اجرای نمایش «جعفرخان از فرنگ برگشته»، اجرایی سالم و اصیل است

دهمین نشست نقد صحنه با بررسی تئاتر «جعفرخان از فرنگ برگشته» نوشته حسن مقدم و کارگردانی رحمت امینی و با حضور داوود فتحعلی بیگی، رحمت امینی، علی رضا نراقی و بهزاد صدیقی و با همکاری موسسه ی افرامانا عصر روز شنبه یکم اردی بهشت ماه ۹۷ در سالن استاد ذوالفقاری فرهنگسرای ارسباران برگزارشد.
به گزارش روابط عمومی موسسه افرا مانا، در دهمین نشست نقد صحنه، تئاتر جعفرخان از فرنگ برگشته نوشته حسن مقدم به کارگردانی رحمت امینی مورد بررسی قرار گرفت و مخاطبان نیز با مهمانان این نشست به گفت وگو پرداختند.
بر اساس این گزارش، در ابتدا بهزاد صدیقی، نمایشنامه‌نویس و دبیر نقد صحنه، در باره حسن مقدم، نویسنده نمایشنامه «جعفرخان از فرنگ برگشته» گفت: نمایشنامه «جعفرخان از فرنگ برگشته» از متون مهم و شاخص ادبیات نمایشی نسل اول نمایشنامه‌نویسی است که به شیوه نمایشنامه‌نویسی غربی نوشته شده. حسن مقدم، ذبیح بهروز و کمال الوزاره محمودی و چند تن دیگر از نمایش نامه نویسان آن دوره با دغدغه‌مندی در نگارش نمایشنامه‌نویسی به شیوه غربی اما بهره گیری از موضوعات جامعه خود و نیز به کارگیری برخی از شیوه های نمایش ایرانی تلاش کردند خود را به عنوان نمایش نامه نویسان دوره اول اثبات کنند.
وی در ادامه یادآورشد: بدون شک کوشش‌های نمایشنامه‌نویسی این نمایشنامه‌نویسان سبب شد هم تئاتر به صورت جدی در فرهنگ و هنر ایران جای باز کند و هم تلاش‌های نمایش‌نامه‌نویسی نسل بعد از آنان تا نسل‌های بعدی و نمایشنامه‌نویسی دوره معاصر ادامه اشته باشد.
صدیقی سپس در خصوص اجرای این نمایش توسط رحمت امینی گفت: به نظرم این اجرا یک بار دیگر این فرصت را فراهم آورد تا هم مخاطبان حرفه‌ای شاهد دیده شدن این متن باشند و هم نسل جوان و دانشجو با این متن آشنایی لازم را پیدا کنند. اجرای نمایش «جعفرخان از فرنگ برگشته» و اجرای نمایشنامه جیجیک علیشاه نوشته ذبیح بهروز  توسط رحمت امینی نشان می دهد که او با دغدغه مندی به سراغ این متون رفته و بر آن است یک بار دیگر اجرای این متون را به محک درآورد و پیشینه غنی تئاتر و نمایشنامه‌نویسی‌مان را یادآوری کند. 
در ادامه این نشست رحمت امینی، کارگردان این اثر ضمن سپاس از برگزارکنندگان این اثر در فرهنگسرای ارسباران و تشکر دبیر سلسله نشست های نقد صحنه که به طور مداوم چراغ نقد صحنه را روشن نگه می دارد، درباره چگونگی اجرای متن «جعفرخان از فرنگ برگشته» گفت: برای اجرای این متن دو گونه می شود برخورد کرد یا وفادارانه این نمایشنامه را به اجرا درآورد با به صورت بازنویسی. ابتدا قراربود این متن را با چند تن از نمایش نامه نویسان مثل خانم نغمه ثمینی، حسین کیانی و کوروش نریمانی بازنویسی کنیم که به دلیل زمان اجرایی که برای ایام نوروز در نظر گرفته شده بود، فرصت لازم و کافی برای این کار نداشتیم و به همین دلیل و بدون حذف و اضافه کرن به متن و وفادار به نمایش نامه ی اصلی این اثر را در گروه تمرین و کارکردیم و به اجرا رساندیم که خوشبختانه با حضور بیشتر  تماشاگران و ارتباط خوب با تماشاگر به این اندازه از استقبال رسیدیم.
امینی سپس اضافه کرد: در مورد درک هر متن به نظرم نمایش نامه خوانی آن اثر در جمع متخصصان تئاتر و مخاطبان حرفه ای تئاتر است. چون در نمایش نامه خوانی می توانیم به نقاط ضعف و قوت متن نمایش نامه پی ببریم و این کار کمک به تمرین نمایش می کند. از طرفی متن ممکن است پیچیدگی‌های خاصی نداشته باشد یا نویسنده نخواسته چنین کاری کند یعنی اثرش را پیچیده کند اما با نمایش‌نامه‌خوانی می‌توانیم متوجه پیچیدگی‌های متن و مشکلات آن شویم. به همین دلیل پیش از اجرا و تمرینات اولیه، این متن را در زمستان ۹۷ در موزه حسن مقدم نمایشنامه‌خوانی کردیم و به مسائل متن و دشواری‌های اجرای آن پی بردیم.
