بینِ خودمان باشد اما تو باور نکن!
نگاهی به نمایش " بینِ خودمان باشد..." به کارگردانی آروند دشت آرای و نویسندگی فارِس باقری
حامد سلیمان زاده
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
هنگامی که یک نسل به وسعتِ مفهومِ جوان، نقشِ مضمون را برای اثری هنری ایفا می کند، چاره ای نداریم تا آن را به اندامواره ای تشبیه کنیم که گفته اند بی جان است و طبقِ دستور جلسه تشریح، حال باید کالبد شکافی اش کنیم .اما در این جا یک تفاوت بزرگ وجود دارد. تفاوت این جسد با اجساد دیگر در این است که گویی با استفاده از داروی بیهوشی، خودش را به مُردن زده و هر لحظه امکان بیداری است . وای اگر آن لحظه فرا برسد ...
در این نگاشته سعی بر آن دارم تا اثر مورد مطالعه را در سه بخش مجزا اما مرتبط بررسی نمایم . امید است مقبول بیفتد ...
الف) درام
برجسته ترین تکنیکِ نگارشی متنِ " بین خودمان باشد " ، استفاده از تمهید (قطعه نویسی) است. حوزه و دامنه تحقیقِ متن بسیار گسترده ... دیدن ادامه ›› است و نویسنده با هوشمندی تام و تمام ، عصاره این نسل را بدل به جوهر قلمش نموده و شروع به پردازش دراماتیک آن کرده است . نویسنده حرافی نمی کند. او معماری می داند و بین قطعه ها ، پاگردهای مناسب برای رفع خستگی ساخته است. مونولوگ ها یا تک گویی آدم های این اثر، از تنوع درخشانی از منظر فحوایی بهره می برد که هر کدام در واحد زبانی مناسب گنجانده شده و همین مسبب باور پذیری آن گشته است. از آنجا که متن به دنبال انتقال رویکردهای اجتماعی معاصر کشور در دهه اخیراست، نویسنده با بی اعتنایی به ساختمانِ درام کلاسیک و حتی مدرن ، رو به ساختاری فرگمنتال و تکه پاره آورده تا بتواند هر مخاطب با هرایدئولوژی را در زیر پتوی چهل تکه اش گرم سازد.
کلمات این نوشته به مثابه موجودات زنده ای است که با مخاطب به گفتگو می نشیند . از زبان او دور نیست و در مغناطیس اجرا، نویز ایجاد نمی کند. کلمات، گزاره هایی می سازند که متناسب با دایره واژگانِ مخاطبِ فعالِ تئاتری است و مسبب همذات پنداری بیشتر او با متن می شود. چیزی که در تمام گفته ها و نکته های این متن وجود دارد، رنجی عمیق از نرسیدن ها و ناکامی هاست . پسرانی که از دوست دخترانشان می گویند. دختری که از خانواده اش می گوید . پسری که از روسیه حرف می زند و... همه و همه آیینه ای در مقابل دیدگان مخاطب می سازد که همچون تصویر دوریان گری در حال کریه المنظر شدن است و باید پنهانش کنیم . اما احساس می کنم با توجه به شرایط جدید کشور، نویسنده از پنهان کردن گریخته و کمی از روپوش آینه را کنار زده تا کم کم خودمان را ببینیم که چند سالی است ندیدیم یا نخواستیم که ببینیم یا ...
ب) کارگردانی
مهمترینِ وظیفه کارگردان، ساختِ میزانسن با معنا است . عموما کارگردانان معاصر تئاتر کشورمان به دو دسته تقسیم می شوند : دسته اول، کارگردانان تحلیل گر که با ادراک و احساس دقیق متن، به دنبال ارائه چیدمانی خلاقانه می باشند. این دسته از کارگردانان با میزانسن های خود معنا را به تعویقِ کاذب نمی اندازند و در لحظه، با احترام به دستگاه شعورمند مخاطب ، برای او تغذیه سالمی فراهم می سازند . دسته دوم، کارگردانان ضد تحلیل که بی اعتنا به متن، ایده و ... آشی می پزند که رودل ، کمترین دردش است .این دسته از کارگردانان اگر هم میزانسن می سازند، بار معنایی را به مفهومی سطحی تنزل داده و از آن اِکسیری خود درمانگر می سازند و عجیب اینجاست که هیچ گاه درمان نمی شوند.
