در دوشنبه های نقد تئاتر کانون ملی منتقدان تئاتر نمایش کارداجین نوشته و کار محمد میرعلی اکبری در شامگاه دوشنبه ۱۷ دی نقد و بررسی شد.

در این نشست هومن نجفیان، سعید محبی و رضا آشفته از اعضای کانون ملی منتقدان تئاتر ایران حضور داشتند و از زوایای مختلف ساختار اثر را مورد ارزیابی قرار دادند و وارد بحث و گفتگو با کارگردان، تهیه کننده و بازیگران کار شدند و در نهایت نیز تعامل دو سویه ای برای فهم و جایگاه این اثر صورت گرفت.
رضا آشفته، منتقد و پژوهشگر در ابتدای نشست درباره متن گفت: تو متاثر از سه نمایشنامه نویس ایرانی هستی و از این سه تن هر یک به گونه ای تاثیر گرفته ای. در کارداجین ردپای عباس نعلبندیان، محمود استاد محمد و اسماعیل خلج دیده می شود. هر سه اینها به آدمهای ته خطی و پایین شهری در جنوب تهران پرداخته اند و تو به گونه وعین کشته شدن ایرج را از فریدون نمایشنامه و ناگهان هذا حبیب الله... عباس نعلبندیان گرفته ای، و زبان و بیانت متاثر از استاد محمد و خلج است. اما در عین حال از زبان خودت درباره این تاثیرپذیری و چگونگی نوشتن متن بشنویم؟
محمد میرعلی اکبری، نمایشنامه نویس و کارگردان ضمن اشاره به بیست سال سابقۀ کاری در حوزه تئاتر و کارگردانی ده نمایش، دربارۀ چگونگی خلق متن کارداجین گفت: نمایش کارداجین مدت‌ها در ذهن من بود. شاید سه سال می‌شد که به طرحی چُنین می‌اندیشیدم. نمایشی شرقی، استوار بر روایت. اشخاص مختلفی که در مورد یک شخص صحبت می‌کنند. شخصی که هیچ‌وقت او را نمی‌بینیم. فقط در موردش می‌شنویم. فردی که به صورتی اسطوره‌ای به قتل می‌رسد. به شکلی اسوه‌ای تکه‌پاره می‌شود. اینجا بود که ایده یک نمایش با مکتبی رئالیستی به ذهنم خطور کرد. نمایشی مستندگونه که بهتر است نابازیگران در آن ایفای نقش کنند. چرا نابازیگران؟ چون نابازیگر حرف‌شنوتر است. من در مورد نابازیگر یا بازیگران تازه‌وارد این‌گونه می‌اندیشم که بهتر می‌‌توانم ایده‌های تجربی‌ام را در اختیارشان بگذارم. تا اینکه سعید دولتی، مدیر مسئول موسسه فرهنگی‌هنری همای‌سعادت با من تماس گرفت و گفت که می‌خواهد یک کارگاه ایده تا اجرا برای من بگذارد. من هم که دیدم بهترین فرصت است برای اجرای نمایش مستند‌گونه‌ام درجا قبول کرد‌م. ما هشت ماه تمام، تمرین کردیم. من ایده و طرح داستان را داشتم. با بچه‌های کارگاه رفت و آمد کرد‌م و بیشتر از قبل آنها را شناختم.
میرعلی اکبری ضمن تایید این تاثیرپذیری گفت: برای هر کس متناسب با شخصیت، نوع رفتار و گفتار، شخصیتی را طراحی کرده‌ام و هول محور اتفاق اصلی کارداجین، کشتن شخصی در ظهر عاشورا، آن‌ها را چیده‌ام. طرح اصلی ادای دینی بود به عباس نعلبندیان. برگفته از نمایش ناگهان هذا حبیب‌الله...
من نمایش ناگهان هذا حبیب‌الله را دو بار نمایشنامه‌خوانی کرده‌ام. همانطور که شما گفتید علاوه بر نعلبندیان، در این نمایش تحت‌تاثیر خلج و زنده‌یاد استادمحمد هم بوده‌ام. نوع نگاه کف جامعه‌ای و دیالوگ‌نویسی از آنها را دنبال کرده‌ام.
