نگاهی به نمایش ”شمعدانی‌ها” نوشته و کارگردانی ”ایوب آقاخانی”



شهرام کرمی:

نمایش کمدی و یا در تفسیر فرهنگ ایرانی «شادی نامه» یک نوع مهم از هنر تئاتر است که شاخه‌های متنوع و مختلفی دارد. آنچه از تعریف تئاتر، کمدی شناخته می شود معمولا مفهومی تحت عنوان نشاط ... دیدن ادامه ›› و شادی است.

اما چنانچه ارسطو در کتاب فن شعر اشاره کرده کمدی به عنوان یک محاکات و تقلید نمایشی از صفات انسانی برای نشان دادن رفتار و اعمال انسان در شرایطی است که موجب خنده و استهزاء و یا مضحکه و حیرت می شود. برای همین نمایش کمدی انواع و اقسام مختلف دارد و در تئاتر معاصر این گونه نمایشی را گاهی به شکل نمایش مضحک سقوط و فاجعه شخصی انسانی نیز می شناسند. اگر در تئاتر کلاسیک انواع تئاتر چون کمدی رفتار، فرس، شخصیت و یا موقعیت و غیره یک وضعیت دراماتیک برای خلق آثار کمدی شناخته می‌شود در تئاتر معاصر انواع کمدی در تفسیر موقعیت خاص بشر در زندگی اجتماعی امروز مفهومی قابل بحث و کنایه آمیز و هدفی چون ایجاد شگفتی، وجد و در نهایت آگاهی و یا مفهومی فلسفی و پوچی برای ایجاد واهمه در شکل خنده و نشاط دارد.

نمایش «شمعدانی ها» نوشته و کار ایوب آقاخانی اثری در ژانر تئاتر کمدی است. این صفت و ویژگی در متن و اجرا به شکل آشکار و عینی در این اثر نمود دارد. منظور از آشکار این است که گروه اجرایی به شکل تعمدی بر کمدی بودن نمایش تاکید دارند. اما ساختار و داستان نمایش در تقابل با شیوه اجرا به نظر می رسد برای اجرا به شیوه کمدی پرداخت نشده است. بدان جهت که می توان بسیاری از دیالوگ ها و یا موقعیت هایی که در نمایش شکل گرفته به نظر می رسد در تمرین و اجرا خلق شده اند. زن پوش بودن شخصیت خان جون و بازی کردن این نقش توسط یک مرد یکی از نشانه های این دریافت و تحلیل اجرایی جدا از نمایشنامه است. بخشی از این تحلیل و دریافت به سابقه و ویژگی آثار ایوب آقاخانی برمی گردد. ایوب آقاخانی نویسنده و کارگردان پرکاری است که در سال های اخیر در ژانرهای مختلف آثار زیادی نوشته و کارگردانی کرده و عمده آثار این هنرمند، بستری اجتماعی و واقع گرایانه دارد. «شمعدانی ها» نوعی تجربه جدید در بین آثار این نویسنده و کارگردان است. تجربه ای جدید بدان معنا که دریچه ای جدید تحت عنوان تئاتر صرف کمدی بستری برای پرداخت یک موضوع اجتماعی شده است.

داستان نمایش در ارتباط با یک خانواده مهاجر و رابطه اشخاص با آن است. خانواده اکبر شمعدانی شامل همسر، مادر، پسر و دخترش از کشور مهاجرت کرده اما رویای تغییر زندگی آنها در امید واهی به برگه های مسابقه و شرط بندی شکل می گیرد تا آرزوهای خود را تبدیل به واقعیت کنند. عنوان شمعدانی به عنوان شهرت خانواده مفهومی کنایی و خاص دارد. شمعدانی اسم یک گیاه زینتی است که برای تزئین و نگهداری در گلدان پرورش داده می شود. وجه کنایی خاص اثر در رابطه با شخصیت های نمایش با آمال و آرزوهای خود است که به مرور تبدیل به یک گیاه زینتی می شوند که فقط شکل و صورت خود را نشان می دهند. در واقع شخصیت ها چنان رفتار می کنند که می خواهند و نه آن طوری که باید باشند. دستمایه اجتماعی داستان نمایش در ارتباط با آثار قبلی نویسنده یک موقعیت بسیار خوب، دراماتیک و جذاب است. دیالوگ نویسی روان و نمایشی و پرداخت ساده داستان از مهمترین ویژگی نمایشنامه «شمعدانی ها» است. اما چنانچه در مقدمه اشاره کردم تاکید زیاد در کارگردانی بر وجه کمدی نمایش، شاید نوعی تضاد در اجرای اثر باشد.




