نیلوفر ثانی فعال هنری

چقدر خوبه که فرصت دوباره‌‌ی تماشای این اثر قابل تعمق رو خواهیم داشت.
مصطفا فراهانی و تیم خوبش.

درباره نمایش ادبیات / محمود امین
منتشر در روزنامه سازندگی سه‎شنبه 10 مهر 1403
نیلوفر ثانی
«گریز تئاتر در بطن تاریخ و ادبیات»
مهام میقانی یکی از نویسندگان و پژوهشگران دهه اخیر است که با تمرکز بر تئاتر مستند و ادبیات جرم، فعالیت می‌کند. او سالهاست که درعرصه‌ی تئاتر و ادبیات، روش‌های پژوهشی و تحقیقی را دنبال می‌کند که نتایج عملی و قابل اعتباری را، چه در قالب کتاب و چه نمایشنامه، به مخاطبان عرضه داشته است.. سابقه او در تئاتر مستند نیز از چندین سال پیش با آثاری از جمله «قتل در سندیکای معلمان» و «رادیوسیتی» ، بطور پیوسته ادامه داشته است و شاید به جرأت بتوان گفت او تنها کسی است که در این عرصه مصممانه تحقیق و پژوهش کرده و برگ‌هایی از تاریخ را که مدفون و فراموش‌شده، بار دیگر غبارروبی کرده و ورق می‌زند. میقانی در هر پروژه فرد و یا افرادی را در گذشته اثری داشته‌اند، مورد نظر قرار می‌دهد و پیرامون آنها به تحقیق و کشف اسناد و وقایع می‌پردازد و گاه با ترکیبی از داستان و روایت برای اجرای صحنه‌ای آماده می‌کند. این اظهار افراد از دل تاریخ به اکنون و حال، مواجهه‌ای منحصر می‌سازد که پشتوانه مهمی از آگاهی و اطلاع‌رسانی را نیز بهمراه دارد.
خطابه – اجرا، نوعی تئاتر مستند است که متن نمایشی، تلفیقی از ریشه‌های مستند تاریخی، علمی و تحقیقی همراه با ویژگی‌های دراماتیکیست. ... دیدن ادامه ›› این نوع نمایش تنها به بیان رسمی و جدی یک واقعه تاریخی و یا علمی نمی‌پردازد بلکه با درآمیختن داستان و روایتی دراماتیک آنرا نمایشی‌تر می‌کند. عناصر نمایشی و تئاتریکالیته یک خطابه مستند را تبدیل به اجرایی هنری و هنرمندانه می‌کند و از این رو، می‌تواند مخاطبان و تماشاگران ادبیات و تئاتر را جذب و راضی کند.
نمایش «ادبیات» که این شبها در سالن شماره 3 مجموعه شهرزاد بر صحنه است، متنی خطابه-اجرا از مهام میقانی دارد که محمود امین، آنرا کارگردانی می‌کند. امین از دو بازیگر حرفه‌ای و کاربلد تئاتر نیز در این نمایش بهره برده که بیش از پیش نشان دهد که تا چه اندازه به موفقیت اجرایش ایمان دارد.
«ادبیات» در چند اپیزود به روایتی تاریخی از کاراکترهایی می‌پردازد که در زمانه خود صاحب عمل بوده‌اند. در شروع اجرا، دانشجویی که نمایشنامه‌اش را با استاد راهنمایش در میان گذاشته معرفی می‌شود که هر چند مورد نقد و توصیه به جرح و حذف متنش قرار می‌گیرد اما با مقاومت او، آنچه در ادامه بر صحنه اجرا می‌شود، بخش‌هایی از همان نمایشنامه است، بطوری که به نظر می‌رسد نویسنده متن، عملا مخاطبان را به نوعی داوری و قضاوت فرا می‌خواند تا در کنار آشنایی با شخصیت‌های تاریخی که گمنامند و یا کمتر به آنان پرداخته شده، نوعی از معضلات موجود و سلسله مراتبی در برخورد با آثار و نمایشنامه‌های صحنه‌ای را نیز بازتاب دهد.
"ادبیات " در اپیزودها به شخصیت‌هایی از جمله استوار ایوب ساقی و صدیقه دولت‌آبادی می‌پردازد که حضوری تاریخمند و تاثیرگذار داشته‌اند و شاید اگر مهام میقانی سراغ آنان نمی‌رفت، آشنایی با آنها میسر نمی‌شد. و این دغدغه چه برای نویسنده و چه کارگردانی که با هوشمندی چنین انتخابی داشته، قابل ارج و اهمیت است. به ویژه تاریخ و گذشته هر ملتی، اکنونیت او را بیشتر روشن و قابل شناسایی و درک می‌کند.
کارگردان از دو بازیگر ثابت برای شخصیت‌ها و کاراکت‌های نمایش بهره برده و و در این امر کاملا موفق بوده است. رامین سیاردشتی و الهه شه‌پرست، پرقدرت بر صحنه حاضرند و نقش‌های متعدد و گاه سنگینی را با تکیه بر تجربه و حضور سالیان خود بر صحنه، به خوبی اجرا می‌کنند. این اجرای درست و قوی با طراحی صحنه متناسب و نه شلوغ و بی‌اثر، گریم و لباسهای متناسب زمانه و بهره از فیلم و مصاحبه و تصاویر مستند، ارزش و اعتبار متن را بجا آورده و آن را تکمیل کرده است.
«ادبیات» ، اثری ارزشمند و تماشایی‌ست و دلایل بسیاری از جمله ویژگی خطابه و مستند بودنش، آن را متمایز از هر اجرای دیگری می‌کند. ویژگی مهمی که شاید بیش از اینها تئاتر و تماشاگران ما به آن نیازمندند. و مطمئنا جای خود در استقبال و علاقمندی این شاخه از هنرزنده و والا بدست خواهد آورد.

