"آینده قابل واگذاری نیست."
قند خون، نمایش متعهد و با اهمیتی است.ایده شکل گیری آن تعطیلی کارخانه قند ورامین و بی کاری کارگرانش و تبعات
... دیدن ادامه ››
مخوف آن بر زندگی این قشر زحمتکش و خانواده های ایشان است.
قندخون با منش رئالیستی و طراحی متناسب، بازی های باورپذیر در بستر روایت برگرفته از وقایع تلخ جامعه،نمونه ی تقریبا مناسبی از ایده تئاتر به مثابه آگاهی اجتماعی و حرکت و کنش برای تغییر وضعیت موجود یا دست کم ایجاد تفکر در مورد لزوم تغییر وضع موجود قلمداد می شود.
هرچند در بخش هایی از اجرا و متن نمایشنامه ،شتابزدگی هایی احساس می شود اما این موضوع از اثربخشی کلیت قند خون،چندان نمی کاهد.
همانطور که لیلی عاج،نویسنده و کارگردان قندخون گفته است این نمایش نه تنها بخشی از داستان زندگی کارگران کارخانه قند ورامین است بلکه قابل تعمیم به زندگی بسیاری از کارگران کارگاه ها و کارخانه های نیمه تعطیل و تعطیل است که در شرایط بغرنج و سخت معیشتی به سر می¬برند.
در این چند سال اخیر به طور مکرر با اخبار شوم تعطیلی کارخانه ها و کارگاه های بسیاری حتی واحدهای معروف قدیمی تولیدی مانند ارج،داروگر، آزمایش،روغن نباتی قو، چیت ری و... مواجه بوده ایم.این پدیده اسفبار منجر به بیکاری صدها هزار کارگر و بروز مصائب و مشکلات بسیاری در خانوادهای آنها شده است.
**
کارخانه قند ورامین(تصفیه خانه قند)از قدیمی ترین واحدهای تولیدی کشور بوده که در سال 1312شمسی توسط نیکلای مارکوف معمار روس(معمار دبیرستان البرز،اداره پست و...)ساخته شده و توسط مهندسان اهل چک اسلواکی تجهیز و راه اندازی شد.اولین کارخانه قند خاورمیانه در سال 1381 به عنوان آثارملی ایران به ثبت رسید. این کارخانه نقش مهمی در هویت و معیشت مردم ورامین ایفا کرده و طی حدود هشتادسال فعالیتش تا قبل از تعطیلی نسل های مختلفی از اهالی و البته مهاجرین کارگری در آن به کار مشغول بودند و ارتزاق نمودند.گفته می شود حتی زمانی مردم ورامین با سوت کارخانه قند ساعت های خود را تنظیم می کردند.با وجود تمام تاثیرات و تاریخ اش،آنطوری که کارفرما کارخانه ذکر کرده به دلیل عدم توجیه اقتصادی و عدم توانایی مالی در پرداخت حقوق و دستمزد کارگران و سایر هزینه های کارخانه، این واحد با تعداد 400نفر کارگر در اسفندماه 1394 به طور کامل تعطیل شد و هیچ نهاد دولتی و اقتصادی برای نجاتش، اقدام تاثیرگذاری انجام نداد.
**
نمایش قندخون،به وضعیت نابه سامان و بحرانی زندگی کوهستان،کارگر کرد مهاجر و همسرش پروانه و خواهرش،شیرین می پردازد که به دلیل تعطیلی کارخانه بی کار شده اند.شوهر شیرین به بهانه بی کاری از کارخانه طلاقش داده و او در بحران شدید روحی به سر می برد تا آنجاییکه قرص برنج خریده تا خودکشی کند. ظاهرا قرار است مسابقه فوتبال مهمی برگزار شود.کوهستان این مسابقه را فرصت مناسبی برای دیده شدن توسط گزارشگر ورزشی تلوزیون می انگاشت و تصمیم داشت کارگران را با مینی بوس به استادیوم ببرد به امید اینکه گزارشگر حضور کارگرهای بیکارشده کارخانه قند و نوشته های روی بنر همراهشان را ببیند و مساله را از طریق گزارش تلوزیونی اش منعکس کند تا بدین ترتیب مشکلات شان شنیده شود.
