نگاهی به نمایش «وقتی آنقدری که باید همدیگر را زجر داده‌­ایم»

سایت ایران تئاتر- ۱۴۰۲/۱۰/۱۸ - به قلم علیرضا نراقی


🔻بیان تئاتری زیر نور سینمایی

 نمایشنامه «وقتی آنقدری که باید همدیگر را زجر داده‌­ایم»، نوشته مارتین کریمپ، نویسنده بریتانیایی که این روزها توسط مجتبی جدی در تماشاخانه ... دیدن ادامه ›› انتظامی خانه هنرمندان ایران به صحنه می‌­رود، متنی نمایشی با مایه­‌های ساختارشکنانه است، که بر اساس یکی از مهم‌ترین آثار ادبی قرن هجدهم بریتانیا، «پاملا یا پاداش پاکدامنی»، اثر ساموئل ریچاردسون نوشته شده است.

«پاملا یا پاداش پاکدامنی»، اثری مهم و نوآور در تاریخ ادبیات داستانی جهان محسوب می‌­شود. این رمان به ناگَه واقعیت را به شکلی تازه وارد ادبیات تغزلی کرد و یکی از شیوه­‌هایی را در روایت آزمود که حدود سی و چهار سال بعد، یوهان ولفگانگ فون گوته با رمان سترگ و بسیار ستایش‌­شده «رنج‌­های ورتر جوان» به کمال رساند. روایت این آثار بر مبنای نامه‌­نگاری‌­های شخصیت اصلی فرم یافته و پیش می‌­روند؛ شکلی که در قرن بیستم بسیار تجربه شد و گسترش پیدا کرد و در ادبیات پست‌­مدرن به سازگاری و هماهنگی بارها به کار برده شد. روایت بر اساس نامه، که در این آثار آزموده شده است، به جای زاویه‌­ای بیرونی و سوم شخص و یا اول شخص منتزعِ ذهنی، از منظری درونی واقعیت را می‌­نگرد و به همین دلیل به اندازه‌­ای که شخصیت­‌محور است، به واقعیت از منظر آن شخصیت وفادار است؛ به بیان دیگر هم ذهنی است و هم اتصال زنده و پیوسته به زندگی عینی دارد.

ریچاردسون در «پاملا یا پاداش پاکدامنی»، از زاویه اخلاق­‌گرایی رنسانسی که تلاش دارد عقل را درست به اندازه کلیسا و حتی فراتر از آن در حفظ و حراست از اخلاق و عفت کارآمد نشان دهد، داستانِ زنی احساساتی و در عین حال با هوش و روشن­فکر را روایت می‌­کند که با پاسداری محافظه‌­کارانه از نجابت خویش، که همواره مورد تهاجم است، موفق می‌شود به جای دخترِ بی‌بند و باری که خدمتکار یک اشراف‌زاده سرکش و هوس­باز است، خودش را به همسری او درآورد. در کنه رمان، روان‌شناختی ریچاردسون نوعی اخلاق­‌گرایی مردانه و پایبندی به ارزش­‌های پدرشاهی نهفته است، اما در نمایشنامه کریمپ خبری از این جهان ارزشی نیست. اگر ریچاردسون، تخیل و واقعیت، فردیت و مناسبات جمعی، کلیسا و انسان­‌محوری عصر روشنگری را به هم می­‌رساند تا یک نتیجه اخلاقیِ کل­‌نگر را در بستر اثر خود ارائه دهد، کریمپ تلاش دارد که سویه غیراخلاقی تسلط و لایه زیرین مردسالاری جاری در تمام ارزش­‌های ایدئولوژیک رمان ریچاردسون را زیر سؤال ببرد. اینجا اثر اقتباس شده از طریق شورش علیه جهان درونی، منبع اقتباس خود را تعریف می­‌کند.

کریمپ، «پاملا و پاداش پاکدامنی» را فرو می‌­ریزد تا بر مبنای آن، جهانی یکسره متفاوت را بنا کند که با زمانه خود معنا می­‌شود. این‌گونه اقتباس ساختارشکنانه را می‌‌توان نوعی بازخوانی انتقادی دانست که منتهی به فروریختن زمینه­‌های معنایی و ایدئولوژیک اثر مبدأ و بازسازی آن در بستر معانی و باورهای امروز می‌­شود. کریمپ از درون جهان تغزلی رمان، یک فضای خشن و پرشقاوت را خلق می­‌کند که در آن بازی تسخیر و تسلط فراتر از تغزل و اخلاق، اصل ماجرا می‌­شود. اینجا زن در برابر هوس‌­بازی مرد با زیرکی و ترفند صرف برخورد نمی‌­کند تا او را رام سازد، بلکه خود لباس مردانه به تن می‌کند، مرزهای جنسیت را در می‌­نوردد و اساس کنش­مندی را وارونه می‌­نماید.