درباره نمایش بی پایانی / صحرا فتحی
منتشر در روزنامه سازندگی پنجشنبه 29 شهریور 1403
نیلوفر ثانی
“بن‎بست زنانه”
یکی از پرتکرارترین سوژه‎هایی ... دیدن ادامه ›› که این سال‌ها بر صحنه تئاتر می‌بینیم که به ویژه فضایی ایرانی نیز دارد، روابط خانوادگی و یا دوستانه‌ای‌ست که با کشف رازی یا فاش واقعیتی پنهان‌شده، در یک وضعیت بحرانی قرار گرفته و منطبق بر آن زمان و مکان، درام پیش می‌رود. اغلب جریان نمایش خطی‌ست و رئال پرداخت می‌شود.
سوژه‌ای که اغلب دم دست نویسندگان قرار دارد و با نگاهی به دوروبر خود، به تعداد فراوانی قابل رویت و استفاده است. آنهم در جامعه‎ای مملو از معضلات ریزو درشت. از بیماری و فوت و فقر و اعتیاد و مهاجرت گرفته تا دورهمی‌های زوج‌ها و دوستان. انتخاب این دست سوژه‌ها تا جایی می‌تواند کارکرد و جذابیت داشته باشد که بتواند با اجراهای پیش از خود، متفاوت بوده و با نوآوری و حرف تازه‌ای، تجربه‌ی نویی ارائه دهد. یا حداقل فرمی را بسازد که محتوای ارائه شده از زوایای دیگری قابل بحث و بررسی باشد.
صرف قصه‌گویی یک اتفاق، آنهم با در دسترس قرارداشتن شبکه‌های اجتماعی که رکن اصلی‌شان بر اساس استایل زندگی، روزمرگی‌ها و اشتراکات اتفاقات زیستی افراد است و آنقدر مخاطب را اشباع کرده که چندان میلی به شنیدن قصه‌ای دیگر ندارد، به تنهایی کافی نیست و اگر قرار است داستانی از این دست روایت ‌شود، نیازمند ایجاد کنش و یا حرکتی در ذهن تماشاگر است. هر چند مدیوم تئاتر با ویژگی‎های اجرای زنده و نفس به نفس تماشاگربودن، بدون شک از قدرت دیگری برخوردار است با اینحال تکرار مکررات یک موضوع و پرداخت مشابه، از تاثیرگذاری آن می‌کاهد. به ویژه اگر همانند نسخه‌های متعدد سینمایی و تئاتری، از موقعیتی کمیک و طنز به یکباره با هجوم سیلی از بدبختی‌ها و مصیبت‌ها وارد یک فاز ناله و فریاد و قتل و جنایت شود.
صحرا فتحی که در کارنامه هنری‌اش بیشتر با گروه سابق خود فعالیت‌هایی چون بازیگری، مجری پروژه و کارگردانی را برعهده داشته در دوسه کار اخیر خود بطور مستقل به هدایت و اجرا پرداخته است. و اینبار در نمایشی به نام بی‌پایانی که متنش را خود نوشته، در سالن سایه مجموعه تئاترشهر، با داستانی درباره زنان و با حضور بازیگران مطرح و چهره، به صحنه آمده است.
متن در یک دیدار دوستانه بین سه دوست قدیمی می گذرد که قرار است از پس شرایط بغرنجی که غافلگیرانه رو می شود، عبور کنند. سایه با بازی الهام شعبانی که فال قهوه و ورق و تاروت می‎گیرد و مقدمات ازدواج ماندانا را با شوهر پولدار فعلی‌اش فراهم کرده و یکسالیست از طرف او طرد شده، به منزل او دعوت شده تا بهمراه دوست مشترک دیگرشان، کدورتها را کنار گذاشته و آشتی کنند اما به مرور معلوم می‌شود که مانی دچار اضطرابی از واقعه‌ای‌ست که زندگی‌اش را دگرگون می‌کند و دعوتش در حقیقت نقشه‌ای برای خلاصی از آن وضعیت بوده.
نیمه اول اجرا با دُز بالای کمدی و تکه‌پرانی‌های طنزی که در اغلب شبکه‌های اجتماعی به‌چشم می‌خورد، اوقات مفرح و خنده‌آوری را برای تماشاگر رقم می‎زند. بازی همیشگی و تیپیکال الهام شعبانی که به نظر می‎رسد به دلیل همین تثبیت تیپ و نقش، انتخاب می‎شود، چیز تازه‌ای ندارد و تکرار همان اکت و اغراق و کمدی است.
اما در نیمه دوم نمایش به سمت موقعیت دردناک و تراژیکی می‌رود که فریادها، اشک‌و آه و ناله و اطلاعاتی از روابط و گذشته آنان، آنقدرانفجاری و هیستری رو می‎شود که گمان هر نوع ارتباط و تجانسی را با کمدی ابتدایی و داستان دورهمی، محو می‌کند و اساسا از جنس دیگری می‌شود چنانکه به نظر می‌رسد دو قصه و دو اجرای کاملا مجزایی را شاهد بوده‌ایم. به عنوان مثال به رابطه قبلی مانی و سیاوش، برادر سایه که فوت کرده است، اشاراتی می‌شود اما در ادامه معلوم می‌شود آنان زن و شوهر بوده‌اند. این پی‌ریزی ناقص و قطره‌چکانی داده‌ها که تماشاگر را دچار اختلال در ردیابی ارتباط‌ها و شناخت کاراکترها می‌کند، اجازه درک موقعیت موجود را بدرستی نمی‌دهد. بیشتر اطلاعات در بخش پایانی نمایش و از زبان سایه به تماشاگر داده می‌شود که اساسا آنقدر دیر است که دیگر تاثیری بجزهمان فوران اشک و اندوه ندارد.
در نهایت به نظر می‌رسد دوره چنین متن‌هایی گذشته و دیگر نمی‌تواند کارکردی از واگویی معضلات زنان در جامعه ارائه دهد و ارتباط مناسبی با تماشاگری که نیازمند طرح و اجرای نویی از نمایش صحنه‌ای‌ست برقرار کند. زنی که ادعا می‌کند با فالگیری روی پای خودش ایستاده و به هیچ مردی تکیه نکرده است تا پیرمرد پولداری را در مهمانی می‌بیند، برای دوست خود لقمه می‌گیرد. و علی‌رغم نارضایتی دوستش از این ازدواج با مردی که بددل است و او را در سلطه خود درآورده، مدام توصیه می‌کند که به زندگی‌ات بچسب که رفاه و ثروت بکفایت دارد.
متن در یک بلاتکلیفی عمیق دست و پا می‌زند. از طرفی می‌خواهد مدافع حقوق زنان باشد اما از طرفی دیگر دست به دامان توصیه‌های خاله خانباجی‌ها و نگاه سنتی برای ازدواج و شوهر و ثروت می‌شود.
از طرفی دیگر زنان را به استقلال زندگی تشویق می‌کند و بعد هویت آنان را بدون مرد، سست و خدشه‌دار می‌داند.چنین عدم انسجامی به نظر می‌رسد ناشی از گیرکردن در فضای بینابینی از مدرنیته و سنت است که بیشتر شعاری و توخالی از آب در می‌آید و نه تنها قدمی تاثیرگذار برای زنان نیست، بلکه واپسگرایی به همان سیطره مردسالاری‌ست.
بی‌پایانی با وجود طراحی صحنه و نورپردازی و بازیگران حرفه‌ای، مشکلات عمده‌ای در متن دارد که تنها با گره‌هایی که در نهایت قرار است با فداکارای مادرانه گشوده شود، می‌خواهد حرفی زنانه بزند. هر چند موفق نمی‌شود.


.

