اجرای نمایش "کاسپار" به کارگردانی آقای معینی در نوع خود یک اتفاق مهم تاتری در کشور است.
اول به دلیل اجرای (هرچند تا حدودی دگرگون شده!)از متن نمایشی از پترهانتکه در ایران و دوم به خاطر پیشنهاداتی که در شیوه ی اجرایی تاتر آزمایشگاهی گروتفسکی دارد؛ به معنای فاصله گیری از تمام عناصر غیرضروری صحنه و تمرکز بر کار بازیگران بر صحنه و رابطه زنده و انرژیک با تماشاگران.
**
((زبان خانه وجود است))
نمایشنامه کاسپار، پتر هانتکه (یکی از پدیدآورندگان درام مدرن ) را تعمقی شاعرانه درباره زبان، هویت، بی خانمانی و خود تاتر می دانند.کاسپار نمایشی درباره ی زبان است و توانایی اش در شکنجه دادن.
نمایشنامه به دنبال کارکرد زبان و بازی زبانی نوشته شده است. با فهم ویتگنشتاینی بهره گیری از بازی های زبانی و یادگیری آن زبان ... بنابراین ترجمه آن کاری بس مشکل است. هانتکه خود می گوید درون مایه ی کاسپار این است که شخصی با حرف زدن وادار به حرف زدن می شود و بدین ترتیب به زندگی ... دیدن ادامه ›› واقعی می آید.
کاسپار هاوسر کودکی سر راهی تقریبا بی گناه و زبان بسته است که به واسطه ی نقش جامعه در تحمیل زبان و ارزش های عقلانی اش،او را نهایتا ویران می سازد. کاسپار بی خانمان از دخمه ی هفده ساله اش خارج می شود اول سرگردان است تا اینکه در خانه ی " زبان" سکنی می گزیند! همانطوری که مارتین هایدگر می گوید: زبان خانه وجود است و آدمی در این خانه مسکن می جوید، کاسپار هم در تک جمله اش و همراه آن در این منزل(زبان) اقامت می کند. و در نهایت با نرم های اخلاقی و اجتماعی و زبانی تزریقی و تحمیل شده اش از سوی اجتماع می میرد.Kaspar/kasper در زبان آلمانی به معنای دلقک است.بسیاری معتقدند کاسپار یک نمایش تراژدی-کمدی از روند اجتماعی شدن و مدرن شدن است.
**
اجرای "آو"
اجرای آقای معینی از کاسپار با نمایشنامه کاسپار هانتکه تفاوت هایی دارد.(من نمایشنامه را با ترجمه حسین جده دوست،انتشارات نمایش و سفارت آلمان،سال1378 خواندم)
ساختار نمایشنامه کاسپار ؛ باشعری از یاندل شروع میشود،یک مقدمه دارد و صحنه ها به 65قسمت،شماره گذاری شده تفکیک شده است.منش اجرایی آقای معینی بر پایه اضطراب و دلهره وجودی! و ترس شکل می گیرد.این نگاه از دقایقی قبل از اجرا و شاید با تمهید توزیع فرم رضایتنامه از تماشاگران قصد انضمامی شدن این موضوع را دارد.باید مواردی را بخوانی و مسولیت اتفاقات ناگوار احتمالی که طی اجرا ممکن است به تو وارد شود،بپذیری!مثل اینکه برای عمل جراحی وارد اتاق عمل می شوید! آیا ترس از طریق کلمات آموخته میشود و انتقال می یابد؟ البته این برای بسیاری تمهید لورفته و ناکارآمدی است.
فکر می کنم بازی با جملات و زبان ارتباط دوطرفه با اشیا ،به شکل رادیکالش، در این اجرا لغو شده است.که البته بخشی از این مساله به رنگ باختن بازی زبانی حین روند ترجمه این متن مربوط می شود .. هانتکه معتقد است کلمات به کار رفته برای اشیا به جای خود آنها پذیرفته می شود .در نمایشنامه روند جز به جز همراهی شخصیت با اشیا مانند کمد، میز،صندلی،کت، دکمه و کلاه و....مطرح است. اشیا در کنار بازیگر در این نمایش نقش اصلی را دارند...در جایی از متن آمده است : "کلمات بر بستن دکمه کت تقسیم می شود" ..این رویکرد هانتکه در اجرای آقای معینی به دلیل تغییر صحنه و اشیا صحنه و طراحی لباس ،کم رنگ شده است.
