گزارش ایران تاتر :


نمایش تصویر مصور مظفری

نمایش تصویر مصور مظفری یکی از آثار تخت حوضی حاضر در بخش صحنه‌ای بیستمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی بود. این نمایش از جانب تهران در این دوره از جشنواره ... دیدن ادامه ›› شرکت داشت.



خلاصه نمایش

مظفرالدین شاه علاقه فراوانی به سینماتوگراف دارد و داماد و وزیر اعظم او عین‌الدوله که یکی از مخالفان سرسخت مشروطه است سعی می‌کند مسئول اصلی سینماتوگراف در دربار یعنی ابراهیم خان عکاس‌باشی را تحت کنترل خود در بیاورد. به دستور شاه مسئول سینماتوگراف یعنی ابراهیم خان همراه با میرزا قاسم وظیفه ساخت فیلم‌هایی را بر عهده می‌گیرند که بتواند با آثار خارجی رقابت کند. عین‌الدوله پس از تبانی با همسر سوگلی شاه که تاجالملوک نام دارد بر ابراهیم و قاسم تسلط می‌یابند و آنها را وادار به اجرای دستورها و پیروی از اهداف خود می‌کنند. بالاخره با تلاش و مشقت فراوانی فیلمی با هنرمندی مظفرالدین شاه در نقش خودش، عین‌الدوله در نقش سوء قصد کننده اجنبی و یکی از اهالی دربار به نام امیرحسین خان در نقش گلوله حرامی ساخته می‌شود و درباریان در مراسم فرش قرمز و فیلمبرداری آن حضور می‌یابند. موضوع این فیلم در مورد جان به در بردن شاه از سوء قصد بیگانگان است. با این حال شاه در پایان این فیلم چشم از جهان فرو می‌بندد و عین‌الدوله و تاج‌الملوک با همکاری هم محمدعلی فرزند مظفرالدین شاه و تاج‌الملوک را بر تخت سلطنت می‌نشانند تا از گزند مشروطه‌خواهان در امان بمانند و بر آنها چیره شوند.


نگاهی به این نمایش

در نمایش تصویر مصور مظفری جزئیات قابل ذکر فراوانی مشاهده می‌شود که پرداختن کامل به آنها مجال دیگری را طلب می‌کند. این نمایش در قالب پانزده پرده دربار قاجار در زمان سلطنت مظفرالدین شاه را به تصویر می‌کشد و ماجرای شکست یک پروژه فرهنگی یعنی ساخت فیلم‌های قابل رقابت با محصولات آن سوی آب را روایت می‌کند. شکست مفتضحانه‌ای که می‌توان آن را به روزگار کنونی نیز تعمیم داد. مظفرالدین شاه و اطرافیانش قصد دارند بدون بهره‌مندی از پشتوانه هنری و بی هیچ‌گونه زیرساخت فرهنگی قابل اتکایی پروژه‌ فرهنگی – هنری بلندپروازانه و بزرگی را به سرانجام برسانند. با این حال شاه و اطرافیانش به قدری در فساد و ناکارامدی و حفظ منافع فردی غرق شده‌اند که نتیجه نهایی اقدامشان بیشتر به مضحکه شباهت می‌یابد.

با وجود شعارهای مظفرالدین شاه و توصیه او به میرزا قاسم مبنی بر ساخت فیلمی با کمک سینماتوگراف که نه تعزیه باشد و نه شاهنامه‌خوانی و در عمل یک محصول پژوهشی تمام عیار باشد، فیلمی که در نهایت با حمایت شاه ساخته می‌شود و خود او نیز به عنوان قهرمان و شخصیت اصلی آن حضور دارد (با این توجیه که جز شاه کسی نباید نقش شاه را بازی کند)، تنها یک تعزیه‌ ضعیف و چاپلوسانه است که نه سرسوزنی از محتوای پژوهشی در آن مشاهده می‌شود و نه از نظر فرهنگی و هنری کوچک‌ترین اهمیت و ارزشی دارد. در واقع تیغ تیز سانسور درباریان (در راس آنها عین‌الدوله و تاج‌الملوک) به قدری تیز و برنده است و عوامل ساخت این فیلم به اندازه‌ای بی‌اختیار، بی‌استعداد، تنبل و بی‌ذوق هستند که محصول نهایی تنها یک فیلم تبلیغاتی بی‌ارزش از آب در می‌آید که جز خاطره تلخ مرگ شاه چیز مهم دیگری را از خود به یادگار نمی‌گذارد. در پایان کار نیز عین‌الدوله خیال تاج الملوک را از بابت خطر سینماتوگراف راحت می‌کند و به او گوشزد می‌نماید که تمام عوامل دخیل در آن را تحت کنترل و اختیار خود دارد و این هنر جدید نمی‌تواند خطری برای آنها و اهدافشان ایجاد کند.

تمام مواردی که به آن اشاره شد در شرایطی رقم می‌خورد که مظفرالدین شاه گره اصلی کار را می‌داند. او در پرده چهارم این نمایش هنگام عیش و نوش و گفت‌و‌گو با زیر دستانش به این نکته اشاره می‌کند که ما زغال را در منقل می‌ریزیم و برای نشئه شدن از آن استفاده می‌کنیم؛ در حالی که فرنگی‌ها آن را در آهن (قطار) می‌ریزند تا مسیر سفرشان کوتاه شود. تمام بدبختی ما در نشئه بودن است. با این حال او تلاش چندانی برای رفع نشئه بودن نمی‌کند و اطرافیانش نیز توان انجام این کار را ندارند. در نتیجه بار حمل شده توسط این گروه بی‌کفایت همچنان کج می‌ماند و به سر منزل مقصود نمی‌رسد.

در نمایش تصویر مصور مظفری از سبک خاصی برای اجرا استفاده شده که یکی از ویژگی‌های آن نوع قرار گرفتن بازیگران روی صحنه است. بازیگران این نمایش هنگام نقش‌آفرینی و نقش‌گویی همواره رو به تماشاچی می‌ایستند و هیچ‌گاه به یکدیگر نگاه نمی‌کنند. این ویژگی تقریبا از ابتدا تا انتهای این اثر نمایشی حفط می‌شود و موجب تفاوت آن با سایر آثار مشابه می‌گردد. البته در برخی از بخش‌های این نمایش نظیر صحنه تعزیه این قاعده تا حدی نقض می‌گردد و اجرای بازیگران روی صحنه به نوع اجرای تعزیه‌خوانان شباهت می‌یابد. پرده تعزیه را می‌توان یکی از صحنه‌های خوب این نمایش دانست که حقیقت سپردن کارهای بزرگ به دست افراد کوچک و تحمل شکست ناشی از این اقدام نابخردانه را به شکل مناسب و تاثیرگذاری به تصویر می‌کشد. در واقع تعزیه اجرا شده توسط شاه و اطرافیانش (به عنوان فیلم) کارکردی کاملا برعکس (نسبت به تعزیه‌های واقعی) دارد و به جای غم‌انگیز بودن مضحک و ناامید کننده است.

در مجموع می‌توان گفت که نمایش تصویر مصور مظفری علاوه بر استفاده مناسب از برخی خصلت‌های نمایش‌های تخت حوضی از خصلت‌های تعزیه نیز به خوبی استفاده کرده و آن را به شکل قابل قبولی در بطن این اثر نمایشی گنجانده و ظرفیت‌های آن را بر اساس اهداف نمایشی خود به کار گرفته است.