هومن نجفیان، منتقد نیز بحث درباره متن کارداجین را بر پایه اهمیت زبان نمایشی و شخصیت پردازی در متون نمایشی این گونه آغاز کرد: من متأسفانه بسیاری از نمایش‌های آقای علی‌اکبری را از دست دادم وتنها آیاس، آرتیگوشه و کاردآجین رادیدم، این سه نمایشنامه هم مبتنی برمنولوگ بود و من نمایشنامه ای دیالوگ محور از آقای میرعلی اکبری ندیده ام. من این مونولوگ هارا هم با صدای نمایشنامه نویس می شنوم نه باصدای کاراکترهای نمایش حتا شما زمانی که می خواستید بینوایان را اجرا کنید گویا با همین روش مونولوگ اجرا کنید با همان خشم و عصبیت با همان فریاد و همان هیجان های احساسی  به همین دلیل شیوه نمایش خوانی ادای کلمات و صدای شما را هنوز می شنوم. به همین جهت می گویم درکاردآجین من صدایی کاراکترها را نمی شنوم بلکه صدای نویسنده آن را می شنوم گمان می کنم در شیوه نمایش های مبتنی بر مونولوگ صدای کاراکتر ها بسیار مهم است که این زبان است که شخصیت های نمایش را تعریف می کند. به ویژه در نمایش کارد آجین که نمایش براساس زندگی مردمان پایین شهر است یافتن این زبان ته شهری که من نمونه هایش را در آثار اسماعیل خلج و علیرضانادری می بینم، حایز اهمیت است. نادری وخلج هم با توجه به تابوهای جامعه ایران و محدودیت های شما توانستند به زبان غنی دست یابند که هم زبانی تپنده است و از سویی شخصیت های نمایش را به ما نشان می دهد البته من هرگز شما را با این اساتید مقایسه نمی کنم و این توقع را هم ندارم اما می خواستم بگویم این بزرگان عیار سنجش و نقد نمایش هستند. من احساس می کنم در این روایت ها زبان شخصیت ها بسیار مهم است و از صدای خودت دور شو تا برسی به صدای کاراکترهای نمایش تابتوانی آدم ها را شکارکنی زبان شما یک زبان دانشگاهی است که با توجه به تاکید بر پژوهش درپایین شهر باید بگویم درآن آدم ها شناور نشده ای. استاد خلج هم تاکید دارد من این زبان را پیداکردم و یافتن آن کار دشواری است.
او در ادامه افزود: من چون رپرتورار آثار تو را ندیدم نمی توانم قضاوتی درباره ات داشته باشم اما احساس می کنم شیوه نوشتن بر اساس تک گویی ومونولوگ آسان ترین شیوه نوشتن است نکته ای که درکاردآجین برای من حایز اهمیت است، این هست که اشخاص بازی باشیوه تک گویی زوایای متفاوت یک شخصیت واکاوی می کنند که این واکاوی ممکن است همراه باراستی یا ناراستی باشد، آیا این قضاوت صادقانه است یا این شخصیت ها دروغ می گویند؟ روایت های تک پرسوناژی این نمایش کمک کرده است کارگردان فضاهایی را پدید آورد که من به عنوان تماشاگر فکر کنم آیا حاج صفدر شخصیتی پلشت وناراستی است چنان که دیگران می گویند یا انسانی راستینی است چنان که طلعت می گوید. این تکثر روایت در این شیوه اجرایی باعث شده است که من به تکثر معنا برسم و در این اجرا بسیار مهم است .اما این تکثرروایت ها به گونه ای است که بیان خطی داستان درچند سطر بسیار دشوار باشد و برای بیان داستان ناگزیرم دوباره این نمایش راببینم. من تنها یک کلیت و یک فضا را از نمایش شما دریافت کردم. فکرمی کنم این شیوه نوشتن بسیار ساده است اما زبان بسیار مهم بود.
نجفیان در ادامه درباره ساختار اجرایی اثر گفت: کاردآجین یک شبیه خوانی مدرن است که این افراد اجرا می کنند بیشتر یک نمایش است تا تئاتر که بسیار شبیه به نمایشنامه ها و نمایش های بهرام بیضایی است مانند  سه برخوانی به گمانم کاردآجین تئاتر نیست. در تئاتر یا باید دیالوگ باشد یا مونولوگی کنشمند باشد مانند افرا؛ من درکاردآجین تنها روایت را می شنوم و کنش دراماتیک و عمل دراماتیک صحنه ای نمی بینم. به همین علت  این روایت های درکاردآجین یک نواخت می شود بی فراز و فرود چون پذیرفتی بیشتر استدلال نمی کنم ولی روایت های کاردآجین می توانست به عمل صحنه ای منجر شود. تنها عمل دراماتیک تنها صحنه بازنمایی مرگ ایرج است که روایت می شود. نمایش  کاردآجین بیشتر یک شبیه خوانی مدرن است که شما از تعزیه سنتی آشنایی زادیی می کنید اما در این تعزیه مدرن با یک اندیشه ای نسبی گرا مواجه هستیم و نشانه های تعزیه وکهن الگوها را به خوبی درکاردآجین استفاده شده است.