این استاد دانشگاه هم چنین با اشاره به تراژدی نویسی یونان باستان برای شخصیت های بالادست جامعه گفت: در کمدی «جعفرخان از فرنگ برگشته» مخاطبان وضعیت خودشان را دیدند چنان که امروز به نوعی دیگر این وضعیت در جامعه دیده می شود. این نمایش نامه تمثیلی از وضعیت جامعه ی ایران است. جامعه ای که جعفرخان‌های دیگری آمدند و هم چنان دچار تضادهایی هستند.
وی در خصوص تغییران این متن در اجرا ی نمایش گفت: تغییرات این متن خیلی جزئی بود. به عنوان مثال مشت اکبر تبدیل به کاراکتر سیاه نمایش ایرانی شده اما دیگر سیاه نیست یا شخصیت فرامرز با شیطنت هایش دیگران را اذیت می کرد. البته همه تلاش‌مان در اجرای این متن  این بود که متن را با وفاداریی متن صورت اصلی اجرا کنیم و در اجرا به سمت لودگی نرویم.
پس از صحبت های دکتر رحمت امینی، علی رضا نراقی، منتقد این نشست، در ابتدا در خصوص زندگی و آثار حسن مقدم گفت: به نظرم توجه به شخصیت و زندگی حسن مقدم راهنمای خوبی برای شناخت بهتر متن «جعفرخان از فرنگ برگشته» و دغدغه‌ای که در این متن دیده می شود، است. حسن مقدم به همراه اولین  نمایشنامه‌نویسان ایران هم چون آخوندزاده، میرزاآقا تبریزی و مویدالممالک فکری ارشاد یک ویژگی و دغدغه مشترکی دارد و آن هم دغدغه‌های اجتماعی و روشنفکری است که به مسائل سیاسی اجتماعی ایران مربوط می شود.
نراقی در ادامه با اشاره به زندگی‌نامه  و نامه‌های خانوادگی حسن مقدم به ویژه‌نامه‌هایی که او به برادرش می‌نویسد، گفت: در این نامه‌ها  نوعی جداافتادگی او از جامعه و تنهایی‌اش را در برابر جامعه ای که نمی تواند او را درک کند، می بینیم. از فقر و فاصله ی طبقاتی گسترده جامعه تا تضاد سنت و مدرنیته و این که رسالت مهمی به عنوان فرزندانی از پدران مدیر و مسئولی که در این شهر دارند، در این نامه ها  سخن گفته است.
این منتقد هم چنین افزود: سویه ی انتقادی نمایشنامه «جعفرخان از فرنگ برگشته» جامعه ایران است. و شخصیت نویسنده هم چون شخصیت جوان جعفرخان در این جامعه درک نمی شود. جدا از این که شخصیت جعفرخان در این نمایشنامه در برابر حجم وسیعی از خرافه ها قرار می گیرد و نویسنده مسائل خرافه پرستی را مطرح و نقد می کند، این نمایشنامه نویسنده‌اش را به عنوان نمایشنامه‌نویس مدرنی نشان می دهد که سویه انتقادی هم به سنت های ایران دارد.
نراقی با اشاره به زنانه بودن نمایشنامه «جعفرخان از فرنگ برگشته»، یادآورشد: نمایشنامه «جعفرخان از فرنگ برگشته» به دلیل تصویر زنانه‌ای که در آن ساخته و ارائه می‌شود، نمایشنامه زنانه ای است. مادر جعفرخان که در مقابل جعفرخان است و به عنوان مرکز ثقلی است که با او تضاد دارد و بقیه شخصیت‌ها هم چون زینت و مش اکبر و دایی جان همه از مادر جعفرخان تبعیت می کنند. به این ترتیب این نمایش نامه به عنوان نمایشنامه زنانه ای دیده می‌شود.
داوود فتحعلی بیگی، کارگردان، نویسنده و پژوهشگر در ادامه این نشست در ابتدای سخنان خود با اشاره به این که یکی از نکات مثبت اجرای نمایش «جعفرخان از فرنگ برگشته» این است که آقای امینی همه عواملش را از دانشجویان و دانش آموختگان تئاتر انتخاب کرده و البته سیستم آموزش دانشگاهی در پرورش دانشجویان تئاتر اشکال دارد، گفت: انتخاب این متن برای اجرا دارای اهمیت است چون امروزه مسئله ای را که در نمایش نامه مطرح می شود، هنوز در جامعه امروزی می‌بینیم. شاید افرادی که امروزه از فرنگ بر می‌گردند هم چون جعفرخان دارای چنین تغییرات شخصیتی نشده باشند اما نوعی خود باختگی هویتی در شخصیت آنان دیده می شود.