اما کوهستان کتک خورده و خون آلود به خانه برمی گردد و تعریف می کند افرادی او را به زور سوار زانتیایی کردند و با ارعاب و تحقیر وتهدید وی را از سازمان دهی کارگرها برای ابراز اعتراض برحذر کردند. همسرش، پروانه زن زحمتکش عامی است که مقصر اصلی بدبختی هایشان را رییس کارخانه می داند و دایما نفرین مرگ نثارش می کند.به پروانه پیشنهاد کار نظافت توالت در پردیس سینمایی تازه تاسیسی داده اند.جایی که می گوید ستاره های سینما و تلوزیون رفت و آمد می کنند. زن به کار کردن اصرار دارد ،اما غیرت کوهستان قبول نمی کند زنش کارکند و خودش بیکار باشد.کوهستان علی رغم تهدیدات باز هم به دنبال بنر می گردد تا رویش شعار بنویسد و در این میان افشا می کند که رییس کارخانه را هم در خانه پناه داده..می گوید مامورین دنبال او هم بودند اما رییس کارخانه بی گناه است و واردکننده های مواد اولیه کارخانه(شکرخام) مسبب اصلی مشکلاتشان هستند و با زبانی مردسالارانه عقل زن را ناقص می انگارد که رییس را همچنان مقصر می داند.
البته در واقعیت گزارش های مربوط به تعطیلی کارخانه قند ورامین به سوء مدیریت کارخانه در کنار فقدان استانداردهای لازم برای واحد تولیدی و نبود مواداولیه(شکرخام) به عنوان عوامل اصلی ایجاد بحران و نهایتا تعطیلی کارخانه اشاره شده است.نماینده مردم ورامین در مجلس هم اظهار داشته صاحب کارخانه قند،شکر خام مورد نیاز کارخانه را به میزان زیادتر واردکرده و برای کسب سود،همه آن را در بازار فروخته و برای مصرف کارخانه ذخیره سازی نکرده است.همچنین ادعا کرده صاحب کارخانه با انبار کردن ذرت و علوفه وارداتی دوستان تاجرش در کارخانه کسب درآمده می کند و از تعطیلی شخصا متضرر نمی شود.
بدیهی است یک نمایش شصت و پنج دقیقه ای، ظرفیت طرح همه مسایل و ابعاد مختلف یک بحران را ندارد. اما به هر حال تبرئه رییس کارخانه توسط نمایشنامه نویس قندخون شاید در واکنش و اعتراض به حضور کارتل های مافیایی قاچاق و یا واردکننده های رانتی بالادستی مواداولیه یا کالاها باشد که از عاملین اصلی ورشکستگی کارخانه های تولیدداخلی و صاحبان آنها و بیکاری کارگران محسوب می شوند و شاید هم نشانگر نوعی اعتراض به حذف بخش خصوصی مستقل از بدنه قدرت در سازوکارهای کلان اقتصادی موجود باشد.
در عین حال علاوه بر تمامی علت های عنوان شده و فارغ از جدال ها و اتهام های سیاسی و جناحی که طرفین برای شانه خالی کردن از مسولیت شان در موقعیت به وجود آمده برعلیه یکدیگر به کارمی گیرند نبایستی از ریشه اصلی تمام مسائل و مصایب مورد اشاره غافل ماند که ذیل پیاده سازی شیوه های کلانی به نام روش های تعدیل ساختاری طی دو یا سه دهه اخیر به طور بنیادین صورت گرفته است.برنامه های تعدیل ساختار اقتصادی که دولت های کشورهای درحال توسعه به واسطه ی دریافت وام هایی از بانک جهانی و صندوق بین المللی پول مجبور به اعمال و اجرایی کردن آنها در کشورهایشان می باشند.پیاده سازی الگوی سیاست های اقتصادی نولیبرالیستی و بازارآزاد(مکتب شیکاگو،میلتون فریدمن) در قالب کاهش تعهدات دولت،خصوصی سازی بنگاه های دولتی،مقررات زدایی و....در ایران پس از جنگ نیز توسط تمام دولت¬ها تحت عناوین متفاوت،تاکنون مورد پیگیری قرار گرفته است.
