نمایش›من

بخش اول

تحلیلی بر تئاتر "من" به نویسندگی و کارگردانی سیاوش پاکراه
مورخ ١٣ آبان ماه ٩٨
آنچه مرا به ادراک برای این تئاتر مفهومی و زیبا وا داشت بر اساس یک ٥ ضلعی همنهشتی شده ایست که به تفضیل از آن نام می برم:

١.نقش حافظه بر اساس نظریه مارسل پروست
٢.روانشناسی تکرار واژگان در حوزه بنیادی حافظه
٣.پرش افکار در حوزه اختلالات فکری فرد
٤.تعریف شعر بر اساس نظریه مارتین هایدگر
٥.تعریف ... دیدن ادامه ›› زبانی و کلمات بر اساس نظریه ژاک دریدا

[مشروحیات] :

١.نقش حافظه و کارکرد خاطره بر اساس اندیشه پروست، انسان در کامل‌ترین تعریف، "حیوان باخاطره" است، و این موهبت یا مصیبت، همه از حافظۀ نیرومند او برمی‌خیزد. حافظه، مثل دوربین، ضبط یک لحظۀ گذراست، که آن را با نیرویی جادویی از تعرض زمان حفظ می‌کند و به آرشیوی اسرارآمیز در ژرفای مغز می‌فرستد.
پروست دستاوردهای "روانشناسی ژرفا" را به خوبی دریافته بود: رانش‌ها و کشش‌ها و آرزوها اگر برآورده نشوند، از بین نمی‌روند، بلکه در فرایند "فراموشی" تنها از سطح خودآگاهی زایل می‌شوند، و در همان حال در اشکالی دگرگونه و ناشناخته به اعماق ناخودآگاهی فرو می‌روند. خاطره یا یادآوری، در فرصتی مناسب ذخیره‌های روحی را از اعماق ناخودآگاهی به سطح می‌آورد و با نمایش آنها شخص را می‌آزارد یا به او لذت می‌بخشد.
ذهن ناخودآگاه برای دسته‌بندی خاطرات ابزارهای زیادی دارد. فعالیت ذهنی خاطره را به شیوه‌های گوناگون احضار و زنده می‌کند، آنها را از "دیار تاریک فراموشی" به دنیای روشن آگاهی برمی‌گرداند. از نظر پروست "تداعی" ابزار اصلی خاطره است. تداعی رنگ، صدا و به ویژه بو برای بیدار کردن یک خاطره‌ی خفته کفایت می‌کند. او در رمان بزرگ خود بارها از این شگرد استفاده کرده است، به گونه‌ای که تمام رمان زنجیره‌ای از خاطره‌های گمشده است که به مدد نشانه‌های بیشمار حسی به سطح آگاهی می‌رسند و روایت می‌شوند. راوی با عطر یک شیرینی کودکی خود را در آغوش مهربان مادر به یاد می‌آورد یا با شنیدن ناقوس کلیسا به رؤیای مسافرتی دور فرو می‌رود.
امروزه بسیاری از کارشناسان اعصاب و روان به "عارضه پروستی" باور دارند. این نابهنجاری زمانی روی می‌دهد که احضار خاطرات یا غرق شدن در گذشته مانند وسواسی بیمارگونه تمام فعالیت ذهنی بیمار را اشغال می‌کند. خاطرات کهنه و به ظاهر فراموش شده، با چنان فشاری ذهن شخص را تسخیر می‌کنند که او از ارتباط با دنیای پیرامون ناتوان می‌شود.