اجرای مجتبی جدی در راستای همین وارونه‌­سازی کریمپ، تلاش دارد در مدیوم تئاتر نیز دگرگونی ایجاد کند و مواجهه مخاطب را با یک اثر تئاتریکال بازتعریف کند. در اجرا، نورهای موضعی، بازنمایی ویدئویی و ساخت صحنه‌­های کوچک در دل صحنه اصلی، بدنه نمایش را شکل می‌­دهند و هم­پای بازیگر اهمیت ارتباطی و معنایی پیدا می­‌کنند. مجتبی جدی، با سینماتیک کردن خوانش خود از اثری صحنه­‌ای، تلاش دارد با ارجاع به هنر سینما و عناصر مجزا و تمرکز منقطع آن، خشونت درونی اثر را فرمی تازه بدهد و در عین ایجاد نوعی انتزاع، توحش درونی ارتباط را پر و بال بیشتری ببخشد. او صحنه و میزانسن را به نوعی طراحی کرده که گویی ما با با صحنه و پشت‌صحنه یک فیلم روبه‌رو هستیم که به‌مرور از یکدیگر جدایی‌ناپذیر می‌­شوند.

خشونت در سینما امری است که اساساً توانسته نگاه انسان معاصر به این مسئله را دگرگون و بازسازی کند. وقتی در گستره‌ای از سینمای مدرن تا پست مدرن، از ژانر نوآر تا زیرگونه‌های سینمای جنایی و نئونوآرهای امروزی، از  فیلمسازان یگانه‌­ای چون راینر ورنر فاسبیندر و پازولینی و برخی از فیلمسازان مهجورتر شرقی، تا معاصرینی آشناتر چون دیوید لینچ، گای ریچی، کوئنتین تارانتینو، مارتین مک‌­دونا و...

مشاهده متن کامل در سایت ایران تئاتر
https://theater.ir/fa/174358

یادداشتی درباره نمایش‌ «وقتی آنقدری که باید همدیگر را زجر داده‌ایم»