شکستن خط فرضی / رسول کاهانی
روزنامه سازندگی سه شنبه 6 شهریور 1403
نیلوفر ثانی

"در بحران یک تصمیم "
به نظر می‌رسد رسول کاهانی سبک و سیاق خود را چه در متن‌نویسی و چه در کارگردانی بدست آورده و پس از فیلم بلندش منگی، همان رویه را در تئاتر نیز ادامه داده است. سبکی با قصه‌ای ایرانی که بر محوریت یک اتفاق پایه‌ریزی شده و به واکنش‌ها، تنش‌ها و روابط بین افراد درگیر آن اتفاق می‌پردازد. در این میان رازهایی از افراد خانواده و دوستان نزدیک که مخفی بوده است نیز برملا می‌شود و این همه، افت و خیز و اوج و فرود نمایش را شکل می‌دهد. تلاشی برای وانمودی فضای بین خانواده‌ی ایرانی که از قضا به دلیلی می‌بایست در امری مشترک، به گفتگو ... دیدن ادامه ›› بپردازند.
کاهانی در چند کار اخیر خود تصمیم گرفته که به فضای خانواده ایرانی و قشر متوسط برود و به دغدغه‌ها، درگیری‌ها و مشکلات آنان به سبکی کمدی و رئال، نظر بیاندازد. به ویژه اعضای خانواده که به دلیل بیماری و یا فوت یکی از والدین دورهم جمع شده‌اند و وارد بحث و جدل می‌شوند.
«شکستن خط فرضی» هم مانند اجرای پیشین کاهانی با نام " محیط زیست" که در اسفند 1402 بر صحنه آمد، درباره خواهر و برادران خانواده‌ای‌ست که مادرشان سه سالی‌ست در کما و حیات نباتی بسر می‌برد و در خانه بستری‌ست. طبق نظر پزشک معالج، ادامه این وضع کمکی به بیمار نکرده و توصیه کرده است که دستگاهها را از او جدا کرده و به این وضعیت پایان دهند. دختر، همسرش و سه پسر خانواده جمع شده‌اند تا دراین باره تصمیم‌گیری کنند؛ اما آرای هردو انتخاب موافق و مخالف، برابر می‌شود و ناگزیر نظر برادر دیگر که در خارج از ایران است، تعیین‌کننده این تصمیم است.
نمایش حول همین موقعیت، می‌چرخد و به دلایلِ هر دو رأی، بطور گذرا می‌پردازد. هر طرف نیز از دید خود، انتخابش را محق و معتبر می‌داند و از آن دفاع می‌کند. لحظات کمیک زیادی در متن گنجانده شده تا بتواند در عین تلخی موضوع مورد بحث، تماشاگر را نیز بخنداند و نمایشی مفرح باشد.
اجراهای اخیر کاهانی که از تجربه‌های آغازین دوره کارگردانی او مانند لنگ ظهر، فاصله گرفته و از مخاطب خاص‌پسند به تماشاگر عامه‌پسند، تغییر جهت داده، هر چند معانی ساده و معمول و روزمره را مد نظر قرار می‌دهد اما به دلایل زیادی از جمله تعدد کاراکترها، عدم شخصیت‌پردازی کافی و زمان محدود و پرداخت گذرا و نه چندان دقیق و مستدل دلایل، قادر نیست به عمق برود و در سطح باقی می‌ماند. در "شکستن خط فرضی" هم چنین وضعیتی وجود دارد. تصویر روشنی از فرزندان داده نمی‌شود. تنها اطلاعات داده شده که بخش زیادی از نمایش را نیز بخود اختصاص داده، این است که یکی از پسرها که سابقه اعتیاد هم دارد، 50 میلیون سوسیس و کالباس از کاسب محل، بدهی بالا آورده که داماد خانواده آن را پرداخت کرده است و یا پسر کوچک، خاطرخواه پرستار مادر شده، بی‎خبر از آنکه برادر دیگر هم همین احساس را دارد و یا هما، دختر خانواده، وقتی عصبی می‌شود بدنش شروع به خارش می‌کند و یا همه سیگار می‌کشند ولی اصرار به پنهان‌کردنش دارند. در کنار این موارد سیلابی از دیالوگ‌های رفت و برگشتی و پینگ پونگی‌ست که در نهایت به فهم موقعیت کمکی نمی‌کند. شاید کاهانی تصمیمی بر پرداخت کاراکترهایش ندارد و اساسا اصلا مسئله و هدفش این نباشد اما حتی اگر قرار بر ترسیم یک موقعیت بحرانی خانوادگی و درگیری و مجادلات ناشی از آن و مکررا طرح موضوعات غیر مرتبط باشد، برای درک بهتر مسائل مطروحه، نیازمند حفظ زنجیره‌ای از حوادث و افراد و دلایل است که با شناخت حاصله، بتوان تصمیم و انتخاب‌هایشان را سنجید و درام نیز از دور تکرار دیالوگ‌های پرگو و بی‌ربط متعدد، مسیر خود را به درستی پیدا کرده و اصطلاحا کم نیاورد. با این‌حال کاهانی نشان داده که کارگردان بهتری از نمایشنامه‌نویسی‌ست. چرا که درهدایت، بازی‌گرفتن و هماهنگی بازیگران موفق است و هر چند شکستن خط فرضی، سوژه مهمتری را نسبت به محیط زیست دنبال می‌کند، با این حال بدلیل شباهت زیاد سبک اجرایی و ساختاری، تفاوتها به‌چشم نیامده و نسخه‌ای تکراری به نظر می‌آید. بهمین دلیل برای تماشاگر کار اولی، این دست اجراها جذابترند تا برای مخاطبین پیگیر تئاتر.
در نهایت به نظر می‌رسد کاهانی تجربه کار در فضای سورئال و پست‌مدرن و البته قاب‌های بصری و جذاب تئاتری را رها کرده و به سبکی رئال، دکوری شامل نشیمن و آشپرخانه و اتفاقات زندگی روزمره رسیده است که البته نگاهی تجاری نیز در میان بوده که با حضور برخی چهره‌های سینمایی، فروش بالای نمایش نیز تأمین گردد.
اما سوالی که مطرح می‌شود این است که با وجود تعدد ساخت و تولید این دست نمایش‌های ایرانی که همواره نمونه‌ای از آن بر صحنه حاضر است، آیا قرار است رسول کاهانی نیز، خلاقیت، تجربه و نگاه هنری خود را همچنان به این سبک تقلیل داده و ادامه دهد؟! نگارنده امیدوار است، تجربه‌ی بعدی او شاخصه‌های پیشروتری داشته باشد.

درباره نمایش خاطره تحمل‌ناپذیریک همهمه‌ی نامفهوم / الهام کردا
منتشر در روزنامه سازندگی سه‎شنبه 30 مرداد 1403
نیلوفر ثانی

