نمایش›آژاکس

نوشته محمد مختاری در مورد آژاکس

آژاکس سردابه ی خزینه ی جهانمهر ما
شبی که غیر از شبهای دگرم شد . شبی که چون باد در یال هنرمندانی سردابه نشین به زانوی غم هزاران ساله بشر در تراژدی آژاکس ، خزیدیم و گم شدیم در تکاپوی جان برای رسیدن به تکامل شعر و شعور ایرانی ولو در نمور و سیاه روی ، سپید جان سردابه . سردابه ای که دیگر نه برای خزینه ای و نه برای تن شویی جلوه گری می کند ، که امروز از سر ناچارها جانها را جلا می دهد . قصه ی آن شب بسیار است که تا همین الان دوروزگی اش در ذهنم صدای چک چک قطرات خلوتی و پژواک صداهای شلوغی آن سردابه با نوای جانسور و محکم بازیگران هنرمند این نمایش در پیوندی همگن ،آوای حزین بغض چه بر ما رفته است را می سراید . از سرنوشت محتوم آزاکس درونمان تا همین امروز در سردابه نمایش اجرا کردنمان . اول بگویم نمیدانستم چرا حین دیدن نمایش یاد عید قربان افتادم و نمیدانستم های دیگر که همان چک چک ها به کشفم رساند و قلمم را به این رقص آورد ، باقی قصه ها هم که تک تک پر غصه اند را بر انبان درد هایمان می افزایم و مقال را موجز تر می کنم . محمد رضا سمیع فرد دوازده سال دلتنگی اش را با یادی از مهین اسکویی همیشه زنده با نقلی که خودش آورده ، از سر اتفاق این سردابه را مقتل آژاکس کرده و از دلتنگی اش برون آمده و مارا درخونگاه خویش برده . بازیگرانی اکثرا بازیگر حاملان هنری از سیال وجود خویش با همه ی توان وجود و بدون استمداد از سایر عناصر تنومند نمایش امروزین ، خاصه ابزار مورد نیاز چنین اجرایی ، اعم از آن شکوه صحنه با دکورهای آنچنانی ، بازیگرانی پر شمار با لباسهایی پر طمطراق و رنگ و حجم ،که در رقص ... دیدن ادامه ›› حکایت در محدوده ی نورهای پر تعداد و دقیق محملی برای خوب دیده شدن آژاکس و درونیاتش که فلسفه ی وجودی اش را سوفوکل به هستی متذکر شده را ، تنها و تنها با همنفسی و ساده ترین صحنه و لباس به قربانگاه آورده اند و موفق هم بوده اند . قربانگاه نه قربانی اش نمایش است و نه آژاکس سوفوکل ! قربانگاه بی چیزی و محدودیت . قربانگاه پایان خمودگی و دلتنگی محمدرضاهای هنر و ادب این خاک پر هنر . چه خوب هم توانسته اند فلسفه ی قربانی را که در آیین خدا محور اسلام هم بخوبی آمده بازگو شوند ، خداوند عید قربان ، قربانی ها را بجای انسان معرفی می کند تا خوی آژکسی ما بر نفسی تیغ نکشد و معرفت آدمی را بجایی برساند که حتا حرمت پیکر آدمی خونریز را به احترام خدایش محترم شمریم و آیین دفنش را با فلسفه ی ایمان امانتداری به خاک برگردانیم . آژاکس سردابه ی جهانمهر اما ، نه تنها آژاکس سوفوکل است با آدابته ای ایرانی و امروزی خاص تئاتر بی چیزش ، آژاکس حدیث بودن است و هست ، هست شدن برای نیست و رقصی میان میدان که آرزویی است بر همگان مدرک شعور و معنا . از خالقان خلاق تئاتر او که سراب را به تماشاخانه بدل کرده اند و مرا که قریب بیست سال در چند صد متری آنجا روزگار می گذرانم و بی خبرش بودم و این آژاکس پایم را به آنجا کشاند تا به همه ی وجودم بدواند که ایرانی هنوز زنده است و این یعنی عشق هنوز زنده است و شعور در جدال اینهمه ناملایمتی و جنگی نابرابر روزنه ی تکامل خودش را می یابد و به خورشید نقبی میزند تا میهمان نور کند مشعرش را . از تک تک بازیگران خوب این نمایش ، خاص سرکار خانم هنرمند فریبا شاهسون که حقیقتا بازیگر است و بلوای عشق در او بیداد می کند که او به محض پای گذاشتنش به صحنه بلوای شور می آفرید و صحنه را جانی دیگر می بخشید ، بماند که در تن صدایش که موهبتی الهی است به او و او هم با قدرت بیان فوق العاده اش که حرمت آن موهبت را با ریاضت نمایش خوب نگه داشته است رگه ای از خراشی شاید دود آلود بلند است ، همو که اگر به خودش باشد بیست و چهار ساعت از آن صحنه ی سرداب نشان بیرون نمی رود و انرژی بعد از اجرایش به یقین بارها بیشتر از قبل از آنست . او که من ، میهمان میهمانش ، سرکار بانوی هنرمند لیلا بوشهری بودم