قرار دادن ماکت کتاب های" سرمایه" و "جامعه باز و دشمنان آن" که رویکرد اندیشه ی فلسفی دو قطبی چپ و لیبرال را روی صحنه به عنوان یک اندیشه کامل شده، نمایندگی می کندبا ماهیت تکوینی - تدریجی شکل گیری زبان به عنوان محمل اندیشه و فلسفه در نمایشنامه ی اصلی، ناسازگار به نظر می رسد. در ادامه رویکرد کارگردان در صحنه ی پخش تبلیغات تلوزیونی با استهزا ی زبان تصنعی وعاری از حقیقت ،شکل اعتراض گونه در این اجرا به خود می گیرد که دست بر قضا از ویژگی های فیلسوفان معاصر قاره ای در واکنش به شرایط اجتماعی و تاریخی و اقتصادی اطرافشان نیز هست.
((ورود لیبرال ها ممنوع))
کارگردان در توصیه نامه ای همراه بروشور شاید به طور طنزآمیزی "انقلابی" ،دیدن نمایش را به لیبرال ها،بانکدارها،مدیران کمپانی های خودروسازی و..توصیه نمی کند.البته با توجه به ارجاعات فرامتنی و مصادیق رادیکال در متن شاید بهتر این بود موارد ذکر شده(به طور خلاصه)در بروشور نمایش می آمد تا اگر جدیت انقلابی اندیشه های مترقیانه مد نظر بود، به آن شکل در بروشور تایید رسمی شود .
((گروتوفسکی- اجرا محوری و بازیگران جسور و ایثارگر))
قطعا تجربه ی بازیگری در چنین شیوه ای به دلیل نیاز به تداوم در تمرین بدنی و صدایی ، تجربه و کارکردن و استمرار، جسارت و ازخودگذشتگی زیادی می طلبد. از نمونه ی متعالی شیوه تاتر آزمایشگاهی گروتفسکی در ایران شاید ، گروه "نرگس سیاه" و اجراهایی مثل آنتیگونه و سیاها به کارگردانی حامد محمدطاهری باشد و بازیگرانش مانند زنده یاد"مجید بهرامی" که سلامتی جسم اش و نهایتا جان نازنین اش را وقف کرد. عاطفه تهرانی رنج ماهها بی خوابی و درد جسمی را بعد تمرین ها به جان خرید.
بازی همه بازیگران در این نمایش قابل احترام است.
با توجه به ماهیت کارکردن در چنین متدی که نیاز به تمرین فیزیکی بسیار و تجربه مدام و طولانی مدت در تمرین ها دارد بازیگر شخصیت اصلی ،کاسپار، خانم افکاری خیلی دیر به گروه ملحق شده اند. از طرفی کارگردان محترم اعلام کرده اند ابتدای سال،یک اجرایی به سفارش درسالن میلاد با شبی هزارنفر روی صحنه برده اند و حالا آخر سال اجرایی نوگرایانه با شیوه گروتوفسکی، کاسپار را بر صحنه دارند.
سالها پیش در دوران طلایی تاتر و کارگاه نمایش آربی اوانسیان نمایش هایی را از هانتکه به ترجمه عباس نعلبندیان با متد تمرین طولانی مدت و دایمی گروه اجرا برده است. شروع دوباره چنین روندی در تاتر ایران بسیار ثمربخش خواهد بود.
هانتکه در کاسپار دو موضوع را مد نظر دارد:1-نمایش روند انسان با آموزش زبان و2- کشف شیوه های تربیت که تماشاگران به عنوان تماشاگران تاتر آن را تکمیل می کنند.
اجرا کاسپار آقای معینی ،امکانات زیادی را دست کم برای تحقق مورد دوم مورد نظر هانتکه در کشور فراهم آورده است. به امید موفقیت های بیشتر و تداوم چنین رویکردهای اجرایی در تاتر ما و ریشه دار شدن اش..