"در قلمروی بکت"
الهام کردا از آن دست هنرمندان تئاتری است که نام درهربخشی ازیک نمایش باشد، بدون شک اعتباری برای آن اجرا محسوب می‌شود. وآنقدر حرفه‌ای‌ست که‌ هر تماشاگر و مخاطب تئاتری را به اجرایش مشتاق و ترغیب می‌کند.30 مرداد 1403
چه دربازیگری که اجراهایی بیادماندنی دراینسال‌ها ازخود برجا گذاشته است و چه درسال‌های اخیر در مقام کارگردان و یا نویسنده ... دیدن ادامه ›› و طراح.
کردا درآخرین کار خود که با گروهی جوان برصحنه آمده، متنی را با برداشتی از نمایشنامه‌های ساموئل بکت که یکی از مهمترین نویسندگان تئاتر ابزورد است، نگاشته و تلفیق کرده است. کلاژی از چند متن بکت که البته فضای متفاوتی را برای اجرا می‎طلبد. چرا که شاخصه‎های نمایشنامه‎های بکت، تکیه بر فضاسازی معناباختگی، زوال، انزوا و طرد بوده و اهمیت بیشتر را به تصویر و فرم می‌دهد تا دیالوگ و کلمات. بنوعی بکت فرم را به شکلی نو می‌طلبد و بر آن ذهن و متن‌های خود را استوار می‌کند. همراه با نوعی تضاد معنایی و اغتشاش کلامی و البته تکراری که مدام به چشم می‌آید.
بکت همواره از یک بی‌زمانی و بی‌مکانی در موقعیت نمایشنامه‌هایش بهره می‌برد؛ این شاخصه از جهتی به تعمیم‌پذیری مفاهیم و اتمسفر زمانه اکنون و از جهت دیگر به سرگردانی و آشفتگی انسان معاصر اشاره دارد. درباره او می‌گویند آثار بکت مانند صدایی در تاریکی‌ست که آهسته به مخاطب نزدیک می‌شود و به‌سان نوعی هوشیاری گذرا که حیرت خود را با گیجی و اضطراب به زبان می‌آورد.
بنابراین اجرای نمایشنامه‌های او نیز لاجرم می‌بایست با حفظ هوشیاری، به فضای پوچگرایی و بیهودگی که او برای کاراکترهایش ترسیم می‌کند، نزدیک باشد. در عین حال او روش و منش خاص خود، یعنی نوعی شخصی‎سازی این وضعیت را نیز دارد و کاراکترهایش را در این قالب، قرار می‌دهد.
الهام کردا با کلاژی از نمایشنامه در انتظار گودو، آخر بازی و روزهای خوش و احتمالا متن‎های دیگر بکت، و با اتصال نقاط مشترک آنان و بده بستانی که کاراکترهای بکت با همدیگر دارند، ضمن آنکه فرم خود را برگزیده و اجرایش را طراحی کرده، به فضای بکتی نیز وفادار مانده و لابه لای مضامین آن شناور است.
بازیگران خود را با گریم‌های فانتزی و اغراق شده، لباس‌هایی فکرشده و متناسب و تجمعی گروهی آنان بر صحنه، در فضایی قرار داده که توسط تور تنیس سیاهرنگی، احاطه شده و همان وضعیت حصر و جبر را القاء می‌کند. وضعیتی وحشت‌زده که به خوبی نزدیک به دیالوگی از نمایشنامه در انتظار گودو است : " کاری نمی شود، کرد".
انسانی که در قلمرویی از جبر و پوچی گرفتار است و تمام کارها و رفتارهایش دچار یأسی وجودی‌ست، هر چند تلاش می‌کنند از مرزها عبور کرده و یا امیدواری، دست‌و پا کنند، اما باز هم موجوداتی برده‎وارند که از ارباب خود فرمانبرداری دارند. بر همین مبنا، اجرا به دغدغه و وضعیت جامعه امروز نیز پیوند برقرار می‌کند و ذیل همان ویژگی‌های بارز فضای بکتی، موقعیتی را بازسازی می‌کند که تداعی روشنی از شرایط انسان جامعه فعلی‌ست.
جامعه‌ای که بدون شک تحت همان حصر و جبر، حتی نمی‌توانند براحتی زندگی کنند و نفس بکشند و بردگانی هستند که در عین غرق شدن در روزمرگی و پوچی منتج از آن، به ماشین‌های اطاعت بدل شده‌اند که قدرت فراوری از آن وضعیت را ندارند. اینجا لزوم حضور کاراکتر معروف دیگری از بکت احساس می‌شود.
کاراکتری برگرفته از "هام" در بازی آخر که روی ویلچر نشسته و در سمت و جایگاه تماشاگران و رو به صحنه و بازیگران نقش همان ارباب را بر عهده دارد. خدایگانی که اگر بنده‎ای، پایش را از قلمرو بیرون بگذارد، توبیخ می‌کند و اجازه خروج نمی‌دهد. هر چند خود در نهایت ضعف و نقص و انحطاط است.
از این بخش اجرا به سمتی می‌رود که امکان شکست وضعیت موجود قوت بگیرد. اجراگران/ توده، که در بازی با بادکنک‌ها در حبابی دست و پا می‌زنند، شروع به ترکاندن آن حبابها می‌کنند. کاراکتری که از ابتدا توانسته شهامت خروج از آن قلمروی جبر را داشته باشد، مشوقی‌ست برای عبور از مرزها. و جذابیت این انتخاب این است که این کاراکتر دختر جوانی‌ست. دخترانی که طی چند سال گذشته در جامعه‌ی پرتنش امروز، همواره پیشرو و کنشگر بوده و فراتر از مرزهای جبری قدم برداشته‌اند.
همانطور که متن‌های بکت بطور واضح مملو از نمادها و نشانه‌هاست و دیالوگ‌ها و ویژگی کاراکترها تفسیرپذیرند، در خاطره تحمل ناپذیر یک ههمهمه نامفهوم نیز، این امر و روش، رعایت‌شده و توانسته آن نشانه‌ها را به تصویر بکشد و فرم را کاملا غالب نگه دارد و برای هر مفهوم و دیالوگ و منظور، قاب‌های تصویری، میزانسن‌ها،حرکات و اکت‌ها، پرفورمنس و اکسسوارها را جایگزین و معادل‌سازی کند. برای این امر شناخت نسبتا کاملی باید از بکت، فضای ذهنی و نوشتاری و البته اتمسفر جاری در نوشته‌هایش داشت. که در این اجرا تا جای ممکن لحاظ شده اما شاید آنچه خروجی نهایی این دست اجراها که بنوعی ضد روال رایج و داستانگوی مورد پسند اغلب علاقمندان به تئاتر است، تنها مخاطبان علاقمند به اجراهای فلسفی، فرمال، پست‌مدرن و طرفداران بکت را راضی روانه کند. تماشاگرانی که در پی ربط و واکاوی تمام عناصر اجرا با مفاهیم اگزیستانسیالیستی انسان و مواجهه با فضای یأس و تباهی قرن بیستم پس از جنگ‌های جهانی و تحولات سیاسی و رشد تفکرات ضد ایدئولوِژیکی، خواهان تماشای تئاتر هستند و یا آنانی که مایلند تلفیقی از آثار بکت را در قاب‎های بصری و در سبکی پست مدرن بر صحنه ببینند.
” خاطره تحمل ناپذیر..” تئاتر مفهومی و اجتماعی-سیاسی، که از قضا نه مانیفست می‌دهد و نه تبلیغ ایدئولوژی خاصی‌ست و تنها با تکیه بر فرم و نشانه، نوعی ضد تئاتر را به صحنه می‌آورد تا تماشاگر را از حاشیه امن و جذاب یک اجرای خطی و داستانگو خارج کرده و در چالشی با وضعیت زمانه خود روبرو کند. اجرا با بازی خوب بازیگرانش و کلاژهای تصویری و نریشن انتهای آن توسط الهام کردا که به طور ضمنی به مفاهیم مورد نظر اشاره می‌کند، به وضوح خود را از تفسیر رئالیستی دور کرده و وارد حوزه انتزاعی می‌شود. بنابراین انتظار دارد که تماشاگر نیز او را خارج از این مرزها، ببیند، بشنود و بیندیشد و در عین حال پیوندهای مرتبط را با جریان‌های حاضر در واقعیت انسان و جامعه امروز بیابد.

