گفت‌وگو با «افشین هاشمی» کارگردان، بازیگر و نویسنده «پرواز به تاریکی»
داستانی خیالی در مرز بین دو واقعیت


رکسانا قهقرایی

تهران‌امروز



نمایش «پرواز به تاریکی» به نویسندگی و کارگردانی افشین هاشمی که اجرای خود را از دوم تیرماه در خانه نمایش «آو» آغاز کرده است، برهه‌ای ... دیدن ادامه ›› تاریخی از دهه 30 را روایت می‌کند. اگرچه داستان محوری و اصلی این نمایش برگرفته از واقعیت نیست، اما در طول اجرا به برخی رویدادها و حوادث تاریخی هم اشاراتی می‌شود و از آنها صحبت به میان می‌آید.

نمایش «پرواز به تاریکی» داستان زنی به نام بانو «پریزاد» را در بر می‌گیرد که در ارتباط با شاعری انقلابی به نام «اسماعیل» و دلبستگی به آن در نهایت از ورود به دربار و ازدواج با شاه در می‌ماند. این نمایش بر اساس برگردان مرحوم هوشنگ حسامی از کتاب «عقابی با دو سر» نوشته «ژان کوکتو» تنظیم و نوشته شده است و در این کار از اشعار شاعران معاصر جهان با ترجمه «محمدرضا فرزاد» در کتاب «تو مشغول مردن‌ات بودی» هم بهره گرفته شده است.

در واقع اساس نمایش پرواز به تاریکی بر پایه طراحی یک واقعه خیالی شکل گرفته است که در همراهی و همزمانی با وقایع تاریخی مستندگونه جلوه می‌کند. شبنم مقدمی، افشین هاشمی و میلاد رحیمی گروه بازیگران این اثر نمایشی را تشکیل می‌دهند‌. «افشین هاشمی» که علاوه بر کارگردانی و نویسندگی این اثر به بازی در این نمایش نیز می‌پردازد، درباره علت اجرا شدن تئاتر خود در تماشاخانه «آو» می‌گوید: «خانه نمایش «آو» در واقع یک سردابه یا به تعبیر درست‌تر سرداوه بوده است. این مکان که به‌طور اتفاقی کشف شده و بعدها با ذوق و هنر دوستان به عنوان خانه نمایش مورد استفاده قرار گرفته است، محلی مناسب برای اجرای نمایش‌های تجربی و آثاری است که از نظر مکانی نیازمند میزانسن‌های متغیراند.»

وی در ادامه نیز توضیح می‌دهد: «در واقع در این نوع آثار تماشاگری که به تماشای نمایش می‌آید،همراه بازیگر حرکت می‌کند و میزانسن‌ها تغییرات زیادی دارند.» افشین هاشمی درباره میزان هماهنگی و تطابق نمایش خود با فضای خانه نمایش «آو» یادآور می‌شود: «نمایش پرواز به تاریکی در واقع باید در فضایی مثل سالن‌های تئاتر شهر یا مولوی اجرا می‌شد. اما نتوانستیم در یکی از سالن‌های تئاترشهر یا مولوی اجرا بگیریم و با توجه به پیگیری‌های لازم با مسئولان این تالارهای نمایشی به توافق نرسیدیم. در هر حال از اینکه در این فضا نمایشنامه‌ام را اجرا می‌کنم، خوشحالم و کار در این فضا برایم هیجان‌انگیز است.»

بازیگر نمایش «ادیپوس» با اشاره به ایجاد تغییراتی جزئی در نمایش برای هماهنگی و سنخیت بیشتر کار با مکان اجرا تصریح می‌کند: «در بخش‌هایی از نمایش به رطوبت و نای شمال کشور اشاره می‌شود که پس از مشخص شدن اجرایمان در خانه نمایش آو به نمایشنامه اضافه شده است.» وی می‌افزاید: «در واقع بعد از اینکه مشخص شد قرار است در این محل پرواز به تاریکی را اجرا کنم، نمایشنامه یک بار بازنویسی شد و به خاطر مکان اجرا تغییراتی را در آن اعمال کردیم.»

وی درباره میزان استناد تاریخی این اثر نیز تاکید می‌کند: «سال 1336 اعلامیه دربار مبنی بر تصمیم جدایی بین محمد رضا پهلوی و ثریا اسفندیاری انتشار پیدا می‌کند و در نهایت در تاریخ 16 فروردین 1337 شاه، ثریا را طلاق می‌دهد.

در فاصله بین این طلاق تا ازدواج شاه با فرح دیبا در تاریخ 1 آذر 1338 شاه زن نداشته است و به هر حال ممکن است در این بازه زمانی یک سال و چندماهه اتفاقات زیادی برای او رقم خورده باشد.

داستان نمایش به این دوره تاریخی مربوط است و یک قصه خیالی است. اما این طور نیست که همه بخش‌های نمایش خیالی باشد. بلکه در کار ما ارجاعات تاریخی زیادی هم داریم.» این بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون درباره ویژگی‌های زمانی نمایشنامه هم اضافه می‌کند: «فضای نمایش «پرواز به تاریکی» فضای کودتای 28 مرداد و دهه 30 در کشورمان است. دوره‌ای که فعالیت سیاسی آزاد نیست و متن در دورانی اتفاق می‌افتد که خفقان شدید بر جامعه حاکم است.»

وی در ادامه به‌ویژگی کاراکترهای نمایش هم اشاره کرده و در مورد شخصیت درگاهی مامور امنیتی داستان نیز می‌گوید: «در بین ماموران امنیتی یک رده‌بندی وجود دارد که در واقع به آنها محدوده اختیارات‌شان را نشان می‌دهد و ممکن است رده‌های بالاتر را از حق برخورد فیزیکی هم برخوردار کند. درباره هوشمندی و زیرکی این شخصیت هم باید بگویم که اساسا ماموران امنیتی باید این ویژگی را داشته باشند و ما هم تلاش کردیم تا درباره درگاهی هم به این مشخصه‌ها توجه کنیم.»

هاشمی در پاسخ به این نظر که روابط انسانی در نمایش پررنگ‌تر از فضای سیاسی جلوه می‌کند، ادامه می‌دهد: «در پایان این نمایش کور سوی امیدی برای تماشاگر مطرح می‌شود و در دیالوگی که می‌گوید: مرگ پایان همیشگی درام‌های عاشقانه است. شاید فردا صبحی بیاید، اما الان شب است و در تصنیف عارف قزوینی هم که در پایان نمایش خوانده می‌شود معنا و مفاهیمی نزدیک به فضای نمایش دارد.» نمایش «پرواز به تاریکی» با همکاری رضا مرتضوی در بخش موسیقی و آوازخوانی هادی فیض‌آبادی، اَران ابراهیمی در بخش پس‌آرایی و ساخت بساط صحنه، احسان بیات ‌فر و ماهان خورشیدی در گروه کارگردانی به صحنه می‌رود.

طراحی جامه‌ها در این کار هم بر عهده باران کوثری بوده و سامان خادم هم طراحی اعلان و برنوشت نمایش را بر عهده داشته است.این نمایش 70 دقیقه‌ای که اجرای خود را از 2 تیر آغاز کرده است، تا 4 مرداد در خانه نمایش آو از ساعت 17:30 میزبان علاقه‌مندان تئاتر خواهد بود.