روزنامه توسعه ایران- ۵شنبه- ۱۴۰۲/۱۰/۱۴
به قلم: محمدحسن خدایی

تجربه فرم‌های نابهنگام تئاتری

با نگاهی به آثاری که این شب‌ها در سالن‌های نمایش کلانشهر تهران بر صحنه است، می‌توان میل به تجربه‌گرایی را در بعضی گروه‌های اجرایی مشاهده ... دیدن ادامه ›› کرد. نوعی فراتر رفتن از فرم‌های تجربه‌شده و تمنای مواجهه با مخاطرات فضاهای نامکشوف اجرایی. در این مسیر پر فراز و نشیب، بی‌شک احتمال خطا و شکست بیش از کامیابی است اما با تمامی این مسائل، همچنان بارقه‌هایی از امید بر ما می‌تابد و دلگرممان می‌کند. تئاتر این روزها سرگردان است و بعد از حوادث سیاسی پاییز 1401 بیش از گذشته با بحران بازنمایی واقعیت روبرو است و در نتیجه می‌بایست فرم‌های اجرایی خویش را از نو ابداع کند. بدن‌هایی که در پی عاملیت سیاسی هستند و به راحتی تن به انقیاد نظم نمادین نمی‌دهند. تئاتر این روزها اگر دست به آفرینش فرم‌های نوین و رادیکال نزند به طور حتم پدیده‌ای است محافظه‌کارانه در خدمت بازتولید روال عادی امور. به میانجی فرم‌های نابهنگام و خلاقانه و رادیکال است که می‌توان «امر نو» را به انتظار نشست و از «حقیقت» سخن گفت. ایده «تدوام و گسست» یکی از پرسش‌های مطرح در زمانه‌ای است که امور فرهنگی فاقد سنت شده و شجاعت گسست از میراث گذشته به امری کمیاب بدل گشته است. دیالکتیک تداوم و گسست، همچنان مسئله دیروز و امروز و فردای ما خواهد بود.
وقتی آن قدری که باید هم را زجر داده‌ایم
مجتبی جدی در مقام کارگردان این شب‌ها خوانشی کمابیش وفادارانه از متن مارتین کریمپ در سالن انتظامی خانه هنرمندان به صحنه آورده است. با آنکه متن نمایشنامه به لحاظ محدودیت‌های زمانی، کوتاه شده، اما کلیت ماجرا چندان تغییر نکرده و توانسته رابطه پرتنش زن و مرد نمایشنامه را انتقال دهد. مارتین کریمپ با نگاهی به رمان «پاملا» نوشته ساموئل ریچارسون، مولفه‌هایی چون عشق، مالکیت، فرادستی و فرودستی در یک رابطه انسانی به میانجی طبقه اجتماعی و جنسیت را روایت می‌کند. گویی زن و مرد نمایشنامه مارتین کریمپ برای آزار دادن یکدیگر، می‌بایست به عشق متوسل شده و به تدریج از نظر عاطفی وابسته همدیگر ‌شوند.
مجتبی جدی در این اجرا، از زیباشناسی قبلی خویش در تولید تئاتر تا حدودی فاصله گرفته و با استفاده از تکنولوژی تصویر، صحنه را چنان تدارک کرده که همه چیز «وانموده» و «دست‌کاری‌شده» به نظر آید. بازیگران مقابل دوربین و چشم تماشاگران بازی می‌کنند. تا به انتها معلوم نمی‌شود برای کدام یک مشغول بازی کردن شده‌اند. در این فضای دوپاره، تماشاگران هم می‌بایست تصمیم بگیرد به تماشای کدام یک بنشیند: بدن بازیگران یا تصاویر این بدن‌ها را بر مانیتورهای صحنه. در طول اجرا، کارگردان نمایش، پایی درون صحنه و پایی در بیرون آن دارد. او به فراخور اجرا، بدل به یکی از اجراگران شده و همچنین در مقام کارگردان گروه اجرایی را هدایت می‌کند. بنابراین در دقایقی از اجرا، کارگردان فرادستانه در صحنه حضور پیدا کرده و فی‌المثل جایگاه دوربین فیلمبرداری و بازیگران را تعیین می‌کند. رویکردی هوشمندانه علیه اقتدارگرایی بازیگر مرد در قبال بازیگر زن که در ادامه به شکل متناقض‌نمایی، موقعیت فرادستی را به جایگاه نمادین کارگردان می‌بخشاید. البته نباید از یاد برد که جنگی پنهان بر سر هژمونیک شدن نیروهای درگیر در صحنه در جریان است. در این نبرد طولانی، برنده نهایی وجود ندارد بلکه سیالیت و جابجایی مدام است که به وقوع می‌پیوندد و تنش همیشگی مابین واقعیت و تصویر را از نو متعین می‌کند.
نمایش «وقتی آن قدری که باید هم را زجر داده‌ایم» تجربه‌ای جسورانه از کارگردانی است که بیش از این نشان داده به ریتم‌های کند و فضاهای کنترل‌شده از نظر احساسی گرایش دارد. حال این استراتژی کنار گذاشته شده و شکل تازه‌ای از سیاست بازنمایی بکار گرفته شده که مبتنی است بر دیالکتیک بدن و تصویر. البته جهان مارتین کریمپ هم در این تغییر بی‌تاثیر نبوده که خود از پیشگامان جریان تئاتر تهاجمی انگلستان است و در پی یافتن فرم‌های رادیکال اجرایی. ترکیب تئاتر تهاجمی مارتین کریمپ تهاجمی با خونسردی مجتبی جدی، تئاتری شده تماشایی که بیش از آنکه رنگ و بوی غربی داشته باشد بازتابی از ایران مدرن امروز است. نازنین حشمدار در نقش زن یا همان پاملا، فراتر از انتظار است. گو اینکه پوریا شکیبایی هم کمابیش خوب ظاهر شده اما شاید چندان مناسب این نقش نبوده باشد.

یادداشتی بر نمایش "وقتی آنقدر که باید یکدیگر را زجر داده‌ایم"

خبرگزاری صبا - ۱شنبه - ۱۴۰۲/۱۰/۱۰
به قلم: سحر ناسوتی
تحلیلی بر ساختار پست‌مدرن در اجرای مجتبی جدی

بازیگوشی در تئاتر
کارگردان نمایش «وقتی آنقدری که باید یکدیگر را زجر داده‌ایم» گفت: من به عنوان یک کارگردان هرچقدر سنم بالاتر می‌رود  بازیگوش‌تر می‌شوم و ... دیدن ادامه ›› دوست دارم در فضای تجربی تئاتر کار کنم