یادداشتی درباره نمایش خونمردگی / مهدی جلینی
منتشر در روزنامه سازندگی سه‎شنبه 23 مرداد 1403

"در تلاطم یک اتفاق"
«خونمردگی» نمایشی به کارگردانی مهدی جلینی و گروه تئاتر چهارم، از شهرستان سبزوار به تهران آمده‌اند و در چند جشنواره پیشین از جمله جشنواره استانی و هم آغاز، جوایزی را نیز کسب کرده‌اند. این نمایش اینروزها در سالن قشقایی مجموعه تئاترشهر به اجرای عموم رسیده‌اند و خود را در این تجربه محک می‌زنند.
در خلاصه نمایش خونمردگی آمده که بیماری جوانی به نام ثریا ابراهیمی که 5 سالی‎ست در کما به سر می‌برد و در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان بستری‌ست، در طی آزمایشاتی که کادر درمان از او به عمل آورده، مشخص می‌شود که باردار است. بارداری غیرمتعارف او و پیگیری‌های مدام همسرش باعث می‎شود که کادر مدیریت و درمانی این بیمار، بدنبال راه برون‎رفتی از این وضعیت بحرانی باشند. موقعیتی که از یک سو به اعتبار بیمارستان و پرسنل آن لطمه می‌زند و از سوی دیگر شرایط بیمار را دچار تغییرات اساسی می‌کند.
«خونمردگی» که به نویسندگی محسن سنگ سفیدی‌ست بر این وضعیت پی‌ریزی شده که واکنش افراد دخیل در این ماجرا را ... دیدن ادامه ›› به دید تماشاگر برساند. از رئیس بیمارستان و پزشک درمانگر، دو پرستار مراقب بیمار و خدمه و پزشک آزمایشگاه گرفته تا خواهر و همسر بیمار .
نمایش تاکید می‌کند که چگونگی و عامل این اتفاق مهم نیست بلکه مهم مواجهه و برخورد افرادی‌ست که در قبال مسئولیتی که دارند در شرایط بحرانی، نسبت به آن، چه موضعی خواهند داشت. شاید در نگاه اول به نظر برسد که نمایش تنها محدود به این مکان و کانسپت بیمارستانی و درمانی و خطاهای پزشکی‌ست که البته چندان هم نادر نیست و بسیاری از بیماران با این دست خطاها، دچار صدمات زیاد و گاه جبران‎ناپذیری می‌شوند، اما در لایه‌های عمیق‌تر، رویکرد نویسنده و کارگردان و استفاده از طراحی کروماکی و سبز سینمایی موجود در تمام قسمت‌ها و وسایل صحنه، نشان می‌دهد که این اتفاق می‌تواند تعمیم‌پذیری به هر حوزه جمعی و اجتماعی داشته باشد. چه بسا در موقعیت‌های متفاوت و متعددی که مسئولیت شغلی و یا اجتماعی بر عهده افراد است، براحتی از آن شانه خالی کرده و یا در صدد توجیه و رفع و رجوع مشکلات حاصل از کم کاری خود و مقصر جلوه دادن دیگری هستند.
«خونمردگی»، در این مسیر تلاش کرده با بازی‌های روان و چفت و بستی به کلیت ماجرا، پیرنگ اصلی را حفظ کرده و با فاصله و پرهیز از ورود به مضمون‌های جنایی و پلیسی، به محتوای انسانی آن بپردازد. از نشانه‎‌شناسی و مفاهیم زیرلایه‌ای نیز بهره ببرد. با این‌حال هر چند دغدغه گروه نمایشی چهارم در این باره ارزشمند است و در ابتدا، گزینش چنین سوژه‌ای که گویا از داستانی واقعی برداشت شده، جذاب است اما آنچه به عنوان واکنش‌ها و مواجهات افراد و دلایلی برای عدم مسئولیت‌پذیری با این واقعه در نظر گرفته شده و مطرح می‌شود، به کلیشه‌های مرسوم نزدیک است و حتی تکراری به نظر می‌رسد. پزشکی که با پرسنل و پرستاران وارد روابط خصوصی می‌شود، بنابراین نمی‌تواند چندان مسئولیت خود را صحیح انجام دهد، پرستاری که خود را ملزم به رسیدگی کامل بیمار و ورود و خروج همراهان نمی‌کند و شوهری که کاملا نقشش به تیپ نزدیک شده و مردی‌ست قلدر که موجب شده تا همسرش دست به خودکشی بزند و به کما برود و در این‌ وضع وحال، بازهم چشمش بدنبال خواهر زن خود است، از این دست نمونه‎های کلیشه‌ای‌ست. درعین‌حال و در طول نمایش، علامت سوال‌های زیادی نیز برای تماشاگر ایجاد می‌شود که پاسخی برای آنان نمی‌توان یافت. اما شاید بیش از همه می‌توان به بخش حضور نظافتچی در اتاق رئیس بیمارستان برای پرسش از علت استعفای او، نقد داشت که اساسا آن پرده با کل نمایش در تضاد است. حتی اگر قرار بر ایجاد موقعیت طنزی در نمایشی رئال و جدی‎ست، این موقعیت می‌بایست با کمدی موقعیت تدارک دیده ‌شود و نه طبق معمول بهره از کاراکتری شهرستانی و با لهجه محلی که کمی هم شیرین عقل می‌زند، به آن دست یافت.
با این حال کارگردان جوان و گروه تئاتری چهارم بر صحنه قشقایی نشان می‌دهد، دغدغه‌مند است. اشاره به معضلات اجتماعی و فرهنگ حاکم بر جامعه، مشکلات زنانی که تحت خشونت‌های خانگی شوهران خود قرار می‌گیرند و دچار آسیب‌های شدید جسمی و روانی می‌شوند، بی‌مسئولیتی و سوءاستفاده‌های افراد در جایگاه شغلی خود که می‌تواند به قیمت جان دیگران تمام شود، در جای خود ارزشمند است.
در عین حال پروسه تمرین و پیشینه حضور در صحنه این گروه نیز قابل مشاهده است. و می‌توان امیدوار بود که در آینده نزدیک، اجراهای حرفه‌ای‌تر و موفق‌تری را از آنان شاهد باشیم.

نیلوفرثانی
عضو کانون ملی منتقدان تئاتر ایران

"سپاس و قدردانی از گروه خوب اجرایی و فرصتی که بعد از نمایش به گپ و گفتگویی صمیمی گذشت."

به نظر همان متن نمایش " آواز عاشقانه دختر دیوانه" است که چندی پیش در سالن اصلی تئاترشهر اجرا شد. و اقتباسی از رمان ریش آبی املی نوتوم هست.

ویرایش مجدد به دلیل اضافه شدن متن زیر در توضیحات برگه نمایش:
- این نمایش سال گذشته با نام «آواز عاشقانه دختر دیوانه» در تئاتر شهر توسط همین کمپانی اجرا شده است. نمایش «ریش آبی»، به دلیل استقبال از اجرای قبلی و درخواست برای اجرای مجدد آن، باز تولید همان نمایش و بازخوانی از همان رمان با رویکرد و بازیگران متفاوت است.

سپاس

کوتاه درباره نمایش چهار / سالار مقیمی

"چهار" نمایشی است که بیشتر می‎توان آن را نسخه‎ای تئاتری از یک ایده سینمایی در نظر گرفت. چرا که با تقطیع‎های زمانی و اجرایی، چرخه‎ای را به نمایش می گذارد که کاراکتر اصلی در مواجهه با یک زمان و مکان، بارها با آن موقعیت روبرو شده و با این ساختار اجرا پیش می رود.
جوانی به نام بشیر که همواره دغدغه نجات دنیا را داشته است، در روز موعود ۱۴۰۴/۴/۴ در یک اتوبوس و با تعدادی مسافر درگیر وقایعی می شود. هر بار این اتفاق به شکل‎های متفاوت اما با یک روند، تکرار می شود.او در دنیای ذهنی، رویا و درونی خود، مدام در حال رفت و بازگشت است.
به نظر می رسد هر چند سالار مقیمی در صدد بوده روایتی اجرایی و تصویری از یک دغدغه ذهنی را بر صحنه بازآفرینی کند اما بهمین دلیل، متن دچار ابهامات زیادی شده که قصد بشیر و یا اتفاقاتی که در اتوبوس و یا بین مسافران می افتد، بدرستی منتقل نمی شود. با این حال طراحی صحنه، گریم و لباسها با الهام از مشابهات سینمایی، قاب های زیبایی را ترسیم می کند.
تراوشات ذهنی و فضاهای سورئال از آنجا که وجه انتزاعی و فانتزی پررنگی دارند، می بایست از قدرت بیان و انتقال قوی برخوردار باشند تا مخاطب بتواند ... دیدن ادامه ›› با درک ربط و وقایع به هسته درونی اثر راه یابد.
با اینحال به نظر می رسد گروه چهار با هماهنگی و حفظ یکدستی در اجرا و حرکات فیزیکال ، تمام تلاش خود را در این اجرا کرده اند.

