دور افتادن آدمها و فرپاشی خانواده

در نقد و بررسی نمایش «بیماری خانواده میم» نوشته و کار الهام شکیب، بابک فرجی به متن نسبتا ضعیف تاکید که اجرا نجات یافته است و رضا آشفته این اجرا را نوعی شبه ابزورد تلقی کرد که در آن عدم ارتباط بین اهالی یک شهر کوچک و فر.وپاشی بیان خانواده تاکید شده است و این به منظر اجرای در خوری تاملی است که می تواند مخاطب را متوجه مسائل روزمره اش گرداند اما همنان می توان در اجرا حس و حالت چیره تری را برای گسترش تاثیری گذاری اش در  نظر گرفت.

الهام شکیب که در سال ۹۸ در ابتدا می خواست نمایشی را در جشنوارۀ دانشگاهی کار کند، متاسفانه به دلیل برخی از مشکلات نشد و برای بار دوم با یک گروه حرفه ای نزدیک به سه ماه تمرین کردند و نتیجه اش شد همین اجرای نمایش «بیماری خانواده میم» نوشتۀ فائوستو پاراویدینو که در تالار سپند اجرا شد، این نمایش با همراهی و همفکری پگاه طبسی نژاد نتیجه بخش شد. این متن  ایتالیایی را که نیایش بهمنیه ترجمه کرده است، تاکنون چندین بار در کشورهایی چون لهستان، فرانسه و ایتالیا اجرا شده است، و این برایش به دلیل رهایی در پردازش ایده های تئاتری جالب بود که صرفا یک اجرای رئالیستی از آن را به سرانجام نرساند. چون متن آغاز و پایانی دارد اما نمی خواست آن را خیلی معمولی کار کند بنابراین به دنبال ارائه همان ایده های متفاوتی برآمد و در آن به دنبال سیالیتی بود که فضا را تئاتری کند.

بابک فرجی، منتقد نیز در این نشست با توجه به انتخاب چنین متنی آن را ریسک بزرگ دانست که از آن به چنین اجرایی رسیده است چون در تمام متن های جهانشمول تحول اشخاص یک اصل است که در این متن چنین چیزی مشاهده نمی شود. این منتقد با بخش هایی از متن مخالفت کرد چون در آن نقطۀ عطف و بحرانی ندیده و همه مقدمه چینی اش با آشفتگی همراه است که منجر به نقطۀ فرود نمی شود، و حتی بدنۀ آن مشابه با تراژدی های مدرن هم نیست.  از سوی دیگر در جاهایی ضرباهنگ تند می شود، که این مانع از پرداخت شخصیت ها و ارائه درست موقعیت رفتاری و علت و معلولی خواهد شد. او همچنین تاکید کرد که در آن آشنایی زدایی هم صورت نگرفته است و به جای متن آشنایی زدایی در اجرای خانم شکیب اتفاق افتاده است و کندوکاوش آن را تا حدی جذاب می کند بی انکه در شتاب فعلی در نهایت بفهمیم چه عاملی باعث مرگ مادر شده است بنابراین این شخصیت ها نیازمند پیش زمینه ای هستند که در بازنویسی مجدد باید به آن توجه شود، اما در دراماتورژی صورت گرفته سعی شده که تا حدی جلوی این کم و کسری ها را بگیرد.

فرجی گفت که مادر خودکشی کرده با آنکه روابط مبنایش با علت و معلول های مشخص پیش نمی رود، و همین کار شکیب را سخت تر کرده است.

شکیب هم توضیح داد که در کل ۲ صحنه را از متن حذف کرده و در جاهایی دیالوگهایی را کم و در جاهایی هم دیالوگ هایی را اضافه کرده است. یکی اینکه شخصیت دکتر از کل متن حذف شده که دربارۀ شخصیت ها صحبت می کرده و آنها را تحلیل می کرده و درباره معضلات حرف می زده است اما دیگر در این اجرا حضور فیزیکی اش کاملا حذف شده و در چند جا تلفنی با خواهر بزرگتر صحبت می کند. او سعی کرده که با خالی گذاشتن بعضی جاها فرصتی برای مشارکت تماشاچی فراهم کند که حضور ذهنی و مشارکتی در کامل شدن اجرا داشته باشد.

رضا آشفته، منتقد هم در ادامه بر شبه ابزورد بودن متن و اجرا تاکید کرد چون در آن روابط منطقی و علت و معلولی چندان وجود ندارد اما روابط مبنایش گسست و دور افتادگی بین افراد هست به ویژه در یک خانواده که باید نزدیک ترین روابط را ببینیم، اعضای خانواده آنقدر از هم دور افتاده اند که در بی خبری از هم به سر می برند و این گسست و دوری حتی باعث مرگ مادر شده و حالا هم تهدیدی است برای دور افتادن از پدر و نهادنش در خانۀ سالمندان که در نهایت مرگش را رقم خواهد زد. در بیرون از خانه هم این بی ارتباطی به چشم می آید، چون دو جوان به دنبال ازدواج با خواهر کوچکتر هستند که هر دو ناکام می مانند و در نهایت نیز خواهرها بعد از تصادف و مرگ برادرشان، با سپردن پدر به خانه سالمندان از این شهر کوچک می روند. بنابراین فاصله هست بین آدمها و آدمها از هم دور می شوند و این یکی از آن مصادیق جهان ابزورد است که در آن عدم ارتباط در جهان امروزی یک رکن می شود.

 فرجی همچنان ایراد کلی متن را غیر دراماتیک بودن آن دانست که مثل سریال های تلویزیونی در آن هر چیزی همین طوری نمایان می شود. در اینجا اگر ابزوردیسم هم وجود دارد از نگاه و اجرای الهام شکیب است چون آن متن بیشتر یک رئالیسم است که چندان هم با اصول خودش نوشته نشده است.