آروند دشت آرای با صبغه ای که از او می شناسیم متعلق به دسته اول است . او طراحی خلاق است که با فهمی موثر از متن، دست به ایجاد مصداق هایی سمعی و بصری برای انتقال چکیده های اندیشه مدارانه متن زده است . میزانسن های او حوزه خوانش را از هر منظری ( سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ...) باز می گذارد. به عنوان مثال صحنه ای که نگین تبرا ، دستور مرگ صادر می کند، فردی به نام شهریار در حال سخنرانی است. خود نام شهریار بار معنایی به میزانسن اضافه می کند که خود طعنه های فراوان سیاسی به دنبال خواهد داشت. صحنه شکل گرفتن فضای مدرسه ای و از جلو نظام دادن های متعدد و دفورمه شده که نَقبی به نقد حضور میلیتاریسم و نظامی گری در بُنیان های آموزشی و پرورشی کشور است، نمونه ای دیگر ار ذکاوتِ اجرایی کارگردان است. برجسته نمودنِ ساحتِ آنیمایی و آنیموسی در دختران و پسران و بدل شدن آنان به جنس های مخالف ، مسئله دیگری است که درست پردازش شده است. قرض گذاشتن تکه ای از لباس هر کس بر تن دختری مترسک نشان نیز ، گزارشگر فضای آنتروپیک و آشفته و چند صدایی امروزی است. در نهایت اینکه کارگردان این اثر طبق شهرتش، توانسته خوب دشتِ کویر صفت تئاتر تجربی را بیاراید. آخر او دشت آرایی بلد است.
پ) بازیگر
عموما در آثاری که از آکسسوارهای متظاهرانه دوری کرده و از الگوهای تئاتر تجربی معاصر جهان بهره می برند، بازیگر مهم ترین عنصر اجرایی است . در این نوشته ضمن تقدیر از انرژی سرشار بازیگران محترم این گروه و برای اَدایِ دین به پاسداشت این تلاش صادقانه، سعی دارم تا در قالب چند کلمه ای هم که شده به بازی آنها بپردازم با این تبصره که به زعم راقم این سطور، همه بازیگران این گروه مجهز به آن چیز که استانیسلاوسکی آن را آماتوریسم یا داشته های اولیه بازیگر می دانست هستند.
1- شهاب عباسیان- متولد سال 1371- صادره از تهران
اجرای روان و به دور از تردید او، باعث پرورش نطفه کیفیت در گروه بازیگران است . زاویه نگاه و توجه به پوشش مخاطب از طریق چشم که احتمالا خواسته کارگردان بوده دلنشین اجرا می شود.
2- امین یزدانی نژاد - متولد سال 1367 - صادره از تهران
چیزی که همواره باعث می شود یک بازیگر به کیفیت انفکاک از دیگران برسد، مدیریت هوشمندانه انرژی است . این بازیگر انرژی را صادقانه تقسیم نموده و درست صحنه را مدیریت می کند.
3- علی خلعتبری - متولد سال 1362- صادره از تنکابن
باید بازیگر باشید تا درک کنید اجرای مونولوگی که از موتیف کلمه بهره می برد چقدر هیجان آور و هراسناک است . تکرارکلمه ( چیز ) و مسخ دائم آن به چیز دیگر در دستگاه صوتی این بازیگر، جذاب اجرا شد .
4- امین موحدی پور- متولد سال 1366- صادره از تهران
همچنین باید بازیگر باشید تا درک کنید اجرای مونولوگ در وضعیت نامتعادل بدنی چقدر انرژی مصرف خواهد نمود . این بازیگر با تسلط بر حرکت بدنی، از نقش کلام خود نیز غافل نشده و تاثیرگذار ایده واژگان را به پدیده صوتی تبدیل می کند.
5- میثم میرزایی - متولد سال 1365- صادره از اصفهان
در این گونه آثار که مخلوقِ کارگاه می باشند، دیده شدن یک بازیگر و برجستگی آن در میان اعضای گروه بسیار دشوار است اما این بازیگر به دلیل ورودیه متفاوت به صحنه و کاریزمایی که در خصلت حضور صحنه ای خود دارد دیده شد. او ارتباط چشمی مناسب را با مخاطب می شناسد و میداند که نباید اضافه بازی کند. او بدون اضافه بازی کردن، دیده شد و این مهم است.
6- مهرداد ماکویی - متولد سال 1365- صادره از تهران
برخی از بازیگران به مدد میمیک ذاتی شان، امتیازی ویژه دارند که حال روی صحنه موظف به آزادسازی انرژی نهفته پس آن هستند. این بازیگر چنین به نظرم آمد . نگاهی موثر و چهره ای که کوله بار خوبی برای ادامه است.