نیلوفرثانی

یاداشتی درباره نمایش #تاری / #محمد_برهمنی
منتشر در روزنامه سازندگی چهارشنبه 20 تیر 1403
نیلوفر ثانی

"بر آستانه‎ی مرگ"
محمد برهمنی که در کارنامه هنری خود چند اثر شاخص دارد، اینروزها نمایشی جدید را در سالن استاد سمندریان تماشاخانه ایرانشهر بر صحنه آورده به نام تاری، که همچون دو نمایش پر استقبال و مورد تحسینش از سوی تماشاگران، "زندگی در تئاتر" و "سیزیف"، دو بازیگر اصلی دارد.
در خلاصه اثر آمده که مرد و زنی، اربابان و تنها ساکنان عمارتی بزرگند که در حال ویرانی‎ست. این خلاصه و در طول نمایش، مهمترین و بزرگترین نشانه و مفهومی که مورد نظر قرار می‌گیرد و تلاش می‌کند بر همان خط پیش برود، "مرگ" است. هر چند محوریت متن برشرایط زیستی زن و مردی استوار شده اما ... دیدن ادامه ›› قابل تعمیم به هر وضعیت و یا ارگانیسم در حال فروپاشی و در آستانه مرگ است. مانند موجودی زنده و ایزوله که هر چند از محیط بیرون مورد تهدید است اما از این هراس و قطع ارتباط، خود نیز درحال اضمحلال است، همچون لاشه‌هایی در حال فساد در انبوهی از مگسان؛ و همانطور که با قدرت حیات خود، مسئله زندگی را طرح و به پرسش می‌گیرد، همزمان مرگ را نیز به میدان احضار می‌کند. اینگونه، چگونه زیستن، چگونه مردن را رقم می‌زند.
زن و مردی که صاحبان قصرند، در عمارت متروک خود، تنها مانده‌اند؛ خدمتکاران و سایر خدمه آنجا را ترک کرده‌اند و حالا آنان در محاصره مگس‌ها، حتی می‌ترسند پایشان را از عمارت بیرون بگذارند چرا که مورد هجوم آنها قرار می‌گیرند، آندو حتی نمی‌توانند در را برای پیامی و یا خبری که مدت‌ها منتظرش بودند، باز کرده و یا از آنجا فرار کنند.
همه چیز در آستانه مرگ است و عنقریب است که تسلیم آن شوند. از شکستن جام‌ها و راه رفتن بر خرده شیشه‌ها و زوال بینایی و بدن‌ها، تا سازه‌ای بزرگ و سه ضلعی، محاط شده با دیوارهای توری، که حد این آستانه با جهان بیرون را مرزبندی می‌کند. با اینحال برای تداوم حیات و زندگی، به ترفندی از بازی کردن رو می‌آورند و گذشته طلایی خود را با طرح نقش‌های‌ ارباب و خدمتکار، که بین آندو جابجا می‌شود، تداعی‌ می‌کنند.
برهمنی به عنوان کاراکتر سوم و ناظر، در ابتدا و میانه‌ی نمایش بر صحنه حاضر می‌شود و در جایگاه خدایگانی تقدیر را رقم می‌زند؛ او همان قدرت مسلط است که با فرمانی دیوارهای سازه دکور باز شده و مرگ به داخل وارد می‌شود و با پیش آوردن ابزار قدرت و کنترل (اسلحه) و تحویلش به زن و مرد و ترتیب دوئل، رهایی را با تن دادن به مرگ اعلام می‌کند. رقابت برای بقا، موجودات را حتی به آستانه کشتن عشق و تن رسانده و چگونه مردن را تعیین می‌کند.
متن در کانسپتی از ویرانی و تنهایی و فروپاشی با تکیه بر فضایی سورئال در دو وضعیت مبهم و تار از امر واقعی و نمادین، در حال رفت و آمد است و چنان ترسیم می‌شود که وانمودی و استعاری است. و مفاهیمی را پیش می‌کشد که در اجرا و فرم انتخابی، تکمیل می‌شود؛ مانند حرکات بدن و فیزیکالی که بازیگران در بخش‌هایی از نمایش اجرا می‌کنند و اشاره روشنی به بدن و تنی دارند که ارتباط مستقیم با امرسیاسی داشته و حیات و مرگ در قلمرو آن است. بازی در بازی دو کاراکتر، بُعدی روان_تن را به نمایش می‌گذارد. روان هر چقدر در تلاش برای گذر از این وضعیت بحرانی‌ست و مکانسیم‌های خود را بکار می‌بندد با این‌حال تن طغیانگر است، بر شیشه‌های شکسته قدم می‌گذارد و جسورانه در برابرش قرار می‌گیرد. در نهایت زن و مرد می‌میرند و همه چیز تحت سلطه ناظر به نیستی می‌رسد.
محمد برهمنی با نگاهی به سوژه‌های برساخته متن تاری را در این راستا به فرم اجرایی رسانده که مفاهیم اشاره شده از "وضعیت بحرانی" قابل انتقال باشد. وضعیتی که نقطه تغییری دوگانه است. از طراحی دکور و سازه‌ای متحرک که در طول اجرا جابجا می‌شود و صحنه‌ای پر از شیشه‌های شکسته و طراحی حرکات و بدن بازیگران در این شرایط پرمخاطره، تا ترسیم فضایی سورئال و اکسپرسیونیستی که قابل تسری به شرایطی مشابه است.
بدن‌های گیر افتاده، قدرت‌مدارانی در گذشته که حال در برابر مرگ بی‌دفاعند و دامنه فروپاشی که بی‌محابا همه چیز را در بر می‌گیرد.

