نظری بر نمایش «جنون محض» نوشته مایکل فرین و کار علیرضا کوشک جلالی

اجرای کمدی در مرزهای گروتسک

حمیدرضا کاظمی‌پور*: یک گروه بازیگران تئاتر در حال آماده‌سازی اجرایی برای صحنه هستند و در خلال آماده‌سازی اثر برای اجرا، نقبی بر فرایندهای پیچیده تولید، آماده‌سازی و پشت‌صحنه تئاتر می‌زنند.

نمایش «جنون محض» تازه‌ترین اثر علیرضا کوشک جلالی که این شب‌ها در تالار فرهنگ روی صحنه می‌رود، در یک بستر کاملاً کمدی شکل می‌گیرد و در حین اجرا حتماً قهقهه‌های بلند مخاطب شنیده خواهد شد اما این کمدی در لایه‌های زیرین خود یک تراژدی هولناک است برای کسانی که در چرخه تولید یک اثر نمایشی، عاشقانه ... دیدن ادامه ›› زندگی خود را وقف کرده‌اند.

«جنون محض» اگرچه مشکلات قشر محدودی از یک جامعه را در برمی‌گیرد اما توانایی دارد که با تمامی اقشار جامعه ارتباط خوبی برقرار کند و هر تماشاگری از هر صنفی را درگیر روایت صادقانه و بی‌پیرایه خود کند.

این نمایش آمیخته‌ای است از کمدی رفتار، کمدی احساسات، کمدی موقعیت، فکاهی و طنزی تلخ در لایه‌های زیرین آن که اثر را به مرزهای گروتسک نزدیک می‌کند.

بی‌شک در کنار موقعیت‌های خارق‌العاده‌ای که متن یا نمایشنامه بستر آن را برای شکل‌گیری یک اثر منسجم فراهم کرده است، نباید از ریتم و ضرباهنگ مناسب کار چشم‌پوشی کرد؛ ضرباهنگی قابل‌قبول که هیچ‌گاه مخاطب را در سالن نمایش برای تماشای اثری ۱۲۰ دقیقه‌ای مستأصل نمی‌کند و گذر زمان برایش معنایی ندارد.

همچنین اگر به عنصر تکرار به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های رسیدن به یک طنز موقعیت، باور داشته باشیم، جنون محض به طرز حیرت‌آوری از این عنصر ساده در خلق فضاهای به‌شدت کمیک موفق عمل کرده است و می‌تواند الگویی باشد برای ساختارشناسی در این گونه نمایشی.

آنچه بی‌شک نمایش «جنون محض» را به‌عنوان اثری فراتر از یک کمدی معمولی نشان می‌دهد، پرده دوم نمایش و بازسازی فضای پشت‌صحنه یک اجرای تئاتر است؛ فضایی که کارگردان در خلق آن به‌شدت ریزبینانه و موشکافانه عمل کرده است و بازیگران نیز به‌خوبی توانسته‌اند در خلق این فضای ملتهب، پرآشوب و جنجالی موفق عمل کنند.

اگرچه شاید در ایجاد موقعیت‌های پشت‌صحنه اثر در پرده دوم با لحظات پر اغراقی روبه‌رو شویم، اما نباید فراموش کنیم درشت‌نمایی و اگزجره نشان دادن رفتارها از عناصر اصلی کمدی رفتار است که از این حیث نیز کوشک جلالی به همراه گروه بازیگرانش موفق و هماهنگ عمل کرده است.

«جنون محض» را نمی‌توان جدای از گروه بازیگران خلاق و یکدست آن ارزیابی کرد؛ بازیگرانی که به لحاظ سرعت عمل و خلاقیت به یک هماهنگی مطلوب با درونمایه اثر رسیده‌اند و توانسته‌اند خالق لحظات نابی باشند که پشت سر هم شلیک می‌شوند و موقعیت‌های جذابی را برای مخاطب خود فراهم می‌آورند.

نمایش در طراحی صحنه و استفاده کارکردی از دکور و عناصر صحنه نیز موفق عمل کرده و خروجی نهایی طراحی‌ها در جهت پویایی میزانسن‌های نمایش به یک ترکیب‌بندی مطلوب رسیده است.

به نظر آنچه نمایش «جنون محض» را از یک کمدی صرف به سطح بالاتری تعالی می‌بخشد، این است که مایکل فرین، نویسنده اثر هیچ‌گاه در خلق موقعیت‌های نمایشنامه، اسیر شعارزدگی و مانیفست‌گویی نشده و تلاش کرده است با خلق کمدی موقعیت، مخاطب خود را درگیر کند تا کمدی کلام صرف و شوخی‌هایی در سطح.

تاریخ انتشار: پنج‌شنبه ۲۳ آذر ۱۴۰۲