7- صبا ایزدپناه - متولد سال 1369- صادره از تهران
دارا بودن صدای خوب و اجرای فنی بیان، ایجاد هارمونی درست میان حرکات آشفته بدن و صوت ، و تمرکز روی صحنه از امتیازات این بازیگر است.
8- دیبا خاتمی- متولد سال 1371- صادره از همدان
عموما بازیگری در صحنه موفق تر است که ناظر بر اجرای پارتنرهای خود باشد. او به مدد شهود خود می تواند طرحی نو در اجرای خود بیفکند. این بازیگر از ابتدا تمام رویدادهای صحنه را با دقت رصد می کند و اجرایی متفاوت از خود به جای می گذارد.
9-امیر حسین پسندیده- متولد سال 1367- صادره از اصفهان
استفاده دقیق از حافظه عاطفی و یا هیجانی در هنگام ارائه مونولوگ به تزریق احساسات به کلمات کمک شایانی می کند . این بازیگر توانست به مدد بهره گیری از حافظه هیجانی اش پل خوبی میان دنیای ذهنی و عینی بسازد.
10- شهریارفرد- متولد سال 1363- صادره از تهران
عموما بازیگر باید بتواند میان دو ساحتِ اَنتلکت ( تحلیلی) و غریزی اش آشتی برقرار نماید. این بازیگر توانست با اجرای درست خود دو ساحت وجودی اش را درست سنجاق نماید.


11- نگین تبرا - متولد سال 1368 - صادره از تهران
آموخته بودم که بازیگر باید در اجرای نقش، از استعداد، ذوق و قریحه خود بهره گیرد اما حتما باید از دخالت انگیزش های فردی در اجرا جلوگیری کند . این بازیگر با علم به این نکته ، نقشی همسان ساز را میان بازیگران ایفا نمود.
12- ساناز باقری- متولد 1369 - صادره از تهران
بازیگر با تلفظ صحیح و درک روح احساس و کلام ، سخنی قابل باور را برای تماشاگر ترجمه می نماید . این بازیگر با علم به این نکته ما را از تصنع فراری داد .
13- نرگس سعیدی نژاد - متولد سال 1366- صادره از تهران
بازیگر همواره می کوشد تا کلام را به روی صحنه گزارش نکند و بیشتر برای چشم تماشاگر بازی کند تا گوش . این بازیگر در حد توانایی اش این کنش را هدفمند ساخت.
14- فرشته رازقی - متولد سال 1367 - صادره از زنجان
برای یک بازیگر تفاوت قائل شدن میان کلماتِ معین( کلماتی که ما به اِزای عینی دارند) و کلماتِ نامعین( کلماتی که ما به اِزای عینی ندارند و صرفا یک احساسند) تفاوت وجود دارد . این بازیگر در مدت اندک توانست تفکیک کلمات را درست اجرا نماید .
15- لیلا هاشمی - متولد سال 1359 - صادره از تهران
هر حرکت بازیگر بر روی صحنه تئاتر آن هم در درام اجتماعی باید ار منطق زندگی روزمره وام گرفته باشد و این منطق در تمام حرکات ریز و درشت تداوم یابد . تلاش این بازیگر برای تحقق این امر قابل احترام است.
16- نونا نیسی - متولد سال 1368 - صادره از اهواز
اجرای تاکید و سکوت در کلام و ژست بازیگر، مشخصه ظهور یک بازیگر تواناست . سعی در اقدام هر چند ابتدایی به این امر، در عملکرد این بازیگر مشهود است.
17- مینا ملک محمدی - متولد سال 1367- صادره از اراک
وقتی که لباس، دکورِ قابل حمل می شود ، کار بازیگر نیز و اجرای حرکات ریز و درشتش سخت تر . اضافه شدن این حجم ، اختلالی در اجرای این بازیگر ایجاد نمی کند و او با تسلط مسیر نقش را درست هدایت می کند.
سخن آخر
هدف، ایمان و جسارت ، سه ضلعِ مثلثی هستند که سالهاست آن را مانند قطعه گمشده شِل سیلور استاین ، در سراشیب تئاتر ایران رها کردم تا شاید جایی ، کسی، چیزی دایره اش شود ... مثلثم اینجا توقف نموده ... در گروه شما ... در هدف شما ... در ایمان شما ... در جسارت شما ...
من حامد سلیمان زاده - متولد سال 1366 - صادره از مشهد - ساکن تهران

------------------------------------------------------------------------------------------------------------
* امیدم این است کسی را از قلم ننداخته باشم!