علی اکبری نیز ضمن تایید نقد نجفیان گفت:  من در نمایش کارداجین برایم روایت مهم بود. می‌خواستم یک تعزیه مدرن را تجربه کنم. ساختار داستان را اما از ادبیات آمریکای لاتین وام گرفتم. مثل رمان‌های مارکز و یوسا. ساختاری جریان سیال‌ذهن. با نگاهی به اجتماع، اسطوره و سیاست. نوعی رئالیسم جادویی. به بدن بازیگرانم کاری نداشتم. بیشتر دنبال این بودم که با چهره‌ها و پرتره‌هایی از آن‌ها تابلویی بسازم و آن‌ها با همان حال مات و افسرده داستان را روایت کنند. داستانی با ساختاری راشومونی که مشخص نیست چه کسی درست دیده و درست و صادقانه روایت می‌کند.
سعید محبی نیز با اشاره به اینکه مساله اش در ارائه هر تئاتری در ایران مطابقت متن با زیست بوم است، گفت: با توجه به نقدهایی که وارد است بر این متن اما حسن اش در اینجاست که تو درباره آدمها و اتفاقاتی می نویسی که این روزها در اینجا دارد به وقوع می پیوندد و این یعنی تو داری درباره خودت می نویسی و کاملا دغدغه مند هستی... بنابراین می شود کارت را دید و این ما را به فکر وامی دارد و چیزی بهتر از این نخواهد بود که نمایشنامه نویس از خودش و دنیای پیرامونش بنویسد... و حالا اگر زبان شخصیتها مشکل دارد برای این هم باید زحمت کشیده شود که متن گویای مردم واقعی تر باشد اما در کل توانسته ای از چیزهای بگویی که در زندگی ما وجود دارد اما الان بسیاری هستند که متوجه این نقص نیستند و همین طوری می نویسند و کار می کنند.
رضا آشفته هم در ادامه با تایید نظر همکارانش گفت: با آنکه تو ساختار بسیار مدرنی را داری تجربه می کنی که در این سی سال اخیر در دنیا و به ویژه آمریکا دارد تجربه می شود و اینکه تکیه ات بر مونولوگ هست برای است که از حالت تک صدایی و تک ساحتی متن و اجرایت را بیرون بیاوری اما انگار به بازیگرانت اعتماد نکرده ای و درواقع خودت از منظر خودت صدای اینها را نوشته ای در حالیکه اگر همانند سقراط عمل می کردی که معتقد است حقیقت در بین همه است و باید تو بستر زایش آن را فراهم کنی، آنگاه این بچه ها با تمام غلطها و الکن بودن هایشان تو را در ایجاد فضایی پر آهنگ تر و ملموس تر کمک می کردند.
او افزود: از سوی دیگر اینها دارند مونولوگ می گویند اما نمی دانیم دقیقا در کجا هستند و از چه منظری دارند حرف می زنند. اگر اینها در قبرستان، خانه ایرج، تیمارستان یا هر جای مشترکی باشند و راوی اصلی برای در کنارهم قرار گرفتن این مونولوگ¬ها مشخص باشد آنگاه خواه ناخواه جاذبه حضورشان و درک روایت اصلی در میان این 14 روایت مشخص تر می شد. چنانچه در افرای بیضایی هم ما شاهد ده نقل یا تک گویی هستیم که همه در کنار هم و در تلاطمی که بین شان هستند دارند درباره یک نفر و یک واقعه اصلی که قربانی شدن افرا هست تک گویی می کنند. در اینجا هم باید این فصل مشترک با ارائه مکان یا ذهنیت مشخص ملموس شود.
در ادامه رضا آشفته از کار کردن با جوانان که در آنجا زندگی اتفاق می افتاد و این بچه ها صاحب کار و ارتزاق می شوند، به عنوان روش و شیوه ای نام برد که کار کمتر هنرمندی است و گفت: همه این بچه ها به مرحله ای رسیده اند که در صحنه راحت بایستند و بدون ترس و نگرانی حرف بزنند و نحوۀ بیان شان نیز معلوم هست که اشکال عمده ای ندارند مگر برخی که آن هم جزیی و قابل برطرف شدن هست اما تو در مقام کارگردان به اینها اگر اطمینان کنی حتما اینها تو را رو سفید خواهند کرد.
