تعزیه نمایشی سوگوارانه و ستایش قهرمان معصوم
.
تعزیه از نمایش های آیینی مذهبی ایران به شمار می رود که پایه و اساسش را فاجعه کربلای سال 61هجری قمری تشکیل می دهد، این مراسم آیینی که در جغرافیای فرهنگی ایران بر خلاف سایر مناطق شیعه نشین دنیا وجوه دراماتیک فربهی یافته است. وجود تنوع در اجرای تعزیه در نقاط گوناگون ایران نیز بر این نکته تاکید دارد که تعزیه پدیده ای فرهنگی است که در تعامل با فرهنگ بومی هر منطقه رنگ و بوی آن فرهنگ را به خود گرفته و اجرای متفاوتی خلق نموده است.
جوامع مختلف با تکرار آیین، همزمانی با لحظه آفرینش را تجربه می کنند. میرچیا الیاده اسطوره شناس رومانی اصل، همزمانی با لحظه آفرینش را نحت نام ایده ی «اسطوره بازگشت جاودانه» مطرح کرده است. تکرار آیین ها، نه به دلیل فعال شدن
«اسطوره بازگشت جاودانه» بلکه به دلیل کسب تجربه صفر زمان، در زمان روزمره زندگی صورت می گیرد. دلیل تکرار نمایش های آیینی که حد فاصل میان یک آیین صرف و یک اثر هنری هستند. تنها منوط به استفاده از مکانیزم جذب مخاطب همچون دیگر آثار هنری نیست. بلکه به دلیل کسب تجربه صفر زمان، در روند معمول زندگی است.
با بررسی تعزیه و سبک های اجرایی آن که به عنوان شناخته شده ترین نمایش آیینی ایران میتوان به شناخت ویژگی های صفر زمان رسید. تعزیه بر خلاف ... دیدن ادامه ›› آن که به بازنمایی یک واقعه ی تاریخی می پردازد، امری فرا تاریخی را احضار می کند. تجربه صفر زمان، این امر فرا تاریخی را برای علاقمندان این نمایش آیینی، فارغ از فاصله ی تاریخی با وقوع حادثه باز آفرینی می کند. چگونگی وجود صفر زمان در تعزیه به عنوان یکی از عناصر اصلی تداوم و تکرار این شکل نمایشی است.
درام شناسان معروف دنیا معتقد هستند که تراژدی که قسمت اصلی درام را تشکیل می دهد از مراسم و تشریفاتی که برای زنده نگه داشتن نام قهرمانان ملی مذهبی در موقع دفن و تشییع جنازه انجام میشد ریشه گرفته است. با پژوهش بیشتر در این زمینه میتوان تاثیر نمایش های آیینی کهن بر تعزیه را مشاهده کرد و این فرض استوار بر چهار مفهوم نبرد خیر و شر، مرگ قهرمان، سوگواری برای قهرمان و پیوند درونی بازیگر با تقدس اجرا تکامل یافته است. در راستای درستی یا نادرستی این فرضیه از نظریه ی آیین گرای مشخص شده که نمایش های آیینی سوگوارانه و ستایش قهرمان معصوم، در قالب نمایش از دیرباز بین ایرانیان مرسوم بوده است.
با در نظر گرفتن این فرضیه اثبات می گردد که در نمایش های آیینی ایران پیش از اسلام نیز همانند تعزیه، چهار مفهوم نام برده، مشترک و صاحب اهمیت هستند. به طوری که میتوان گفت چهار مفهوم از مولفه های اصلی نمایش آیینی در ایران پیش از اسلام بوده و در تعزیه نیز تداوم یافته اند.
.
هومن بنائی / تیر ماه 1403