با وجود اجرایی حرفه‌ای و فکر شده، بازیگرانی مسلط، به ویژه مهشید خدادادی که از پس نقش سنگین خود بخوبی برآمده، حرکات بدن و تنی که میزانسنی آئینی و ژستیک را قوت می‌بخشد، و تعاملی که برهمنی در شمایل کاراکتری ناظر با تماشاگران برقرار می‌کند، همچنان و مانند بسیاری از اجراهای حاضر، متن پختگی لازم را ندارد و هر چند نشانه‌هایی ارائه می‌دهد اما در ایجاد لایه‌های زیرین و زیرمتنی ضعف دارد. به ویژه در اشارات سیاسی و اجتماعی چنان درگیر دوگانگی و ابهام است که صدای انتقادی رسایی به گوش نمی‌رسد. البته اگر فرض را بر این بگذاریم که آنچه برهمنی در اثر خود ارائه داده در ظرفیت متن بوده باشد. بنابراین فرم و اجرا از متن جلوتر است و آنچه از آن قابل دریافت است، وضعیتی‌ست آستانه‌ای و قابل تفسیر که می‌تواند به هر دو سوی مرگ و زندگی، متمایل شود اما در این‌جا و البته همسو با وضعیت جامعه فعلی، مرگ و انهدام سوژه‌های برساخته، پیروز نبرد است.
" تاری" که در عنوان، ابهام و اضمحلال را نیز اشاره می‌کند، با وجود گروهی حرفه‌ای و باسابقه، می‌توانست جسورانه‌تر به میدان بیاید. بازنویسی و تغییراتی در متن، عمق بیشتری به آن داده و در تکامل اجرایی، ترسیم روشنی از وضعیتی باشد که حبس و خفقان و هراس و سلطه، می‌تواند همواره آستانه‌سازی مرگ و فروپاشی را ایجاد کند.
با اینحال به نظر می‌رسد نوعی اغوای تماشاگر با آن بخش که بازی در بازی و تغییر لحن و حرکات کاراکترها را دارد و بیش از دو سوم زمان نمایش را در برمی‌گیرد، بیش از موارد دیگر مورد توجه قرار گرفته و تاکید شده است.
با تمام آنچه اشاره شد، اجرای "تاری" قابلیت تفسیر و اندیشه‌ورزی را دارد و گفتمانی را برای علاقمندان به تئاتر و تفکر مهیا می‌کند.

نگاهی به نمایش تابستان بود / محمود حسینی
منتشر در روزنامه سازندگی چهارشنبه 13 تیر 1403
منتقد: نیلوفر ثانی

"تابستانی بی‌رمق"
” تابستان بود ” نمایشی‎ست به نویسندگی و کارگردانی محمود حسینی که اجرای خودش را در سالن استاد انتظامی خانه هنرمندان آغاز کرده و با دو بازیگر، درامی با موضوع جدایی و مهاجرت را بر صحنه آورده است.
متن به ارتباط عاطفی و احساسی دو جوان اشاره می‌کند که از دوران دانشجویی با همدیگر آشنا شده و چندسالی در رابطه هستند. زن قرار است مهاجرت کند اما مرد به دلایلی می‌خواهد در ایران بماند.
اجرا از جایی آغاز می‌شود که طرز تهیه خوراکی از زبان مرد شنیده می‌شود و زن در منزل مرد آن را درست کرده ... دیدن ادامه ›› اما آنطور که باید نشده است و تلاش می‌کند این طرز تهیه را یاد بگیرد تا از این طریق همچنان ارتباط و خاطراتش را با مرد حفظ کند.
میز غذا خوری بزرگی در وسط صحنه است و مرد در یک سمت آن با لپ‌تاپش مشغول است و دختر در سمت دیگر با او صحبت می‌کند. گفتگوها پیرامون یادآوری خاطرات گذشته، دوران دانشگاه و متمرکز بر نوع رابطه‌ای‌ست که بین آن دو وجود دارد. اما به مرور معلوم می‌شود که آخرین دیدار آنان پیش از مهاجرت زن است. زن اصرار می‌کند که با هم مهاجرت کنند اما مرد دلیل ماندنش را، تعلقش به مادر و ضرورت حضورش در کنار او را عنوان می‌کند. دیالوگ‌ها، پیچیدگی ندارد و حتی در سطح روزمره و گفتگوهای معمول می‌گذرد. حتی خاطراتی که تعریف می‌شود، معمولی و تکراری‌ست و ویژگی مهمی ندارند. بنابراین متن نمی‌تواند وارد فضایی از عمق رابطه و تنش حاصل از گسست و جدایی بشود. حتی عمق احساس و عاطفه بین دو فرد نیز چندان روشن، پرداخت نمی‌شود. به نظر می‌رسد اگر تصور کنیم که این زوج به تازگی با هم آشنا شده‌اند هم، تغییری در روند ماجرا، ایجاد نمی‌شود.
" تابستان بود" می‌خواهد به شرایطی اجتماعی بپردازد که منجر به مهاجرت اکثریتی از جوانان شده که بدنبال زندگی موفق و باثباتی هستند و این انتخاب ناگزیر، به ناچار عواقب روحی روانی بسیاری را نیز خواهد داشت از جمله گسست و جدایی‎های عاطفی و قطع روابط عاشقانه‌ای که با مهاجرت یکی از دو طرف، بوجود می‌آید. بنابراین هر چند دغدغه اجرا، امروزی‎ست و به ویژه فرد مهاجر زن است، اما بسیار تکراری‌ست و آنقدر تکراری‌ست که خلاقیت و پیچش لازم را برای آنکه بتواند حرف تازه‌ای و یا موقعیت متفاوتی ارائه دهد، بکار نبسته و فاقد آن است.
تماشاگر امروز تئاتر که نمایشی جدی و تأمل‌برانگیز را انتخاب می‌کند، با وجود تنوع شبکه‌های اجتماعی، پیشرفت‌های تکنولوژی و اجرایی در سطح هنرهای نمایشی جهان، قدرت تصویر و هنر انتقال، بدون شک سطح انتظاری پیدا کرده است که در کنار یک اجرای زنده صحنه‌ای، جذابیت‌های بصری، چالش‌های ذهنی و زیستی انسانی و میل به تازگی را بیش از قبل می‌خواهد و می‌طلبد. ذائقه هنری او دیگر در سطح یک گفتگوی معمول و صحنه‌ای ساده که در گوشه و کنار زندگی روزمره هم قابل دسترس است، ارضا نمی‌شود و حرکتی رو به جلو و امروزی می‌خواهد. و اگر این نیاز برآورده نشود و با متنی ساده، تخت، بدون چالش و دیالوگ‌هایی فاقد تاثیرگذاری و موقعیت‌هایی کمتر تجربه‌شده، روبرو شود، کسالت و خستگی اجازه ارتباط لازم را به او نمی‌دهد. کمااینکه این شرایط کسالت‌بار حین تماشای اثر کاملا غالب بود. در طول ۶۰ دقیقه اجرای "تابستان بود" حتی میزانسن‌ها هم تغییر زیادی ندارند. بازیگران به ندرت تغییر وضعیت می‌دهند و بجز چند بار بیرون و داخل آمدن بازیگر زن، چیز دیگری وجود ندارد.حتی اگر قرار است روایت موقعیت و پرداخت بر آن، بدون شلوغ‌کاری و یا ترسیم فانتزی تنها به اصلی بپردازد که سوژه مورد نظر است لاجرم باید از متن قوی، روابط درهم تنیده و معنادار کلمات و فرمی متفاوت بهره برد. بهره از مولتی‌مدیا، فلش‌بک‌های تصویری و طراحی صحنه قوی می‌تواند بهبوددهنده باشد. درنهایت، اجرای " تابستان بود" بطرز مشخصی روایتی ساده از روابط انسانی‌ست که با بازی قابل قبول بازیگرانش، داستانش را می‌گوید اما شگفتی خلق نمی‌کند.

