چه کسی دروغ می گوید؟

نگاهی به نمایش "دشمنان"
نویسنده: آرکادی لئوکوم
کارگردان: جعفر برقی کیوان



نمایش "دشمنان" نوشته آرکادی لئوکوم، به کارگردانی جعفر برقی کیوان به مدت 15 شب در تماشاخانه استاد جمشید مشایخی به روی صحنه ... دیدن ادامه ›› رفت. "دشمنان" نمایشی درباره شرایط و وضعیت انسانی است. در ابتدای نمایش آقای میلر، یک خرده بورژوای پیر در مقابل گیتلمن، گارسونی مفلوک و کهنه کار قرار می گیرد. او بر حسب عادتی چندین ساله هر روز راس ساعت شش عصر به رستوران مورد نظر میاید تا علاوه بر صرف وعده ی شام، به تحقیر و سرزنش گیتلمن گارسون بپردازد. اما از خلال دیالوگ هایی که بین او و گارسون رد و بدل می شود به راز گیتلمن پی می برد و از شنیدن این خبر که گیتملن یکی از سهامداران رستوران است، حیرت زده می شود. در نیمه دوم نمایش، میلر شخصیت دیگری از خود ارائه می دهد و سعی می کند با مظلوم نمایی انعام هایی که در تمام سالهای حضور در رستوران و جهت تحقیر کردن گیتلمن به وی بخشیده را باز پس بگیرد. از طرفی گیتلمن با گفته های ضد و نقیض و فراموشکارانه اش ذهن مخاطب را درگیر این سوال می سازد که آیا او یکی از سهامداران حقیقی رستوران است یا به قصد تلافی کردن و فریب آقای میلر به چنین ترفندی روی آورده است؟
بسیاری از جملات این نمایش در بر ملا کردن و افشاگری ابتذال زندگی روزمره و با هدف پرده برداشتن از نقاب انسانیت پیش میروند. دو شخصیت میلر و گیتلمن هر دو قربانی یک جامعه نابهنجار سرمایه داری اند که بخاطر حفظ و نگهداری موقعیت خود به دشمن یکدیگر تبدیل شده اند. آنچه که در جوامع امروزی به مراتب شاهد آن هستیم.
اما واقعیت از منظر دید هر کارگردان و بنابر جهان بینی و خوانشش از متن، متفاوت از دیگری است. این نمایش مبتنی بر واقعیتی است که در عینی گرایی دچار افراط گردیده و با نگاهی ویژه به مشکلات پرداخته، بدون اینکه راه گریزی برای آن پیشنهاد دهد و این کاملا منطبق با واقعیت گرایی ناتورالیسم است. در واقع آرمان "امیل زولا" چنین بود: نگارش نویسنده همچون شیمی‌دان - بری از تخیل- علم گرا و متکی بر روابط جهان مادی باشد. از اینرو ناتورالیسم بر ضد اندیشۀ دوالیسم متافیزیکی، خیروشر، زشت و زیبا، مادی ومعنوی است و معیار شناخت و آگاهی را معطوف به قوانین جهانِ مادی می داند.
کارگردان این نمایش نیز سعی نموده با نگاهی ناتورالیسمی، با حذف و صیقل دادن بسیاری از مونولوگ های متن اصلی و همچنین اضافه کردن شخصیت سوم (دختر جوان پیشخدمت) نمایشی فراتر از متن ارائه دهد و با رویکردی انسانی که نسبت به جامعه و وضعیت روابط اجتماعی ارائه میدهد توانسته در جلب نظر مخاطب امروزی گام موفقی بردارد.


زهرا کولیوند