به گزارش خبرنگار تئاتر صبا، تماشای تئاتر فعالیتی جدی، خردورز و تفکر برانگیز است که حوصله زیادی می‌طلبد. هر چند که تئاتر از دسته هنرهای سرگرم‌کننده به شمار می‌آید، اما به معنای واقعی خود تنها هنری برای سرگرم کردن مخاطب نیست و فکر و اندیشه او را نشانه می‌رود. در این میانه تئاتر پست مدرن با در هم شکستن قواعد روایی و قراردادهای از پیش تعیین شده برای مخاطب، بیشتر با تعقل و اندیشه مخاطب سروکار دارد، بنابراین برماست که به عنوان تماشاگران فهیم و خردمند تئاتر، به این گونه نمایش‌ها عادت کنیم و تنها در پی یافتن داستان و روایت خطی و مشخص برای کسب لذت در لایه‌های اولیه اجرا نباشیم.
تئاتر پست مدرن با کنار گذاردن متن محوری و دور شدن زبان از کارکرد پیام رسانی ، شکل می‌گیرد. در این مکتب اجرایی، نور، صدا، رنگ، طراحی صحنه، لباس و موسیقی اهمیتی برابر با زبان یافته و همگی برای فضاسازی مورد استفاده قرار می‌گیرند. طرح داستانی و شخصیت‌پردازی در دوره پست مدرن معنای جدیدی می‌یابند و این شیوه در مسیر ساختار شکنی وکسب تجربه‌های نو و خلاق پیش می‌رود.

نمایش «وقتی آنقدری که باید یکدیگر را زجر داده‌ایم»، به کارگردانی مجتبی جدی با چنین رویکردی در دسته تئاترهای پست مدرنیستی جای می‌گیرد. این نمایش که با بازی پوریا شکیبایی، نازنین حشم‌دار، پریسا هاشم‌پور، پریوش حاجی قدیر، نیکا زرانی و علیرضا لطفی زاده در تماشاخانه استاد انتظامی خانه هنرمندان به روی صحنه می‌رود، روایت عجیبی از یک رابطه عاشقانه را به روی صحنه برده است: روایتی که با شیوه متفاوت عجیب‌تر شده و نسبت به تئاترهای روایی صرف، نیاز به کشف بیشتری دارد.
خدمتکار، دختران مرد و ...

شرح کامل یاداشت
https://sabakhabar.ir/407403/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%B4%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A6%D8%A7%D8%AA%D8%B1/

یادداشتی بر نمایش «وقتی آنقدری که باید یکدیگر را زجر داده‌ایم» و مخاطب ایرانی

روزنامه اعتماد- ۱شنبه- ۱۴۰۲/۱۰/۱۰
به قلم: سارا مالکی


یک زجر تاریخی در خانه هنرمندان ایران

«وقتی آنقدری که باید یکدیگر را زجر داده‌ایم»، نمایشی است که این روزها در «تماشاخانه استاد انتظامی» در «خانه هنرمندان ایران» به روی صحنه ... دیدن ادامه ›› می‌رود. سالنی که به اندازه بزرگی نام استاد انتظامی، کوچک است اما غنیمتی برای به روی صحنه رفتن نمایش‌ها و مضامین عمیق‌شان.
این نمایش را مجتبی جدی کارگردانی کرده است، با نمایشنامه‌ای از مارتین کریمپ نویسنده بریتانیایی که از مطرح‌ترین نمایشنامه‌نویسان معاصر دنیا به شمار می‌رود. منتقدان ادبی دنیا کریمپ را در زمره نویسندگان پست‌مدرن و تئاتر او را تئاتر تهاجمی می‌دانند. نگاهی به پیشینه این نمایشنامه، نشان می‌دهد که این اثر کریمپ، با نگاهی مدرن تلاش دارد مساله‌ای تاریخی را که در طول قرن‌ها همچنان زنده است، به چالش بکشد.
این نمایش اقتباسی است از رمان «پاملا یا پاداش پاکدامنی» نوشته ساموئل ریچاردسون بریتانیایی در قرن ۱۸ میلادی، اما مضمون اصلی آن سال‌ها قبل، یعنی در قرن ۱۲ میلادی توسط شاعر پرآوازه ایرانی «نظامی گنجوی» در قالب منظومه عاشقانه «خسرو و شیرین» به رشته تحریر درآمده است. «خسرو و شیرین» از معدود آثاری به شمار می‌رود که در آن به «جایگاه و حقوق انسانی زن» اهمیت ویژه‌ای داده شده است.
نمایش «وقتی آنقدری که باید یکدیگر را زجر داده‌ایم» تجربه‌ای تاریخی را به روی صحنه می‌برد که در بسیاری جوامع از جمله جامعه ایران امروز، هنوز گره‌های بی‌شماری از آن کور مانده است. بازی پوریا شکیبایی و نازنین حشم‌دار در این نمایش به خوبی توانسته است فضای پرتنش، پر از خواسته و نیازمند درک متقابل را به نمایش درآورد.
گرچه پیشینه این نمایش به یکی از پرآوازه‌ترین داستان‌های اساطیری ایران بازمی‌گردد، اما چرا این پیشینه غنی تاریخی، به کمتر شدن زجر میان آدمیان، دست‌کم در جغرافیای ایران منجر نشده است؟ این شاید مهم‌ترین سوالی باشد که پس از دیدن این نمایش برای مخاطب آن مطرح می‌شود و تلاش برای یافتن پاسخ آن مهم‌ترین نتیجه‌ای است که یک نمایش می‌تواند به همراه داشته باشد.
در بسیاری از صحنه‌های این نمایش، چیدمانی که برای رساندن پیام به کار رفته است با توجه به میزان امکانات این تماشاخانه، خلاقانه به نظر می‌رسد. آنجا که مخاطب یکه می‌خورد یا آنجا که مدام سر می‌گرداند تا از احساسات بیرونی و درونی هر کدام از شخصیت‌ها خبردار شود، لزوم شناخت احساسات و حقوق متقابل بیش از هر زمان دیگری جدی جلوه می‌کند. به راستی «عشق» مهم‌تر است یا «حقوق انسانی»؟ و زمانی که آنقدر که باید، یکدیگر را زجر دادیم، باید چه چاره‌ای جست تا نوری به مرز تاریک و روشن روابط انسانی انداخت تا شاید از دام اندوه و تحقیر یکدیگر رها شویم.

