"!?!Another World is Possible "
"مارکس در سوهو" تلاشی است برای بازپس گیری چهره ی کارل مارکس از زیر نقاب زنگارگرفته ی ایدیولوژی مارکسیستی تمامیت خواه و فاجعه آمیز سده ی گذشته.
مارکس یکی از تاثیرگذارترین فیلسوفان اعصار است و در حال حاضر هر اندیشمند علوم انسانی به نوعی باید وضعیت فکری اش را نسبت به آرای این فیلسوف تبیین ومکان یابی کند و بدین ترتیب از مارکس گریزی نیست.
هوارد زین، تاریخدان آمریکایی فقید، یک سال مانده به هزاره سوم،این نمایش تک پرده ای را نوشت تا از طریق" درام به مثابه ی مقاله" ؛ تاثیرگذاری خوانش مجددش را از آرای مارکس ، بیشتر نماید. بعد از گذشت دو قرن سوالات و مسایلی که مارکس درباره سرمایه داری مطرح می کرد،همچنان پابرجا است..نابرابری ثروت و درآمد و اخلاف طبقاتی و فقر و بی عدالتی..
مارکس در این مونولوگ، زنده می شود و به محله ی سوهوی اواخر قرن بیستم برمی گردد و شروع می کند با تماشاچی از زندگی سخت و فقیرانه اش همراه با همسرش ،جنی، درد و دل کردن .از فرزندانش( که تعدادی ازآنها به دلیل فقر می میرند) ، از دوستانش و نیز نظراتش در دوران مختلف ، از دوران کمون پاریس و انقلابیون فرانسه و ...صحبت می کند و به تماشاگران گوشزد می کند که بعد از گذشت یک قرن، سرمایه داری همچنان چقدر بی خانمان گرسنه به خیابان های کثیف هدیه می دهد ... دیدن ادامه ›› .. شهرها ،چاه هرزگی و فقر اند..آیا سرمایه داری رو به انحطاط نیست؟
جنگ ها خانمان سوز و انواع تعصب ها، دارو های بقای سرمایه داری اند..فلاکت ناشی از بازار آزاد، کودکان کار را همچنان استثمار می کند و.....
دراین نمایشنامه، به بخش های کوتاهی از سه دوره مهم کارل مارکس ، در مقام فیلسوف آلمانی –فعال سیاسی فرانسوی و اقتصاد دان سیاسی انگلیسی اشاراتی کوتاهی می شود و زین ، در مقام دفاع ازنقدهای که طی این سالها در مورد برخی نظرات مارکس از جمله بحث دموکراسی و قدرت، دیکتاتوری پرولتاریا و...وارد میشده ، بر می آید .وی مارکس را ایدیولوژی زدایی می نماید.هر چند نگاه هوارد زین، در این نمایش برخی از فرازهای زندگی و نظریات(خصوصا آثاربرنامه ای ) مارکس را رمانتیزه می کند و اصولا با نوعی شیفتگی در موردش می نگرد. مثلا در مورد نگاه جنسیتی به زنان در آرا مارکس و رفیق ثروتمندش انگلس، سکوت می کند .از طرفی از آنجا که زین،خودش را به نوعی آنارشیست هم معرفی می کند پرداخت شخصیتی به فیلسوفان آنارشیست مهمی مثل پرودون و یا باکونین در این نمایش مصادره به نفع مطلوب مارکس می شود! انتقادات جدی و تا حدی وارد باکونین به مارکس در این متن جایی ندارد .شاید هم خوانش کارگردان از متن این موضوع را تقویت کرده است.
***
اجرای آقای خامنه ای از این نمایش با انتخاب یک زن به عنوان ایفاگر نقش مارکس، یک انتخاب انقلابی تلقی می شود.چراکه دریچه های ادراکی تازه ای نسبت به نقش و اثراتش می گشاید و امکانات دیگری برای برداشت های جدیدتر و غیرکلیشه ای از این شخصیت فراهم می آورد و به این وسیله چهره ی انسانی تری از مارکس تصویر می شود.آقای خامنه ای قبلا هم جنسیت نقش های اصلی نمایش ،مهاجران، نوشته مروژک را به زن تبدیل کرده بود که به نظرم تجربه ی خوب موفقی بود. اجرای کاملا صمیمانه و مسلط خانم صالح در افسون زدایی از چهره سخت مارکس،کار آمد بود. شاید او بیشتر صدای جنی، همسر مارکس باشد ،که از زبان مارکس سخن می گوید
****
توماس پیکتی ....سرمایه در قرن بیست و یکم ....
(( 85 نفر از ثروتمندان افراد روی زمین مجموعا یک تریلیون دلار ثروت دارند.معادل ثروت 3/5 میلیارد نفر از جمعیت فقیر دنیا))
آیا چهره سرمایه داری در قرن بیست و یکم با قرن نوزدهم تفاوتی کرده است ؟ کتاب جنجالی اقتصاد دان فرانسوی توماس پیکتی در سال 2013 با آمار و ارقام ثابت می کند وضعیت به مراتب از قرن نوزده وخیم تر شده است....افزایش فاصله طبقاتی در تمام کشورهای دنیا ...نابرابری در سطح درآمدی ...بی عدالتی ...تجمع ثروت در دست یک درصد از افراد جهان و بی نصیبی 99 درصد دیگر ! جنگ و ویرانی کره زمین! جهان مملو از انسان هایی است که با دستمزد کمتر از یک دلار در روز زندگی می کنند..جهان جنوب همچنان بهشت نیروی کار ارزان برای سرمایه داران است ..کودکانی که بیش از شانزده ساعت در روز در کارگاه های کوچک به سفارش کمپانی های چند ملیتی معظم انواع برند های معتبر اجیر می شوند تا سهم سود سرمایه ی کورپوریشن ها در بازار آزاد رقابتی جهانی بالاتر و بالاتر رود!
***
بیشترین ارزش "مارکس در سوهو" به یادآوری آگاهی رسان محتویی و روزآمدی و روشنگری اش بر می گردد. اینکه زین، یادآوری می کند هر انسانی ،لیاقت داشتن هوای پاک، زندگی راحت و آسایش را دارد ..هر انسانی !...هر انسانی فارغ از طبقه و نژاد و طرز فکر و.... هوارد زین، به عنوان یکی از صداهای عدالت خواه و فعال انسانیت، تلاش کرده نگاه کلیشه ای و منجمد دو قطبی را بر افکند که تصور می کند طرفداری از مساوات طلبی و عدالت جویی محتوم به پذیرش کمونیسم شوروی وتمامیتخواهی سرکوبگرانه آن است. انسان های وارسته ای مانند هوارد زین،آلترناتیوهایی عملگرایی هستند که هم با سرکوبگری و دیکتاتوری از نوع ایدیولوژی استالینیستی مبارزه می کنند و هم با سرمایه داری خشن نولیبرالیستی متاخر مخالف هستند که نتایج اش جز فقر و نابرابری و جنگ و تخریب محیط زیست و تغییرات اقلیمی نیست.
هوارد زین انقلابی ترین کار را انجام می داد، گفتن حقیقت ...
شاید هنوز هم احتمال انتخاب وجود داشته باشد ..انتخاب جهانی دیگر..انتخاب حرکتی برای رفع بی عدالتی و فقر و جنگ.....دنیای بهتر با وجود افرادی مثل هوارد زین، همچنان میسر است.یادش گرامی و مسیری که پیموده پر قدم باد .
***
به تلاش های صمیمانه گروه تاتر اگزیت و کارگردان فعال و خوش فکرش بابت انتخاب چنین متنی تبریک می گویم