واقعیت و زیبایی

درباره مجموعه درها و یادها

درها و یادها بی تردید متفاوت ترین و چالش برانگیزترین سری عکسهای عباس کیارستمی بشمار میروند .آنها مجموعه ایی از تصاویر ساده و تا حدی رازآمیز درب های ورودی باشکوه و البته همیشه بسته ایی هستند که معمولا در منتها الیه کوچه های بن بست و تاریک قدیمی جای داشته اند.این دربها تنها جلوه بیرونی خانه های درونگرای ایرانی را نمایش می دهند و در عین حال تصویری نوستالژیک از محله و همسایگی را در خاطره ها بیدار میسازند .تمامی عکسها در شرایط تصویری کاملا یکسان و بدون هرگونه مداخله هنرمند تهیه شده اند تا شاید در وحله اول بیانگر نوعی گونه شناسی دربهای قدیمی ایرانی باشند . از این منظر مجموعه تصاویر نشان دهنده این واقعیت تعمق برانگیزند که دربهای کلاسیک علاوه بر زیبایی در ترکیب و رنگ ، از تنوع شکلی بسیارگسترده ایی نیز برخوردار هستند



اما درنگاهی عمیقتر بنظر میرسد مجموعه درها و یادها کیارستمی بیش از آنکه درباره درب باشد ، به وسوسه پنهان وی برای رهایی از اصول زیبایی ... دیدن ادامه ›› شناختی تصویر مربوط میشود . او در این آثار از هرگونه مداخله در شکل و ترکیب تصویر اجتناب ورزیده و برخلاف دیگر کارهایش از انگاره های زیبایی شناختی تعمدا فاصله گرفته است.کادر تصویر دقیقا به روی مستطیل چارچوب درب بسته شده و ترکیب و رنگ آن نیز کاملا تابع وضعیت درب است.گویی تصویر نوعی فتوکپی دقیق درب در سایز واقعی است و هیچ زاویه نگاه یا گزینش کادری خاص برای اعمال سلیقه شخصی در آن بکار گرفته نشده است. این وضعیت طبیعتا جایی برای نقد اثر هم باقی نمیگذارد ، چرا که هر اظهارنظری در خصوص ظاهر اثر ، در اصل نقد خود درب است و نه تصویر کیارستمی از آن . در واقع تصویری که چیزی به درب اضافه یا از آن کم نمیکند،نمیتواند مستقلا مورد نقد قرار گیرد . اما جایی که هنر را نتوان نقد کرد درحقیقت یک بن بست برای هنر است ، بن بستی که پیش از طرح هر موضوعی ، خود هنر را به چالش میکشد


عباس کیارستمی در حالی که همیشه در همه مجموعه هایش کادر و ترکیب تصویر را بر مبنای نگاه خلاق خود تعیین میکرد ، دراین مجموعه با انطباق کامل تصویر درب بر واقعیت فیزیکی آن ، عکسی ارائه کرده است که اگر هر شخص دیگری با این درجه از واقع نمایی تهیه میکرد ، قطعا غیر از این نمیشد . او بدین ترتیب خود را از اثر خویش مجزا کرده تا شاید از هرگونه تاثیرگذاری رمانتیک و القا ذهنیت به مخاطب فاصله بگیرد.برای نیل بدین هدف ، تمامی تصاویر با زاویه و طراز دوربین واحد ، شرایط نوری یکسان و در نهایت وفاداری به سوژه تهیه شده تا هیچ ردپایی از هنرمند درآن دیده نشود . رهیافت او پافشاری مطلق بر واقعیت است ، برای باز تولید نمایه هایی از دربها که عاری از هرگونه مداخله وقضاوت هرمند هستند. این رهیافت مبتنی بر انکار خویشتن ، مصداق واضحی است از نظریه مرگ مولف که به موجب آن بیننده ، بجای جستجوی منظور هنرمند از دربهای سنتی ، دریافت شخصی خویش از آنها راخلق میکند . همه این تمهیدات بدان منظور است که مخاطب مستقیما با خود "درب " مواجه شود و نه "درب" از منظر کیارستمی و بتواند مستقل از تحمیل احساس و رای هنرمند ، برداشت آزاد خود را داشته باشد.مفهوم ین فرآیند ، خاموشی هنرمند و در قبال آن فعال شدن مخاطب است ، همچنان که ژاک دریدا تصریح میدارد " تولد مخاطب به بهای مرگ مولف است "


دکتر علیرضا سمیع آذر

قسمت اول