٢.در تفقد تکرار واژگان در بیان بازیگران آنچه که به تخصیص و دسته بندی انواع حافظه مربوط است یعنی حافظه حسی ،حافظه کوتاه مدت و حافظه بلند مدت آنچه که به تکرار کلمات و قفل شدگی زبان منجر می شود بیشتر در دسته دوم حادث می شود یعنی حافظه کوتاه مدت که این نوع اختلال بواسطه استرس،شرایط جبری سخت چون آوارگی،جنگ و در دام افتادگی های چون مخدر و یا الکلیسم و... را دامن می زند لذا تکرار کلمات و جابجایی آنها در بیان در نمایش خود کد هایست از این عارضه اختلال محور و آنچه مسلم بود کاراکترهای نمایش از منظر حافظه بلند مدت کارایی لازم را داشتند و بر خودآگاه خود دلالت داشتند.

٣.بر اساس تشویش در اکتهای بازیگران نمایش آنچه ذهنم را به سمتش کشید پرش افکار بود، پرش افکار، جریان نسبتاً پیوسته ای از گفتار تسریع شده همراه با تغییرات ناگهانی از یک موضوع به موضوع دیگر است که معمولاً بر تداعیهای قابل درک، محرکهای مزاحم یا بازی کردن با الفاظ مبتنی است. هرگاه این حالت شدید باشد، ممکن است گفتار، آشفته و گسسته به نظر برسد.
پرش افکار یکی از نشانه های مطرح شده در اسکیزوفرنیا می باشد که نشان دهندة تفکر آشفته در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا می باشد. اما پرش افکار می تواند در اختلالهای روانی دیگری مانند اختلالهای اضطرابی نیز مشاهده شود.
اختلالهای اضطرابی، عمدتاً شامل اختلالهایی هستند که مهمترین نشانه آنها، اضطراب است. اضطراب ‏(‪anxiety‬)، پیش بینی نگران کننده خطر یا بدبختی آتی همراه با احساس ملال یا نشانه های بدنی تنش است. پرش افکار در اختلالهای اضطرابی به دو دسته تقسیم می شوند که شامل پرش افکار گرایشی و پرش افکار اجتنابی می باشد.
انواع پرش افکار در اختلالهای اضطرابی:
الف-پرش افکار گرایشی: در پرش افکار گرایشی، فرد یک نوع اجبار فکری را در خود احساس می کند که وی را مجبور می سازد بدون بیان مقدمه به سمت یک یا چند زمینه خاص پرش کند. این پرش باعث کاهش اضطراب در فرد می شود. همچنین در این نوع از پرش افکار، موضوعاتی که به سمت آن پرش می شود، مرتباً تکرار می شود که نشان دهنده وجود وسواس فکری در فرد می باشد.
ب-پرش افکار اجتنابی: در پرش افکار اجتنابی، فرد یک نوع مهار فکری را در خود احساس می کند که باعث اجتناب فرد از بیان یک یا چند زمینة خاص که ماهیت اضطرابی دارند می شود. این فرآیند را می توان سرکوب کلامی نامید. معمولاً این افراد، پس از رسیدن به نقاطی که دارای محتوای اضطراب زا در جریان گفتاری است، در نقطه ای متوقف می شوند و از نتیجه گیری و پایان دادن به کلام خود طفره می روند و برای ادامه بحث به سراغ موضوعات دیگری می روند.

٤.آنچه در شاعرانگی این نمایش برایم محرز بود نظرم را به هایدگر فیلسوف آلمانی متصل کرد،او اهمیتی بیش از پیش برای زبان به مثابه روشنی گاه هستی قائل شد و شعر و شاعرانگی را زایشی وصف کرد که در آن هستی خودش را به نمایش می گذارد. وی با تبری جستن از فلسفه به مثابه میراث اندیشه متافیزیک ، کار خود را تفکر خواند، گوهر شعر (پوئیسیس) را آشکارگی هستی خواند. از این منظر برای هایدگر شعر بعنوان ناب ترین شکل رخ نمایی زبان، نه امری صرفا زبان شناختی که موضوعی هستی شناسانه تلقی می شد. گو این که نگاه هایدگر به مقوله زبان در این دوره هستی شناسانه است و در آن گفتاورد مشهور او یعنی «زبان خانه هستی است» مشهود می گردد و شعر مسیری برای دسترسی به حقیقتی واحد در پس مفاهیم است.

