«راشومون» ژاپنی روی صحنه ایرانی

«راشومون» نام بزرگ‌ترین دروازه‌ ژاپن کهن بود که به شهر کیوتو (پایتخت دیرین ژاپن) راه می‌گشود. این کهن‌دروازه به درازای ۳۲ متر و بلندای ٧/٩ متر بود که با سقفی شیب‌دار در سال ٧٨٩ م. ساخته شد. پس از تغییر پایتخت از کیوتو به توکیو این بنا رفته‌رفته به فراموشی سپرده شد و از بین رفت. ریونوسوکه آکوتاگاوا داستان کوتاهی به همین نام نوشته است که در سال ١٩٥٠ برای یکی از بهترین کارگردانان سینمای جهان دستمایه ساخت فیلم سینمایی قرار گرفت. «راشومون» در ایران با نام آکیرا کوروساوا پیوند خورد و برای علاقه‌مندان هنر به نامی آشنا بدل شد. داستانی عاشقانه و بسیار کوتاه که در قطع جیبی شاید به ١٠ صفحه هم نرسد ولی به گفته رضا کوچک‌زاده که این روزها نمایشی با همین عنوان در سالن قشقایی مجموعه تئاترشهر به صحنه آورده «ایجاز نوشتاری و جهانی که نویسنده خلق می‌کند بسیار جذاب است.» داستان از قرن ١٣ ژاپن به امروز آمده و موقعیت انسانی را توصیف می‌کند که در هر زمان و مکانی امکان رخ دادن دارد. «این رویداد از لحاظ مضمونی خیلی به اجتماع امروز ما نزدیک است ولی در زمینه فرم تجربه‌ای است که ما علاقه داشتیم انجام بدهیم.» کوچک‌زاده می‌گوید: «چیزی که در صحنه‌های تئاتر ما به چشم می‌خورد طرح مسائل اجتماعی نه به شکل عمیق ولی جاری در جامعه است. ولی من همیشه فکر می‌کنم تئاتر باید کمی متفاوت عمل کند. اگر قرار باشد چیزی که در جامعه می‌بینیم روی صحنه هم ببینیم، جذابیتی ندارد. به همین دلیل تلاش کردیم نسبت نمایشی را در تمرین‌ها به دست بیاوریم و در نهایت به ترکیب متناسبی برسیم که تماشاگر نمایش را با علاقه دنبال کند.»استفاده از عنوان «راشومون» برای نمایش شاید نخستین گام کارگردان برای ورود به یک چالش بزرگ باشد. چون پیش از هر چیز برای مخاطب یادآور فیلم سینمایی است که سال‌ها محبوب بسیاری از عاشقان سینما بوده است. «بله کوروساوا هم از همین مجموعه داستان برای ساختن فیلمش استفاده کرده است. به لحاظ نشانه‌شناسی نام راشومون در جریان تمرین‌ها برای ما اهمیت پیدا کرد. مفهوم دروازه و تنها راه ورود به یک دژ محکم برای ما بعدا اهمیت پیدا کرد.» کوچک‌زاده معتقد است «بین نام راشومون و آنچه در جریان اجرا رخ می‌دهد یک داد و ستد تماتیک وجود دارد.» او می‌گوید: «موقعیت انسانی شکل می‌گیرد که هر یک از افراد دخیل در آن موقعیت نگرش‌های متفاوتی دارند و کل ماجرا برای ما که تماشاگر هستیم، قابل داوری نیست.» کارگردان نمایش «راشومون» در فرم اجرای خود ضمن بهره گرفتن از سرچشمه‌های هنر ژاپن به زبان آرکاییک فارسی نیز توجه کرده و در اجرا از شیوه‌های سنتی ژاپن مثل تئاتر نو و بوتو وام گرفته است. «کار یک عاشقانه است که شاید به دلیل شرایط امروز تئاتر کمی از باقی آثار جدا شود. از طرفی ماجرا دور از مخاطب نیست و در جریان اجرا کمی با فرهنگ ژاپن آشنا می‌شویم. کمی از موسیقی سنتی این کشور را می‌شنویم و تا حدی هم از عناصر صحنه‌ای آن فرهنگ تئاتری وام می‌گیریم.» گروه برای آشنایی با فرهنگ ژاپن امکانات چندانی در دست نداشته است. «ما کتاب زیادی در دست نداشتیم و حتی با سفارت ژاپن هم تماس گرفتیم و متوجه شدیم که ترجمه انگلیسی چندانی وجود ندارد. بنابراین به آثار سینماگرانی مانند کوبایاشی و کوروساوا اعتماد کردم و توانستم با عمیق شدن در آثار آکوتاگاوا بخشی از فرهنگ این کشور را پیدا کنم.» به هر حال فرصت تماشای این نمایش که سعی کرده جنبه‌هایی از فرهنگ و سنت اجرایی ژاپنی را به نمایش بگذارد این روزها فراهم شده و با ایفای نقش نازنین احمدی و امیر محمدی تا ۷ شهریور هر روز ساعت ١٩ روی صحنه است
بابک احمدی