درباره فیلم کوتاه «عوارض خروج» به کارگردانی سعید حسنلو
درهای بسته مانده
نوشته محمدحسن خدایی
اگر مهاجرت را یکی از درون‌مایه‌های اصلی سینمای معاصر ایران فرض بگیریم می‌توان این میل فزاینده به ترک وطن و جستجوی یک زندگی بهتر را نشان از نوعی ناامیدی جمعی ایرانیان در رابطه با بهبود شرایط این روزهایشان دانست. سعید حسنلو در فیلم کوتاه «عوارض خروج» تلاش دارد به یکی از جنبه‌های انسانی این مسئله‌ بپردازد. روایت فیلم در رابطه با زوج جوانی است که تصمیم به مهاجرت گرفته‌اند اما در آستانه‌ی ترک خانه و رفتن به سمت فرودگاه، به دلیل تردیدهای زن این امکان را نمی‌یابند که حتی از خانه خارج شوند. ساختار روایی فیلم مبتنی است بر یک دوگانگی مابین تصویری که از زندگی واقعی این زوج به نمایش گذاشته می‌شود در مقابل بازنمایی این زندگی در یک فیلم کوتاه که قرار است ساخته شود. گویا کارگردان این فیلم کوتاه که در اینجا نقشش را مهدی حسینی‌نیا ایفا می‌کند در رشته سینما مشغول به تحصیل است و در تدارک ساختن فیلمی با درون‌مایه مهاجرت. بخش ابتدایی روایت فیلم مربوط است به ساختن فیلمی کوتاه که ناتمام می‌ماند و بخش انتهایی که نمایشی است از زندگی واقعی این کارگردان و همسرش قبل از مهاجرت. در هر دو بخش یک شخصیت مرد وجود دارد که با همسرش بر سر رفتن یا ماندن در ایران مشاجره می‌کند. چه در قسمت اول و چه در قسمت دوم، با موقعیتی کمابیش مشابه مواجه هستیم. یعنی تردید زن در خروج از خانه، مخالفت با رفتن به فرودگاه و وحشت از مهاجرت. در قسمت اول اگر تردید زن برای رفتن یا ماندن در ایران در رابطه با والدین‌اش است، این تردید در قسمت دوم مربوط می‌شود به بارداری این زن. این ... دیدن ادامه ›› تردید تکرارشونده از جانب زن در هر دو قسمت را می‌توان کنشی اعتراضی دانست که ماندن را بر رفتن ترجیح می‌دهد. گویی این زن که هیچ‌گاه در فیلم دیده نمی‌شود و فقط صدای او را می‌شنویم- فرانک کلانتر- توان بر دوش کشیدن بار سنگین مهاجرت و جاکن شدن را ندارد. همان باری که سعید حسنلو «عوارضِ خروج» می‌داند و «فرانک» این فیلم هر بار به دلیلی از آن شانه خالی می‌کند و این میل به رفتن را پس می‌زند. در نتیجه‌ی این مخالفت، پروژه مهاجرت کنار گذاشته شده و مسئله هر بار به طریقی رفع‌ورجوع می‌شود. چه در قسمت اول که با طعنه‌ی بازیگر مرد – مجتبی پیرزاده- در باب لزوم داشتن یک «پایان» برای این فیلم همراه است و چه در قسمت دوم که مشاجره زن و مرد با جاری شدن خون سرخ زن از پس خودکشی بر کف اتاقی پایان می‌یابد که همیشه بسته می‌ماند.
سعید حسنلو در فیلم «عواض خروج» کمابیش توانسته این فضای استیصال مابین مردمان طبقات میانی جامعه را بازتاب دهد. انسان‌هایی که این روزها بیش از پیش «سعادت» را در رفتن از ایران جستجو می‌کنند اما در نهایت کارشان به پناه گرفتن در اتاق‌های دربسته و یا ویرانی تن و ذهن می‌انجامد.