درباره نمایش نکبت / پویا سعیدی
منتشر در روزنامه سازندگی سه شنبه 8 خرداد 1403
"حرفه‌ای، کشدار و آمریکایی»
استفان بلبر، نمایشنامه‌نویس، فیلمنامه‌نویس و کارگردان آمریکایی‌ست که هر چند در ایران ناشناخته است اما چهره هنری مشهور و پرکاری‌ست. او در سال 1967 در واشینگتن بدنیا آمد و در دانشگاه رشته فلسفه خواند.اما با نقل مکان به نیویورک به تئاتر علاقمند و شروع به نگارش متن‌های نمایشی کرد و سپس در مدرسه تئاتر مشغول آموزش و تحصیل شد.
چند نمایشنامه اول بلبر، متن‌های مونولوگی بودند که با تک بازیگر اجرا می‌شدند، اما در 1999 اونمایشنامه "نوار" (Tape) را نوشت که سروصدای زیادی به پا کرد و حتی در ۲۰۰۱ نسخه سینمایی ٱن نیز ساخته شد.آثار بلبر در برادوی و بیش از 50 کشور دیگر بر صحنه آمده‌اند و توسط کارگردانان و بازیگران معروفی اجرا شده‌اند. چنانکه چندین نامزدی جوایزفستیوالی از جمله جایزه تونی را در کارنامه خود دارند.
بلبر پروژه‌های بسیاری را در بخش نگارش انجام داده است. اپیزودهایی از سریال‌های مطرح و همکاری با کمپانی‌های بزرگ فیلم و سریال‌سازی. و همچنین ... دیدن ادامه ›› تجربه کارگردانی و ساخت چند فیلم از نمایشنامه‌هایش را دارد. در ۲۰۲۲ استفان بلبر فیلمی را بر اساس فیلمنامه خود با نام " کاری که بعد انجام می‌دهیم" ساخت که توانست نظر منتقدان و تماشاگران را جلب و امتیاز قابل قبول 7.3 را در رده بندی IMDB داشته باشد.
نمایشنامه نوار که جزو اولین آثار او محسوب می‌شود، اینروزها توسط گروهی حرفه‌ای تئاتر بر صحنه تماشاخانه ایرانشهر آمده و این هنرمند را بیش از پیش برای علاقمندان به هنرهای نمایشی در ایران، معرفی و آشنا می‌کند.
پویا سعیدی که در کارنامه هنری خود نمایش پرمخاطب و بیادماندنی لانچر ۵ را دارد، در این تجربه، نمایشنامه نوار استفان بلبر را با ترجمه علی امیرریاحی و با نام «نکبت»، همراه با گروه بازیگران حرفه‎ای و نام آشنا تئاتر، ساخته و پرداخته است. متن و اجرا، پر دیالوگ و وفادار به نمایشنامه و با تلاشی برای حفظ فضا و موقعیت آن است.
داستان در متلی در لنسینگ میشگان در زمان جشنواره فیلم می‌گذرد و سه دوست و همکلاسی سابق دانشگاه دراتاق متل، با همدیگر ملاقات می‌کنند. طرح ملاقاتی چالشی که به هدف بررسی زاویه دید متفاوت افراد نسبت به یک موضوع ترتیب داده شده. به ویژه آنکه به یکی از جنجالی‌ترین موضوعات روز یعنی برقراری رابطه جنسی با خشونت و تحمیل، که مصداقی از تجاوز است، بپردازد.
وینس که زندگی آشفته‌ای دارد و خرده‌فروش مواد است، برای حمایت از حضور فیلم دوست خود جان در جشنواره به لنسینگ آمده و در اتاق متل درجه چندمی که اقامت دارد، قرار ملاقات می‌گذارد. او صحبت را به سمتی می‌رود که امی همکلاسی دیگرشان که مدتی با وینس ارتباط داشته و پس از جدایی از او در یک رابطه شبانه با جان نیز بوده است، وارد جمع شود. وینس به جان می‌قبولاند که برخورد خشن او با امی در آن شب تجاوز بوده و باید مسئولیتش را قبول کند. اما امی که حالا دستیار دادستان بخش است، می‌گوید که چنین دیدگاهی نسبت به آن اتفاق ندارد. و هیچ تجاوزی در کار نبوده.
این کشمکش تا مدتی بین این سه دوست که اتفاقی را در 15 سال پیش کندوکاو می‌کنند، تا مدتی ادامه دارد و دست آخر هم به نظر می‌رسد که ماجرا برای وینس آنطور که در نظر داشته، پیش نرفته است.
بلبر در نمایشنامه خود که بیش از حد آن را کشدار و پرپیچ ‌و خم کرده، قصد دارد نشان دهد که اتفاقی بحث‌برانگیز که تاثیرات روانی فراوانی دارد، می‌تواند تا چه اندازه از دامنه تغییر وسیعی برخوردار باشد که هر فرد برداشت و یا احساس خود را متفاوت از دیگری بیان کند.
به نظر می‌رسد با توجه به اینکه رو شدن و لو رفتن پرونده‌های متعدد اتهام تجاوز جنسی، همیشه داغ است، دستمایه‌ای قرار گرفته تا بلبر از زاویه دیگری به موضوع نگاه کند. او هر چند اصرار دارد که باید برای هر نوع خشونت فیزیکی در رابطه، مسئولیت‌پذیر بود و طلب بخشش کرد اما اصل هر نوع و هر شکل رابطه جنسی به رضایت دو طرفه، منوط است. حتی اگر با خشونتی همراه باشد.
پویا سعیدی نیز در اجرای خود تلاش دارد با بازی خوب ستاره پسیانی به این نتیجه‌گیری برسد.و چنین موضوعی را که می‌تواند سرنوشت و زندگی فردی را دچار مخاطره کند، پیش کشیده و به‌بحث بگذارد. بهمین دلیل با طراحی کامل، حرفه‌ای و درخشان دکور و صحنه که اتاقی در متلی امریکایی‌ست، سرویس فرنگی، دوش حمام، تخت خواب و سایر ملزومات را دارد، و با متنی خطی و دیالوگ محور، بار اصلی را بر دوش بازیگران خود گذاشته تا با انتخاب میزانسن‌ها و فضاسازی لازم، اکسسوارها ، گریم و طراحی لباس، ماهیت مسئله را طرح و منتقل کنند.
هر سه بازیگر مسلط به موقعیت نقش‌های خود هستند اما کاظم سیاح موفق‌تر و مسلط ‌تر عمل می‌کند. اجرای نکبت هر چند متنی اورجینال دارد و به طبع متناسب با همان فرهنگ است اما به نظر می‌رسد در جامعه‌ ما که نابرابری جنسیتی عمیقی وجود دارد و تعرض و تجاوزهای جنسی مکرر و در اشکال متفاوت و حتی توجیه‌پذیر رخ می‌دهد، نیاز است مسیری در جهت آگاهمندی وضعیت فعلی و در رفع نابرابری‌ها داشته باشد. اگر طرح تفاوت زاویه دید افراد، مورد نظر بود، می‌توان موارد زیادی را در نظر گرفت. اما خشونت و اعمال زور در رابطه جنسی، که اغلب نسبت به زنان رخ می‌دهد، تقلیل دادن به یک سوءتفاهم بین سه دوست، نه تنها اهمیت موضوع را نشان نمی‌دهد بلکه فرعی و کم اهمیت می‌شود. تماشای "نکبت" هر چند اثری حرفه‌ای‌ست اما بهمین دلیل مخاطب ایرانی را با مسئله همراه نکرده و پیوند لازم را برقرار نمی‌کند. با این‌حال اگر زمان نمایش کمتر می‌بود و از دیالوگ‌های اضافی صرف نظر بشود، شاید در نهایت تجربه بهتری برای تماشاگران رقم بخورد.

نیلوفر ثانی