https://www.etemadnewspaper.ir/fa/main/page/2580/12/%d8%b5%d9%81%d8%ad%d9%87-%d8%a2%d8%ae%d8%b1

تماشاگر به مثابه ی تدوینگر

گفتگو با رضا معطریان، عکاس تئاتر، پس از تماشای نمایش «وقتی آنقدر که باید همدیگر را زجر داده‌ایم».

رضا معطریان، عکاس برجسته تئاتر و عکاس خبری، که جزو مهمانان شب‌های گذشته نمایش «وقتی آنقدر که باید همدیگر را زجر داده‌ایم» نوشته مارتین کریمپ با کارگردانی مجتبی جدی بود، در اظهار نظری پس از تماشای نمایش، ضمن تقدیر از کارگردان به خاطر روی صحنه بردن این نمایش و تحسین بازیگران به خاطر بازی های درست در این اجرا گفت: خوشبختانه به خاطر حرفه‌ام تا کنون موفق به تماشای نمایش‌های زیادی شده‌ام و این نمایش جزو نمایش‌هایی بود که لذت زیادی را از تماشای آن بردم. وی این نمایش را به اتاق مونتاژ و میز مونتاژ تشبیه کرد که تماشاگر می‌تواند همراه با کارگردان لحظه‌لحظه اتفاقات همچون؛ نور، صدا، تصویر، بازی بازیگرها را حس کند. در واقع تماشاگر خود را در اتاق مونتاژی میبیند که قرار است یک سری تصاویر و صدا ها را تدوین کند و در نهایت روایت را بسازد. معطریان تجربه تماشای این نمایش را با جذاب‌ترین تجربه زندگی خود در رستوران ژاپنی در کشور فرانسه و نحوه طبخ غذای ژاپنی توسط سرآشپز رستوران مقایسه کرد و گفت در حین تماشای نمایش «وقتی آنقدر که باید همدیگر را زجر داده‌ایم» با تماشای پلان پلان این نمایش دوباره همان تجربه برایم تکرار شد.
در طول اجرا همزمان در ... دیدن ادامه ›› چند نقطه از صحنه، رفتارها و اتفاقات پر هیجانی در چندین نقطه از نمایش رخ می‌داد که تو به عنوان مخاطب باید انتخاب میکردی کدام تصویر را دنبال کنی و این کار را برای تماشاگر سخت میکرد و باعث میشد مثل یک پرنده مدام سر خود را به تمام زاوایای صحنه بچرخانی. در مجموع دیدن این نمایش تجربه لذت بخشی بود.
در خاتمه یادآور می‌شود، نمایش «وقتی آنقدر که باید همدیگر را زجر داده‌ایم» تا اواسط دیماه در سالن استاد انتظامی خانه هنرمندان ایران روی صحنه است و علاقه‌مندان می‌توانند برای تهیه بلیت این نمایش به سایت تیوال به آدرس https://www.tiwall.com/p/zajrdade. مراجعه کنند.