و چه ضیافتی برایم ساخت . هنرمندی دیگر که پاساییش چون پولاد بود در این نمایش و با صلابتی پولادین پای بر خاک نمایش می گذارد تا نقل انسانیت مرده بر خاکی را اطمینانی ببخشد و مارا به طیب خاطر خوب مداری در هر شرایطی سوق میداد . حامد شیخی هم شیخ عملگرا بود و خوب توانست با میان گذاشتن جانش روی دیگر آژاکس درونمان را متجلی شود و چهره ی شهید گونه اش خوب به خدمت گرفته شده بود و او هم خوب مثبت نمودش را به باور آورد . بلاهت و خودمحوری شاهان هم در بازی و بیان کمتر تکنیکی چاق آلوده اش قابل پذیرش می نمود که اگر این خصوصیات بازی می بود و دقیقتر و بیان از شفافیت دقیقتری برخوردار می شد مسلما قدرت امانبریده ی مقابل آژاکس قدرتمندتر جلوه می نمود تا از آن مسیر به ابعاد وجودی آژاکس بیشتر می رسیدیم و شجاعتش را رنگ و جلایی دیگر داده بودیم ، اما آژاکس ، آژاکس سردابه ی ما را عصبیتی نچسب احاطه کرده بود و اعمال اورا بیشتر غیر ارادی و از سر روانپریشی شکل داده بود ، نمیدانم اما ، شاید تصویر ذهنی من از آژاکس متفاوت است و این ترجمه از کاراکتر آژاکس صحیح است . قدرت و شجاعت و مغمومیت آژاکس و محور این نمایش ،فاکتورهایی است تا دمادم حضور بازیگر نقش محوری در صحنه ،مخاطب را به ضیافتی دلنواز از طریق نوازیدن چشمهایش سوق دهد ، بازیگر محوری زشت ترین و مشمئز کننده ترین تابلوهای واقعی زندگی را نیز می بایست زیبا خلق کند تا از گذار و سیر آن زیبایی مخاطب به کراهت ها پی ببرد ، تماشاگر نمایش بدهکار نیست تا اورا در تاریکی سالنی آماج نمایش دادن صحنه های خشن ، قبیح و یا زیر آوار فریاد های گوشخراش برد ، نه اینکه آژاکس سردابه ی ما خدای نکرده مرتکب این اعمال شده باشد ، اینها را بعنوان اصولی که از هنر درک کرده ام به بهانه ی حضور ارزشمند و خوب هنرمند بازیگر ایرج تدین آوردم بل دانه های ریز و خشن گندمزار بازی اش را به آرامی غربال کند تا دل افزاییش بیشتر شود و مرا هم ببخشد که صریح گفتمش آنچه که در کلام ما مشرقی های ایران زمین باب نیست و همان هم زمینگیرترمان کرده . مکر خدا آفریده ی خداوندی که به یقین از زیباییهای جنس غریب زن است را چه آرام و متین آتنای ساخته ی بازی مرجان بهرامی به عشوه آورده و چه ملاحتی آفریده در دشت پر بلا و فریاد و خون بارش این آژاکس ، آتنایی که به مدد حضورهای کوتاهش چنان آرام و یواش حرکت می کرد و کلام میراند که گویی از مریخ آمده و هیچ از آن ماجرای تلخ نمیداند ، این رفتار که زاییده ی رسیدن به خواسته های درونی کاراکتر است دقیقا همین کارکرد را دارد و لطافت فضای تراژیک کار را ضمن پرداختن به ابعاد دیگر قهرمان با ساختن تصویری از ارتباط فی مابین به خوبی متجلی شده است . خطر لبه ی تیغ بودن این شیوه و کنترل آن در نمایش را به یقین کارگردان آژاکس به اعتماد بازیگر این نقش سپرده و موفق هم بوده اند هر دو . سایر بازیگران هم در صحنه ای ساده و ساده ، در سردابی که انگار از جنس تاریخ است و در تصویر سازیهای جدید خودمان فقط مقتل و مکان انواع خلاف و ماوای جن شکلش داده ایم ، به خوبی از ابزار و لباس هماهنگ با کل فضا و در عین حال کم هزینه و کاربری بهره میبرند ، نور نمایش حداقلی است و کمترین ، به ذهنم رسید نام سبکی می تواند حداقلی شود ، احساس آزار و در تاریکی نرفتن آنچه نباید برود را همین نورهای حداقلی ایجاد نکردند و بدون رعد و برق و طمطراق در بستر موسیقی ای تلفیقی از شرق و غرب این گردونه ی آفاق خوب فضا سازی کردند ، بدون آنکه خود به تنهایی دیده و شنیده شوند ، یعنی فروتر و یا فراتر از جنس کار باشند و خودنمایی شان تار و پود بگسلاند . تمام اینها و هزاران جا مانده از سواد الکن و مجال اندک من در ورای نمایشی بنام آژاکس سردابه ی جهانمهر تنها بهانه ایست برای ما که از نان شب واجبتری را به باور خویش برسانیم ، ما زندگانیم و معنا را زندگی می کنیم . دست مریزاد و خداقوت بچه ها . خیلی خوب بود کارتان . ممنونم .
محمد مختاری 92.12.2