کارخانه قند ورامین در اوایل دهه هشتاد شمسی مانند بسیاری دیگر از واحدهای تولیدی در سال های گذشته به بخش خصوص واگذار شد. برخی معتقدند سیاست های متناقض دولت و شیوه های ناقص و نادرست روند خصوصی سازی منجر به اثرات منفی و نتایج اسفبار این شیوه نولیبرالی در سرنوشت امروز کارخانه ها و کارگرانش شده است.حال آنکه نظرات و آراء بسیاری از اقتصاددانان و نویسندگان مستقل که مرعوب سیستم نولیبرالیستی سرمایه داری و اسطوه بازارآزاد نیستند و از طرفی سیستم های کنترلی مسدود کمونیستی و دولتی را نیز نقد می کنند حاکی از آن است که حتی اجرای راستین سیاست های خصوصی سازی منابع وکارخانه ها و.. در هرکجای دنیا منجر به تخریب محیط زیست، تعمیق فقر،نابرابری،استثمار و فلاکت بیشتر طبقه کارگر می شود و به واسطه ی تبعات ناشی از این بی عدالتی ،خشونت و جرم نیز افزایش می یابد. پیشنهاد برخی از این متفکران آلترناتیو، پیگیری اقتصاد مشارکتی است بدین ترتیب که ابزارهای تولیدی در مالکیت کارگران باشد.به عبارتی کارگران خود نیز صاحبان کارخانه ها شوند.
گفتمان خصوصی سازی در سیاست گذاری های فرهنگی در بخش تئاتر نیز در حال وقوع است که تبعات ناخوشایندش را کم و بیش شاهدیم. این مساله نیز مستلزم آسیب شناسی و نقد جدی از سوی اهالی نمایش می باشد.
در نمایش قند خون،ریس کارخانه را بر روی صحنه نمی بینیم او که مرض قند دارد در اتاق خانه بیهوش شده بود اما کوهستان و خانواده اش برای مدتی دچار سوءتفاهم شدند.فاجعه برای لحظاتی در پایان نمایش ابعاد تازه ای گرفت.آنها فکر کردند رییس از آب پارچی نوشیده که شیرین پنهانی برای کشتن خودش قرص برنج در آن ریخته بود. رییس زنده می ماند و آنها از سایه سیاه یک مرگ به درمی شوند اما آیا از آینده تیره و تاری که انتظارشان را می کشد،گریزی دارند؟ شایدکوهستان به شهرش برگردد و کولبر شود یا دوباره مهاجرت کند و حاشیه نشینی شود و .....
اما در آخر همه سیاستگذاران و تصمیم گیرانی که با روش ها و شیوه های اعمالی شان مسبب ایجاد چنین شرایطی هستند به آسودگی و آسایش زندگی همه کارگران بیکار وخانواده هایشان بدهکارند.آنها بدهکار تضمین امنیت شغلی کارگران و حریم خانواده هایشان هستند.آنها مدیون آینده همه فرزندان زحمت کشانی اندکه چیزهایی به جز تباهی، فقر و فنا را برای فردایشان آرزومندند. آیا واقعا می توان آینده مردم را واگذاری کرد؟آیا خوشبختی و رفاه، کالاهایی برای فروش هستند؟
منابع:
وبسایت های تابناک، جام جم آنلاین،خبرگزاری فارس، نسیم آنلاین، Znet ،DemocracyNow
تالار وحدت
تئاترشهر تهران
تماشاخانه ایرانشهر
پردیس تئاتر شهرزاد
تماشاخانه ملک
عمارت نوفل لوشاتو
تئاتر هامون
خانه نمایش دا
تالار مولوی
تالار حافظ
تماشاخانه سنگلج
تالار هنر.951409.jpg)
توماج دانش بهزادی
فرشاد رضایی
الهام شعبانی
علی‌پویا قاسمی
فریده براتی
بهرام بایرام‌زاده
کیوان ضیاءپور
سارا حدادی(مکث)
کاملیا غزلی
مهدی کریمی
ابوالفضل خدابندلو
هانیه عنایتی
سهیلا سرمدی، مژگان مدنی
بهاره صباحی با تشکر از البرز تیمور زاده