این استاد و پژوهشگر تئاتر هم چنین با یادآوری ایرانی بازی حسن مقدم و نیش وکنایه هایی که در این اثرش به مسائل سنت و مدرنیته  و هم جامعه فرنگی و هم جامعه ایرانی می‌زند، در خصوص زبان کمدی در نمایش گفت: اساسا" نمایش کمدی یا مضحکه یا نمایش شادی آور دارای دستور زبان است و این مسئله حائز اهمیت است. هم کمدی حرکت، هم کمدی کلام و هم کمدی موقعیت دستور زبان دارند و رسیدن به این تئاتر یا این نوع کمدی به تمرین و ممارست و مطالعات نیاز دارد.
فتحعلی بیگی در بخش دیگری از سخنان خود درباره ی تئاترهای کمدی شبانه و آزاد و نخستین مقاله ای که پس از مطالعه و تحقیقات زیادی درباره کمدی ایرانی و نمایش‌های شادی آور در سال ۶۳ نوشته بود، گفت: من با دیدن و شنیدن آثار زیادی از  نمایش های سیاه بازی متوجه شدم که شخصیت سیاه و این نوع نمایش‌ها چه چیزی را می‌گویند و به چه چیزی می خندند؟ بعد متوجه شدم که این ها با دستور زبان نانوشته که با کسب تجربه این دستور زبان به دست آمده، به این کمدی دست پیدا کرده اند.
وی سپس اضافه کرد: به نظرم دکتر رحمت امینی به مرزهایی از این نوع کمدی رسیده است که کمی پخته شده و صیقل خورده و لحظاتی از این کمدی در این اثر دیده می شد. اجرای نمایش «جعفرخان از فرنگ برگشته» پس از اجرای جیجک علیشاه نشان می دهد که کارگردان چند قدم جلوتر رفته و امیدوارکننده است که اگر ادامه پیدا کند و در این عرصه مستمر باشد، به پختگی هایی هم می رسد. 
در ادامه نیز علی رضا نراقی گفت: نمایش «جعفرخان از فرنگ برگشته» اجرای ساده ای دارد. چون  نمایش نامه خیلی ساده نوشته شده و در نمایش‌نامه، انتقال داستان به سرعت و مسئله ی نمایش نامه به درستی و سادگی به مخاطب عرضه می شود و به نظرم این نمایش از این نظر پیشرو است.
 این منتقد در پایان سخنان خود گفت: بدون تعارف می گویم اجرای نمایش «جعفرخان از فرنگ برگشته» به دلیل وفادارای به متن اصلی و بن مایه ی آن که در آن سادگی رعایت شده، اجرایی سالم و اصیل است. میزانسن ها خیلی ساده است و یه همین دلیل می توان گفت اجرای دانشگاهی است و تکنیک هایی در این نوع آثار دانشگاهی دیده می شود که خیلی خوب مسائل آن انتقال پذیر است. از طرفی چون در میزانسن و در منتقل کردن جوهره ی متن کارش را درست انجام می دهد، اجرایی اصیل است. می شود گفت متن جعفرخان بدون تغییر خاصی در اجرا قوام بیشتری پیداکرده و شخصین مش اکبر در اتباط با مادر جعفرخان به عنوان همدم او اندکی نقش بیشتر و اضافه ای پیدا کرده است.
بهزاد صدیقی در پایان این نشست درباره ی اجرای این نمایش گفت: چنان که در یادداشت اخیرم درباره ی این متن نوشتم و منتشر کردم، ضمن انتخاب متنی درخور و مهم از نمایش نامه های دوره ی نخست نمایش نامه نویسی معاصر ایران توسط کارگردان و انتخاب بازیگرانی جوان که هدایت شده دست به اجرای نقش های خود می زنند و عمومن اغلب بازیگران راحت وروان نقش آفرینی می‌کنند و بازی هایی که بدون شلنگ تخته اندازی در صحنه ی سنگلج دیده می شود، به نظرم تماشاگر با اجرای نمایشی ساده و صمیمی روبه رو می شود و همین هم موجب اقبال و توجه تماشاگران به اثر می شود که امیدوارم برای نمایش های این چنینی تداوم بیایبد.
لازم به توضیح است در پایان این نشست پس از گفت و گوی بازیگران با کارشناسان این نشست، لوح تقدیری از طرف مدیریت فرهنگب هنری منطقه ی سه و فرهنگسرای ارسباران به هر یک از مدعوین این نشست اهدا شد.
یادآور می شود سلسله نشست‌های نقد صحنه توسط باشگاه تئاتر فرهنگسرای ارسباران با همکاری موسسه افرا مانا با هدف نقد و بررسی نمایش های در حال اجرای تهران، هر ماه در فرهنگسرای ارسباران برگزار می‌شود.