”نمایش «شمعدانی ها» نوشته و کار ایوب آقاخانی اثری در ژانر تئاتر کمدی است. این صفت و ویژگی در متن و اجرا به شکل آشکار و عینی در این اثر نمود دارد. منظور از آشکار این است که گروه اجرایی به شکل تعمدی بر کمدی بودن نمایش تاکید دارند“

وضعیت نمایشی نمایش ،براساس رفتار و آداب اشخاص شکل گرفته و در کارگردانی موقعیت هایی شکل می گیرد که تماشاگر را به خنده وادر کند. برای همین به نظر می رسد همه بازیگران فقط برای خنده تماشاگر تلاش می کنند. اما واقعیت درام تلخ و فاجعه انگیز است. آخرین تصویر نمایش، یک قاب عکس از تصویر شخصیت های نمایش است که همه ماسک دیگری به صورت دارند و چون یک گلدان شمعدانی و تزئینی نشان می دهند. این همان واقعیت اشخاص است که در شکل دراماتیک ما از این اثر دریافت می کنیم. نمی توان نمایش «شمعدانی ها» را نوعی کمدی رفتاری و یا شخصیت تلقی کرد و جنبه داستانی و تراژیک اثر بر سایر وجوه آن غالب است.
یکی از ویژگی های نمایش شمعدانی ها طراحی صحنه اثر است. طراحی ساده که به راحتی فضاهای مختلف و تغییر زمان و مکان را به ما نشان می دهد. استفاده مناسب از امکانات صحنه و سالن یکی از قابلیت های کار طراح صحنه نمایش شناخته می شود که لادن سیدکنعانی به خوبی از این قابلیت بهره می برد. در بازیگری نمایش و کار گروه بازیگران نمایش، چنانچه ضرورت خنده تماشاگر را از خود دور می کردند می توانستند ارتباط بهتری با مخاطب داشته باشند. وحید نفر در نقش «خان جون» و اجرای یک شخصیت زن سنتی حضوری موفق در صحنه دارد. یکی از شخصیت های رمزآمیز و جذاب اثر کاراکتر «غلام» با بازی علی میلانی در نمایش شمعدانی ها است. این شخصیت که جنس و رفتار بازی بازیگر او هم با دیگران فرق دارد، به خوبی به سایر شخصیت های اثر و داستان، بار معنایی عمیق می دهد.

نمایش «شمعدانی ها» در تجربه جدید ایوب آقاخانی اثری متفاوت و نگاه جدیدی به موضوعات اجتماعی دارد. حضور مخاطب در سالن و واکنش آنها به اجرا در این تجربه اخیر بدون شک دستمایه تجربه های دیگر برای این هنرمند خواهد بود. نگاه عمیق به موضوعات ساده، پرداخت شخصیت های باورپذیر و دیالوگ نویسی موجز و دراماتیک در پرداخت یک درام از قابلیت های این نویسنده و کارگردان است که با انتخاب یک شکل و شیوه اجرایی مناسب می تواند منجر به خلق یک نمایش تاثیرگذار و ماندگار شود. در اجرای نمایش "شمعدانی ها" این خوش بینی درباره یک اجرای قابل قبول برای مخاطب قابل دریافت بوده و تلاش گروه نمایش در این راه، قابل ستایش است.