نوشته ای بر نمایش " خانواده " محمد مساوات

نمایش با ضیافت غذاخوری خانواده ای با گریم های اغراق گونه آغاز می گردد و از همان ابتدا تماشاگری که " قصه ظهر جمعه " محمد مساوات را دیده به این سو رهنمون می گردد که این بار هم کارگردان تیر نقد را بسوی خانواده گرفته و اما با تفاوت های کلیدی ذیل:

1. هرچقدر مساوات در " قصه ظهر جمعه " از هیچ گونه تلاشی برای استفاده از ابزار حقیقی ( تلویزیون، رادیو و ... ) دریغ نکرده ولی در اجرای " خانواده " با استفاده ای صحیح از ایده ی " فضای خالی " تماشاگر را از هر گونه مانعی بر سر ارتباط با بازیگر می رهاند.

2. استفاده از نور بدون اغراق و مناسب با فضای هر صحنه نیز از ویژگی های بارز " خانواده " بود. نوری که نه به تماشاگر چیزی را تحمیل ... دیدن ادامه ›› می کرد و نه بدون منطق بر صحنه فرود می آمد بلکه آرام و آرام همسو با اجرا از زرد و سفید به قرمز تغییر یافت. و حال آنکه در قصه ظهر جمعه " از نور خبری نبود.

3. موسیقی اجرا نیز کاملا متناسب با ریتم بود و به ضرباهنگ نمایش کمک فراوانی کرد و موسیقی تند پایان نیز بی ربط نبود.

و اما فضای وسیع سالن استاد سمندریان میزانسن اجرا را با مشکل مواجه کرده بود و علیرغم همت کارگردان جهت پرکردن فضا با آرایش هندسی و حجیم، کماکان خالی بودن فضا ( مخصوصا در منطقه شمالی صحنه ) کاملا مشهود و گاها آزاردهنده می آمد. حتی اگر این فضاهای خالی را اقدام تعمدی کارگردان جهت نشان دادن تنهایی این خانواده بشمار آوریم بنظرم در پیاده سازی آن موفق نبوده است.

غلبه فرم بر داستان در اجرای " خانواده " آشکار است. " خانواده " بیش از آن که به چرایی فروپاشی بپردازد به خود فروپاشی می پردازد. و این تعمدی است. مهم فروپاشی است و علت آن را خود تماشاگر باید در خانواده خویش جستجو کند و نه در کاراکترهای غیر جامع " خانواده ".

پیتر بروک در کتاب " رازی در میان نیست " اشاره می کند که تمرین هایشان را قبل از اجرا در مدارس پیش دبستانی و ابتدایی در میان کودکان ارائه می دادند تا توسط کودکانی ( با ذهن پاک و بدون هیچ غرض ورزی ) نقد گردند. در اجرای پنج شنبه شب نیز در کنار من کودکی ( حدود 5 سال ) نظاره گر نمایش بود و در صحنه های اوج تیاتر ( فروپاشی خانواده ) که با موسیقی نسبتا رعب انگیز و نور قرمز نیز همراه بود به شدت می خندید.!!! آری پوشالی و مضحکه بودن خانواده ی " خانواده " به درستی در آمده بود و قهقهه پسر بچه نیز مصدق آن بود.

به نظر من " خانواده " با فاصله ای بسیار در عمق نسبت به " قصه ظهر جمعه " به مفهوم خانواده و مشکلات آن در دوران مدرن می پردازد .

به محمد مساوات برای یک اجرای تیاتری به مفهوم واقعی آن باید تبریک گفت. اجرایی که با حذف عوامل غیر تیاتری و زاید و با تکیه بر بازیگر، تماشاگر را هر چه بیشتر با هنر نزدیک می کند و بار دیگر نشان می دهد تیاتر، تنها دکور و هزینه های گزاف نیست. تیاتر ارتباط میان تماشگر است و بازیگر