او افزود: اجرایت شاید از متن بهتر باشد به این دلیل که حضور پر انرژی این بازیگران بسیار ما را جذب می کند اما اگر نقصی هم احساس می شود ریشه در متن دارد، اینکه اینها اگر قرار هست در این اجرا کمتر تحرک داشته باشند، باید مثل شخصیت سید ضیاه که معتاد هست، یحیی که جن زده و اقدس که سرطان دارد، منطقی برای کم تحرکی شان در متن و بازی ها قرار بدهی... چنانچه در نمایش خمرۀ ساموئل بکت سه بازیگر را درون سه خمره بزرگ می گذارد و منطقی هم برای چنین کم تحرکی در یک جهان آخرالرزمانی تصور می کند.
آشفته در جمع بندی کارداجین گفت: نمایشی است که قابل تامل است اما اگر اشکالاتش برطرف شود و مثل صحنه سوگواری ایرج که در آنجا همه دارند وارد یک وضعیت نمایشی می شوند و یا صحنه نقاشی کشیدن یحیی که دارد بر بوم با رنگ سرمه ای یک آبستره را خلق می کند که بر آن رنگ سرخ شتک می خورد و وضعیت کشتار ایرج را در میان مونولوگهای حاضران ترسیم می کند و به شکل پرفورمنس بیانگر بخشی دیگر از اجراست، بودن چنین لحظاتی شیوۀ بیانی ات را از مونولوگهای صرف بیرون می آورد و در آن بستری برای یک تئاتر اپیک به وجود خواهد آمد. آنگاه با توجه به دردناکی ضعیت که در آن جمعی آدم عادی یکی مثل خودشان را از بین می برند و این برای ما مفهوم می شد با آنکه اسطوره نیستند اما با نوعی آشنایی زادیی در یک وضعیت اسطوره گونه قرار می گیرند و برایمان باورپذیرتر می شدند.
نمایش «کارداجین» به نویسندگی و کارگردانی محمد میرعلی اکبری، محصول «کارگاه ایده تا اجراء»  از پنجشنبه ۲۲ آذر لغایت جمعه ۷ دی ماه ساعت ۱۹ در تماشاخانه همای سعادت و از  ۹ دیماه لغایت ۲۸ دیماه ساعت ۲۰/۳۰ در خانه نمایش مهرگان روی صحنه رفته است.
ژانر نمایش رئالیسم اجتماعی است که در مدت زمان ٨٠ دقیقه به صحنه می‌رود.
 در خلاصه داستان نمایش آمده: کارداجین به معنی کشتن یا مصدوم کردن شخصی با ضربات کارد است. ایرج بعد از ده سال به محله قدیمی اش در حاشیه شهر باز می گردد...
بازیگران به ترتیب حروف الفبا عبارتند از: لیلی ابراهیم زاده - فرشید حاجیان- ستاره حبیبی - سحر حسامی - محسن خانی - عطیه رضایی - سحر روهینا - پریسا سجودی - اکرم سلمان - متین شهبازی - عسل عبیری - کسری کاریان - کامیار گرامی - ملیکا محمدصادق - محمد منفرد.
محمد میرعلی اکبری پیش از این نمایش‌های «سفر به نهایت دور»، «عددهای نشده»، «پلانسکی»  و ... را روی صحنه برده است.
سایر عوامل اصلی پروژه عبارتند از:مجری طرح: موسسه همای سعادت،مشاور پروژه: سعید دولتی، طراح لباس: پریسا سجودی، طراح پوستر و بروشور: رضا کهنمویی، موسیقی: علیرضا ذزفولی، گروه کارگردانی: فرشید حاجیان، کسری کاریان، ملیکا محمدصادق، دستیار دوم: عسل عبیری.
گفتنی است؛ دوشنبه های نقد تئاتر هر دوشنبه به دعوت و درخواست های گروههای نمایشی پس از پایان اجرای آن شب در محل تالار اجرار برگزار می شود، علاقه مندان به برگزاری جلسه نقد با شماره ۰۹۳۶۸۰۹۲۳۸۵رضا آشفته تماس بگیرند که هماهنگی های لازم برای چنین منظوری انجام شود.