مهدی صدر، بازیگر، نیز تاکید کرد آنچه حذف شده است که عمده آن حذف شخصیت دکتر هست، بیشتر برای آن بوده که اطلاعات زیادی و تحلیل هایی درباره آدمها حذف شود و این گونه است که پزشکی هم نمی تواند در روال این آدمها موثر باشد و مشکلات آنها را درمان کند.

فرجی هم تاکید کرد به هر حال گره گشایی متن روی دوش دکتر بوده است که الان با حذفش احساس می شود که این متن چیزی را کم دارد.

ناز شادمان، بازیگر، با توجه به حذف دکتر اشاره کرد که در حال حاضر دو سه مورد گنگ در اجرا هست. یکی مادر که معلوم نیست چگونه  مرده و چقدر دکتر در مرگ او سهیم است و دوم بیماری خانواده که دقیقا مشخص نیست بیماری آنها چیست و حتی پدر هم دقیقا معلوم نیست که واقعا بیمار هست یا خودش را به بیماری می زند و درواقع در سلامت به سر می برد.

شکیب هم یادآور شد انگار پدر آلزایمر داشته باشد.

فرجی هم گفت که متن دراماتیک نمی شود اگر کشف و شهودی هست، از اجرا می آید.

رضا آشفته، پژوهشگر، آنچه در اجرا حاکم است متکی بر فضاسازی است و این فضا به عناصر بصری وابسته است و این دایره هایی که نام مکان ها در آنها آمده و آنچه از ویدئو پروجکشن درباره وضعیت زمان و آب و هوای لحظه به لحظه روزانه بر دیوار پخش می شود، یک فضای سیال را در یک شهر کوچک پدید آورده است و البته نام ها و نشانه ها و تاریخ و جغرافیا و حتی فرهنگ از آن فضاگرفته شده است که ما را دچار نوعی فضای جهانشمول می کند که در آن بین آدمها فاصله و گسستی هست که هر لحظه اش پر رنگ تر می شود  و در پایان تراژدی با مرگ برادر و دور شدن و از هم پاشیدن خانواده اتفاق می افتد. این همان نگاه درستی است که ما را در یک وضعیت متکثر متوجه این گسست می کند چنانچه در پیرامون ما این افسردگی همگانی و دور افتادن آدمها از همدیگر امر کاملا مشهودی است. 

فرجی هم در ادامه به نبودن یک اتاق برای خواهر بزرگتر اشاره کرد که این خلاف آن چیزی است که در اجرای نمایش برای همه اهل خانه چنین خواسته ای در نظر گرفته شده اما این خواهر بزرگتر فقط باید روزش را در آشپزخانه سر کند. همچنین عمده میزانسن این خواهر در آن کنج سمت چپ صحنه دیده می شود، و انگار قصد آن هست که این شخصیت دیده نشود و دلیلی هم برای این کنار افتادن، برای آن قابل یافتن نیست.

الهام شکیب هم علتش را این دانست که خواهر بزرگتر جای مادر را گرفته است.

رضا آشفته، نویسنده در پایان یادآور شد که این اجرا به اقتضای زمانه است و این عدم ارتباط در شهرها و بریدن آدمها در خانواده مساله حساسی است که باید مخاطبانش را متوجه آن گرداند و اگر چنین شده باشد اجرا موفق است و در عین حال هنوز می توان با تاکید بر نکات بارزی از آن یک اجرای در خور تاملتر و حتی ماندگار ساخت.

الهام شکیب تحصیلات خود را در رشته طراحی صحنه در مقطع کارشناسی به پایان رسانده است. او با رویکرد خود از جهان پیرامون و انسان‌ها سعی دارد که به کشف لحظاتی برود که در آنها همه چیز عیان و زاویه‌ای پنهان دارد. نمایش‌های «فریادها و نجواهای دختر ترسا»، «خرس»، «یک نوکر و دو ارباب»، «کلفت‌ها»، «شازده احتجاب»، «گل‌های شمعدانی»، «خانمچه و مهتابی»، «یک سمفونی ناکوک»، «متابولیک»، «کشتی شیطان»، «جنایت و مکافات»، «پینوکیو» و... جزو آثاری هستند که این کارگردان در مقلم بازیگر در آنها حضور داشته است. همچنین او در آثار تلویزیونی «بازجویی در کافه تهران»، «این جاده یک طرفه است» و «و خداوند عشق را آفرید» بازی داشته است. این نویسنده نیز تاکنون نمایش‌های «فریادها و نجواهای دختر ترسا» و «بیماری خانواده میم» را در مقلم کارگردان روی صحنه برده است. حال به بهانه اجرای نمایش «بیماری خانواده میم» در تماشاخانه سپند که تا نیمه شهریورماه ساعت ۱۹:۳۰ روی صحنه رفت.

  «بیماری خانواده میم» به کارگردانی الهام شکیب مرداد ماه اجرای خود را در تماشاخانه سپند آغاز کرد و در نیمه شهریور پایان داد. ناز شادمان، مهدی صدر، آرزو عالی، پیمان مقدمی، امیر سفیری و عرفان ابراهیمی بازیگران این اثر نمایشی یودند.

«بیماری خانواده میم» قصه نمادین خانواده ای است از جامعه ای در اوج از هم گسیختگی که هر چه تلاش برای به هم نزدیک شدن دارند بیشتر از هم دور می شوند. در آخر مرگ تراژیک عضوی از خانواده هرکدام را به گوشه ای از جهانی ناشناخته پرتاب می کند برای فرار از تنهایی خودخواسته.