٥.این که زبان مَنِشی استعاری دارد سابقه ی طولانی دارد.این آموزه ابتدا در میان رمانتیک های آلمانی شکل گرفت.دریدا بیان می کند که زبان از وضوح می گریزد.هرواژه معنا یا معناهای خودش را دارد. اما شماری از معناهای ضمنی بیش وکم پنهان را نیز همراه خود می آورد.جناس ها وایهام ها ،همانندی های پژواکی یا انعکاسی،ارجاعات واشارات کنایی،تاویل های گوناگون،ریشه های متفاوت،معناهای دوگانه وغیره همگی در زبان وجود دارند.وحتی ممکن است برخی گفته ها،در شرایط خاص تصادفا معنای عکس بدهند ژاک دریدا معتقد است که زبان دارای منش استعاری است و اگر این منش استعاری را از آن حذف کنیم ، در حقیقت از ذات آن دور شده ایم . بعد به ادبیات اشاره می کند و می گوید ادبیات از این قاعده مستثنی است ، چرا که صادقانه به منش استعاری خود اعتراف می کند و ما می توانیم بدون واسطه به متن ادبی نزدیک شویم.فلسفه قبل از دریدا و نیچه این منش استعاری را نفی کرده بود.دریدا در تمام نوشته ها و مصاحبه هایش گفته است که ادبیات همیشه به این منش زبانی خود صادقانه اعتراف کرده است و هیچ وقت ادعا نکرده که متن های ادبی تلاشی جهت کشف حقیقت انجام داده اند یا به عبارت دیگر ، ‌دریدا همواره گفته که ادبیات تنها بخشی از حقیقت را می توانسته برملا کند ؛ حقیقتی که گاه خیلی متغیر می شود و از خواننده ای به خواننده دیگر فرق می کند.

تلاش خواهم کرد تا علاوه بر این تحلیل شخصی در آتیه به نقد کارگاهی آن با توجه به برداشتم از اثر پیشِ رو و سطح سواد ناچیزم بپردازم.

بسیار لذت بردم از این اثر و از کارگردان با دانش و خوشفکر تئاتر "من" و تیم خوبشان کمال تشکر و قدردانی را دارم.

بازی های قوی با صداهای جوندار
صحنه ای به عینیت ذهن، گسترده و تاریک
صداگذاری به اندازه
نورپردازی شگفت انگیز(به نسبت خودآگاه به ناخودآگاه)
انتخاب بسیار به جای نوع موسیقی(چون تیک احتمال فلان و بهمان رو نزدم، اشاره ی بیشتری نمی کنم)
گریم هضم شده در کار
و در پس همه ی اینها یک کارگردان که می داند چه می خواهد و چگونه

تنها مشکلم با کار، فریادهایی بود که شنیدم. البته یک مشکل شخصی با تمام کارهای فریادداره نه صرفا این نمایش.

آیا این نمایش مخاطب عام ... دیدن ادامه ›› دارد؟
فکر نمی کنم - این نمایش با اکثر نمایش ها متفاوت است. نه قصد سرگرم کردن دارد و نه قصد تلنگر زدن. نمایش درون ذهن ماست. تلاشی برای مواجهه با فضای درون.

آیا کار ارزش تماشا دارد؟
برای یک تماشاگر مشتاق به تجربه های نو، بی شک.
برای علاقمند به روانشناسی که خواهان دیدن خوانده های خود است، بی بدیل.
برای کسی که به دنبال شناخت خود و چون و چرای اتفاقات درونش هست، لازم.

در نهایت اگر قصد دیدن نمایش رو دارید و عبارت “جریان سیال ذهن” براتون ناآشناس، یک سرچ جزئی حتما مفید به فایده خواهد بود.