«جعفر خان از فرنگ برگشته» قصه روزگار ماست

نمایش تحسین برانگیز «جعفرخان از فرنگ برگشته» را در تماشاخانه سنگلج به تماشا نشستم. این نمایش به کارگردانی رحمت امینی بر اساس نمایشنامه «جعفرخان از فرنگ آمده» نوشته حسن مقدم بازنویسی و روز آمد شده است.
حسن مقدم فرزند محمد تقی احتساب الملک (شمسی۱۲۷۷ ۱۳۰۴ ) در نگارش داستانهای کوتاه و مناظره های نمایشی و مزاح و نیشخند در فولکور ایران و گردآوری امثال و حکم و افسانه ها تلاش بسیار می کرد و آثار خود را به زبانهای فارسی و فرانسه می نوشت. نمایشنامه جعفرخان از فرنگ برگشته از مشهورترین آثار اوست و خود نیز در نمایش آن که شب هشتم فروردین ۱۳۰۱ شمسی در سالن گراند هتل تهران اجرا شده بود بازی کرد .
در اجرای جدید این نمایش که با شرایط امروز ما روزآمد شده  از طرز رفتار و گفتار جوانان از فرنگ برگشته و همچنین از خرافات و تعصبات بیجای ایرانیان محافظه کار انتقاد شده و تزاحم سه فرهنگ اسلام و ایران و غرب را با زبانی کمدی به رخ می کشد.
یکی از مشکلات اساسی ما از صد و پنجاه سال پیش به این طرف این بوده است که هر از چندی یکی از این فرهنگ‌ها ( اسلام و غرب و ملیت) می‌خواسته که بر آن دو تای دیگر سلطه بجوید، هژمونی حاصل کند و آن دو فرهنگ دیگر را از دور خارج کند. و این به نوبه خود موجب پدید آمدن واکنش‌هایی شده است که این واکنش‌ها به صورت خشن و گاه به صورت غیرخشن خود را نشان داده‌اند و دست کم دو انقلاب در کشور ما پدید آورده‌اند که یکی انقلاب مشروطه است و دیگری انقلاب اسلامی. اگر این توازن به نحو مطلوب بر قرار نشود باید انتظار یک تحول و بحران عظیم دیگر را در کشور داشته باشیم، و امیدواریم که اگر چنان بشود آنگاه ما از تاریخ گذشته درس عبرت بگیریم و آن توازن مطلوب را برقرار کنیم.
«جعفرخان از فرنگ برگشته» به این چالش بزرگ می‌پردازد که عده ای از ما ایرانیان به خاطر به سامان کردن و آباد کردن وضع کشور یا بر سر اسلام می‌کوبیم یا بر سر غرب می‌کوبیم و یا بر سر ایرانیت و ملیت.
روزی ما روی سعادت را خواهیم دید که به این هر سه فرهنگ رویکرد انتقادی داشته باشیم نه رویکرد تخریبی و نه رویکرد اخراجی. یکی را بیرون کنیم و دیگری را روی تخت بنشانیم.
«جعفرخان از فرنگ برگشته» قصه روزگار ماست. بحرانی که به لحاظ هویتی و فرهنگی در آن گرفتار آمده‌ایم و تردیدی هم نداریم. باید دست این سه فرهنگ را به یکدیگر داد و بین آنها توازن و تعادلی برقرار نمود و آنگاه است که ما از یک پلورالیسم بهداشتی نافع برخوردار خواهیم شد و روزهای آینده ما در پرتو آن روشن‌تر خواهد شد.