوان اشعار، انتشارات آثار قلم، 1390.
[2] مولوی ، ج. مثنوی معنوی، نشر فراروی، 1382



نویسنده : سید محمد حسین شرافت مولا