نگاهی به نمایش "خاطرات هنرپیشه ی نقش دوم"
اجرایی به تمامی درک شده از یک شاهکار دراماتیک معاصرایرانی
نوشته ی بهرام بیضایی به کارگردانی افشین زمانی
در تماشاخانه ی سنگلج
صمدچینی فروشان،مدرس و منتقد تئاتر
همیشه در مورد نمایشنامه های بیضایی، بحثِ دشواری اجرای آثاراو و اینکه تنها خود بیضایی است که می تواند آن ها را به درستی به روی صحنه ببرد مطرح بوده و هنوز هم هست- که البته واقعیت های صحنه ای،ازجمله اجرای ناموفق چندی پیش ازنمایشنامه ی مورد بحث این نوشتار درهمین تماشاخانه نیز، تا همین اواخر، این سخن را تایید می کرده است- اما اجرای اخیر افشین زمانی از نمایشنامه ی بسیار تاثیرگذار و ماندگار"خاطرات هنرپیشه ی نقش دوم" که در تماشاخانه ی سنگلج به روی صحنه رفته است، یکی از درخشان ترین اجراهای"دیگران" از آثار بیضایی است که در جای جای آن، نه فقط روح و درنمایه های آشکار و پنهان متن بیضایی و بلوغ هنری کارگردان آن بلکه،جانمایه ی تئاتر یکال و خلاقه ی ذهن بیضایی، این چهره ی درخشان و سرآمد تئاتر مدرن و متعهد ایران نیز، ... دیدن ادامه ›› با تمامی هیبت وشکوه واقعی و اسطوره ای اش محسوس و قابل ردیابی است .
شکی نیست که نمایشنامه ی "خاطرات هنرپیشه ی نقش دوم"درکنار عنوان آیرونیک و درونمایه تراژیک خود،به لحاظ ویژگی های ساختاری خلاقه اش، اثری به تمامی تئاتریکال و اجرا محور است- بطوریکه گزارش لحظه به لحظه ای از یک اجرای صحنه ای به نظر می رسد - اما اجرای افشین زمانی از آن، بخاطر درک درست ساختار نمایشنامه ، رعایت دقیق ویژگی های روایی و غیر رئالیستیک آن و نیز بخاطر خوانش هنرمندانه ی جنبه های بصری و دیداری الزاماً توصیف نشده و پنهان مانده ی متن درخلال رویدادهای روایی جار ی درآن، ثری تمام کننده و مکمل متن مبنا در حوزه ی اجرایی و دیداری است، موفقیتی که خود، بیش از هرچیز، علاوه بر درک و تحلیل درست ساختار و درونمایه ی اثر بیضایی، حاصل کشف ریتم و ضرب آهنگ طوفنده ی جاری در شیوه ی روایت رویدادهای متن و مطابقت موفقیت آمیز ریتم و ضرب آهنگ اجرا با آن است.
این رویکرد کمال بخش در حوزه ی اجرایی و بصری، نه از انتخاب صحنه ی خالی و یا نشانه پردازی های مینی مالیستیک زبانی و بیانی شخصیت های روستایی نمایش و نه از رویکرد های معناشناختی همزمان بومی و جهانی نمایش- که درمتن هم به روشنی برآن ها تاکید شده است- بلکه از انتخاب پوشش های مدرن بی زمان و بی مکان و چهره پردازی های درخشان و رنگ آمیزی ها و نورپردازهای متنوع و دقیق صحنه ها و سیالیت موزون ، شاعرانه و خلاقانه ی پاره صحنه های مربوط به حال و گذشته و پرداخت دقیق و پرتنوع تیپ ها و شخصیت ها درقالب بازی های متنوع، رنگ آمیزی شده و به شدت درک شده ی بازیگران نمایش نتیجه شده است که جلوه های درخشانی از آن در تداخل و برهم تندیدگی لحظه های شهری و روستایی ، دقایق خواب بیداری و آنات واقعیت و خبال روایت قابل مشاهده است.
بیضایی با تکیه برشناخت عمیقی که ازشیوه های نمایش در ایران دارد، در نحوه ی نگار ش و پردازش این نمایشنامه - و به شیوه های دیگری درشماری از آثار معاصرترش از قبیل "مرگ یزدگرد"، "مجلس شبیه در ذکر مصایب استاد نوید ماکان و همسرش مهندس رخشید فرزین"و ... طرح روایی خلاقه ای را محور روایت رویداد های مورد نظر خود که تماماً ریشه در واقعیت های تاریخی و معاصر جامعه دارد- قرار داده است که هدف از آن ها بررسی آسیب شناختی، جامعه ی معاصر، با زبانی جهانی بوده است.
جدای از فضاسازی های مناسب و رعایت ریتم و ضرب آهنگ نفس گیر رویدادهای متن بیضایی در روایت صحنه ای آن ها ، اجرای افشین زمانی از نمایش "خاطرات هنرپیشه ی نقش دوم" بویژه در پرداخت بازی های اشخاص محوری نمایش: موهبت با بازی گرم و بی تکلف و دلنشین محمد رضا خادمی، ذوالفقار، با بازی درک شده و زیبای افشین زمانی، بلقیس، با حضور درخشان و بیان گرم و قدرتمند پانته آ مرزبانیان ، دوالپا، با بازی جذاب و بیاد ماندنی و گروتسک سهیل ساعی، خدنگ و ماهر با بازهای گرم و درک شده ی امیر ستوده و محمد ابوحمزه ، مشکین و زرین، بازی های صمیمانه و پراحساس مریم گلدوز توکلی و مهدیس توکلی و بازی های هماهنگ و انرژیک گروه بازی سازان نمایش، بسیار موفق و بیادماندنی ظاهر شده است. اجرایی که به رغم برخی ضعف های بیانی محسوس در گروه بازی سازان ، به عنوان یکی از به یادماندنی ترین و ستودنی ترین اجراهای نسل جوان تئاتر کشورمان از آثار بیضایی در حافظه ی تاریخی ما باقی خواهد مانددر پایان، لازم می دانم خورسندی و شعف خود را از تحولات مدیریتی رخ داده در تماشا خانه ی سنگلج که جلوه های ملموسی از آن ، در رویکردهای علمیِ آگاهانه و کیفیت محور اخیر درزمینه ی انتخاب آثار اجرایی در این تماشاخانه قابل ردیابی و مشاهده است ابراز کنم. طی ماه های اخیر،درجریان اجرای نمایش های هزارشلاق به کارگردانی احسان ملکی و........ بویژه در مقطع زمانی اجرای نمایش های "خاطرات هنرپیشه ی نقش دوم " و "مرگ یزدگرد"از بهرام بیضایی ، تماشاخانه ی سنگلج، با حضور جمعیت انبوه تماشاگران ، یک بار دیگر دوران درخشان گذشته ی خود را، به عنوان مرکزی برای معرفی و اجرای آثار شاخص تئاتر ایران تجربه کرد.