نمایش›بی‌بی بیدل

یادداشت تماشاگران
علی غنچی
/« بی بی بیدل » پاسخی به مناقشه هنرمندان و مسئولان/ یا / اراده معطوف به نیکی جایگزین تباهی بسط یافته معاصر/ علیرضا غنچی در چند سال اخیر آنچه بیش از هر موضوعی ذهن هنرمندان و مسئولان فرهنگی و هنری را اشغال کرده این است که رسالت هنر برای بیان ناهنجاری ها و تباهی ها تا چه حدی است؟ در واقع این پرسش که، آیا هنرمندان چون چشمان تیزبینی دارند و بهتر و بیشتر از دیگران کژی ها و ناهنجاری های جوامع بشری را می بینند، می توانند در آثارشان زشتی ها را نمایان کنند؟، محل منافشه جدی متولیان امور و خالقان آثار هنری بوده و هزینه های سنگینی نیز به دنبال داشته است، چه برای بخشی از هنرمندان که پاسخ شان به این پرسش «آری» بوده و چه برای متولیان، که قاطعانه به این پرسش جواب منفی داده اند و متهم به « سانسور» آثار هنری شده اند. این موضوع البته در شرایطی به یک دغدغه و مناقشه تبدیل شده که ریشه آن به چند دهه قبل و گسترش زندگی ماشینی و هجوم مدرنیته به زندگی امروز، حتی به بیش از یک قرن بر می گردد؛ چون یکی از مهمترین عارضه هایی که نشات گرفته از غرق شدن انسان در زندگی ماشین زده و تکنولوژیک معاصر است دور شدن از اخلاق و ریشه های درونی متمایزکننده انسان با سایر پدیده هاست. در واقع اگر چه انسان معاصر با بهره گیری از ممیزه ای همچون اندیشه به اختراع انواع ماشین و به تدریج درک و دریافت تکنولوژی نائل شد، اما این توفیق به قیمت کم رنگ شدن عواطف و شاخصه های مهمی چون عاشق بودن، دوستی، مهر برای اسان حاصل شده و می شود. در شرایط معاصرکم رنگ شدن ارزش های درونی و اخلاقی، به دنبال خود عوارضی همچون بی توجهی به دیگران، خیانت، ثروت اندوزی و تجمل پرستی و راحت طلبی و .... را که همواره در انسان وجود داشته، به وضوح و بدون هر گونه احساس وقاحت، کاملا از قوه به فعل درآورده است. در چنین شرایطی بی شک کارکرد هنر و هنرمندان باید بیش از دیگر ارکان جامعه باشدتا همچون کاشف پنی سیلین، ... دیدن ادامه ›› مانع گسترش انواع باکتری و ویروس و میکرب مضر برای روح بشر شوند، ضمن این که برای کسانی که هنوز دچاراین نوع عوارض نشده اند، همچون واکسن های پیش گیرنده باشند. این موضوع در جامعه ما که اخلاق مداری و توجه به فرهنگ والای الهی و انسانی از اصول بلامنازع مورد توجه آحاد جامعه است از حساسیت های بیشتری برخوردار بوده و هست؛ چرا که از سویی ما خود را جامعه ای عاری از انواع آلودگی های ناشی از زندگی معاصر می دانیم، اما از سوی دیگردرمقابل تندباد ناشی ازهجوم انواع مظاهر زندگی مدرن قرار داریم و پارادوکس موضوع این است که باید از امکانات برآمده از این شرایط استفاده کنیم. بنابراین کارکرد هنر با حساسیت های خاصتری مواجه می شود و کارکرد هنرمند هر چه خطیرتر. نمایش بی بی بیدل نیز این چنین شرایطی را مورد نظر قرار داده و همچون بسیاری از آثار نمایشی این سال ها ( به خصوص در سینما و تئاتر)، اولا شرایط انسان معاصر را به دقت واکاوی کرده، ثانیا، سقوط تدریجی و ذره ذره شخصیت ها و دور شدن از ارزش ها، خصلت ها، و رفتارهای نیک را نشان داده است، اما آن چه این اثر نمایشی را از دیگر اثار مشابه متمایز می کند دیدن نیمه پر وجود انسان ها ست. از همان ابتدای نمایش نیز می توان به این نکته رسید؛ چون اگر چه اثر با اعتراف گیتی به خیانت آغاز می شود، و در لحظات نخست تماشاگر متوجه می شود گیتی به فریبا، صمیمی ترین دوست خود خیانت کرده و با همسر فریبا سروسرّی پیدا کرده است، اما بابت این کرده اش شرمسار است، به حدی که پس از اعتراف به گناه، قصد دارد به جایی دیگر هجرت کند و از این پس تماشاگر در جریان افاقاتی قرار می گیرد که چنین سرانجامی را برای خیاتکار رقم زده است؛ داستانی که شباهت های با آثار معترض به تباهی دارد، اما با این تفاوت بزرگ که نمایشنامه نویس و کارگردان نمایش «بی بی بیدل» به زایش این پلیدی یاری نمی رسانند، تا از بطن آن بدی دیگری زاده نشود؛ بلکه با نشان دادن بچه هایی معصوم، فهیم و اهل پرسش و کنجکاوی ( خورشید و خشایار نوجوان)، آن چه شایسته است به روی صحنه می آورند و از این معصومیت برای پی بردن به دلایل سقوط اخلاقی اشخاص نمایش یاری می گیرند؛ به طوری که موفق می شوند جمع بی آلایشی که در ابتدای نمایش به نزدیکی زیارتگاه بی بی بیدل رفته بودند، به درون آن رهسپار و به دور هم جمع کرده و همه ی کژی ها و انواع و اقسام ناهنجاری ها و ناملایمات را به خوابی زودگذر تعبیر کنند. در واقع برهانی مرند و انصاری، نویسنده و کارگردان «بی بی بیدل» برخلاف بسیاری از نمایش های این سال ها که انسان معاصر را بازنده زندگی مدرن امروز تلقی کرده و بر وجود و گسترش سیاهی ها اصرار دارند، انسان هایی را نشان می دهند که با توجه به شرایط پیرامونی، در معرض خطر هستند، اما وقتی با اتکاء به معصومیت، پاکی، فراست و تعمق در داشته ها به وارسی آنچه هستند می پردازند، خود را نه در حضیض، بلکه در بالای کوه و در کنار جایی که به ایشان آرامش می دهد ( زیارتگاه بی بی بیدل) می یابند و برای زندگی بهتر متمرکز می شوند. در این روند نیز همه عناصر صحنه به یاری می آیند، از انتخاب مناسب بازیگران و بازی های بسیار مسلط، به دور از هر گونه اغراق و کاملا باورپذیر نقش آفرینان گرفته، تا طراحی بسیار ساده، اما کاربردی صحنه و نیز صداهایی که هر از گاهی به بهترین وجه، همچون شخصیت هایی مرئی در صحنه شنیده می شوند و نیز تصاویری که روی پرده های اطراف صحنه نمایش داده می شود و همگی اجزایی می شوند برای نمایش برشی از زندگی که حتی اگر به دلایلی به لغزش متمایل شود، اما در آن اراده معطوف به نیکی به حدی قوی است که مانع سقوط می شود و راه را نیز به رهرواش نشان می دهد.