اجرای هوشمندانه الیورتویست در تهران

نویسنده: قطب الدین صادقی

http://www.magiran.com/npview.asp?ID=3001975


از نیمه دوم مرداد تا پایان شهریورماه امسال در تالار حافظ برداشتی آزاد از «الیور تویست» اثر نام آور چارلز دیکنز، رمان نویس بزرگ قرن نوزدهم ... دیدن ادامه ›› انگلیسی بر صحنه است که می تواند نمونه شایسته و خلاقی برای آثار اقتباسی تئاتر امروز ما باشد، بی آنکه نمایش به نحوی تجریدی تنها خود را در چارچوب ادبی، جغرافیایی یا تاریخی کشور و فرهنگ مبدا محبوس کرده باشد.
اصغر خلیلی، نویسنده و کارگردان این اثر، آگاهانه تا نیمه رمان را رفته است تا پرده از چهره بی رحم جامعه خودخواه و سوداگر را کنار زند و از نیمه دوم رمان که مهربانی های احساسات گرایانه نویسنده به یاری سرنوشت قهرمانان می آید تا نیکان را به پاداش و بدان را به عقوبت برساند هوشمندانه صرف نظر کرده است. به عبارت بهتر او نمایش را از نقطه صفر زندگانی کودکی مجهول الهویه و یتیم تا رسیدن به بزهکاری حرفه یی ترسیم می کند و سپس در اوج جنایت تبهکاران، فساد نهادهای گوناگون اجتماعی، فلاکت انسان های معصوم و حرص و آز فراگیر زورمداران به پایان می برد و زیرکانه از اینکه نمایشش سندی باشد صرفا تشفی برانگیز و بحرانی در گذشته یا افشاکننده عقیده مردود یا توجیه کننده مرامی جدید و سیاسی به شدت دوری می کند. در عوض گله به گله با نشانه هایی مشکلات جامعه خودمان را نیر به صورت نمادین نشان می دهد در طول اجرا بودند لحظاتی پر از کابوس که تماشاگر به شکلی هولناک هزاران کودکان متکدی و معصوم سر چهارراه های تهران را می دید که آشکارا هر روز برای باندهای سازمان یافته استثمارگر و بزهکار کار می کنند (از فروش دستمال کاغذی گرفته تا دود کردن اسفند، فروختن فال، پاک کردن شیشه ماشین و غیره) و شب ها همان بزهکاران نیز نه تنها دستمزدشان را می گیرند بلکه بنا به یک گزارش منتشر شده برخی از همان کودکان بارها مورد تجاوز قرار می دهند، تا به بهترین شکل ممکن آنها را برای تبهکاری های بزرگ فردا آماده کنند!
اما نمایش «الیور تویست» خلیلی تنها یک مدرک زایش تبهکاری و افشاکننده بی عدالتی نیست که در آن انسان محروم از فضای روحی مناسب و فقدان امنیت جسمی کافی است، او نیز هیچ قصد ندارد تا صحنه را از تحلیل های معمولی سترون عقیم پر کند یا در نمایشش عقیده خاصی را گزارش گونه به کرسی بنشاند بلکه نیک می داند در هنر همه این مسائل را می توان به قول «هربرت مارکوزه» با نوعی «خودمختاری هنری» و با یک ذهنیت زیبایی شناسی جذاب و صحنه یی به نمایش بگذارد و با چالاکی، انعطاف، خط، صوت و حرکت از رنج، شادی، امید و اندوه انسان یک جا سخن بگوید
تا به قول «اریک اریکسون» به شخصیت ها (و ما مخاطبان نیز) این امکان را بدهد تا در مواجهه با رویدادهای ناگوار اجتماعی امیدواری و شهامت خود را حفظ کنند. بنابراین اثر خلیلی از نظر محتوا یکسره تیره و تلخ نیست و از نظر شکلی نیز او شکوه خلاقیت و لذت هنری را نفی نمی کند و بی آنکه حتی در یک صحنه واقعیت ها را بر اصل لذت دیدن نمایش ترجیح دهد، می کوشد رابطه ژرف هنر و زندگی را با زبان نمایش و به ویژه به یاری تصاویر، حرکات گروهی و بازی هایی تمیز و طنزآمیز چنان ارائه دهد که رابطه پیچیده و دردآلود انسان و جامعه هرگز به ورطه روانشناسی مبتذل همیشگی این گونه موضوع ها در نیفتد.
از این رو است که صحنه نمایش «الیورتویست» پر از شور و تحرک بازیگران سختکوش و ماهر، حرکات تصویری زیاد و صحنه های تاثیرگذار گروهی است و تماشاگر با آنکه رودرروی واقعیت های انکارناپذیر یک جامعه متلاطم، طبقاتی و پر از معضل قرار دارد اما هیچگاه خسته نمی شود.
خلیلی، کارگردان خوشفکر و تحصیلکرده یی است که از پیش و پس از دانشگاه او را می شناسم. این بار با ذوق خلاق و تلاش بزرگی (به رغم بیماری سختش) که در این نمایش به کار زده است او را بهتر می شناسم و برای تلاش و کار مداومش بیشتر دوست می دارم.