آنچه در نمایش« اتللو یا بازسازی نمادین یک قتل» گذشت
*حمید کاکاسلطانی
*عضو کانون ملی منتقدان تئاتر ایران


نمایش اتللو شاهکار بزرگ شکسپیر با قلم سمانه زمانی بازنویسی و توسط غزاله کنعان پناه طراحی و کارگردانی و در خانه نمایش مهرگان به روی صحنه آمد.
بازیگران این نمایش؛ مجید اقبالی، علی یعقوبی، ندا اصغری، حامد آرامی، مرتضی یعقوب پور، میترا سیاوشی، مریم محمدوند، شاهین پاینده و خوانندگی محمدرضا غریب زاده همراه با طراحی صحنه فرشاد ... دیدن ادامه ›› یاری هستند.
تراژدی اتللو تقابل شخصیت محوری و مخالف یعنی اتللو و یاگو است.
اتللو در شرح فتوحات قهرمانه خود از "دزدمونا" دختر سناتور ونیزی دلربایی می کند و علی رغم مخالفت پدر(بروانسیو) در یک دادگاه چگونگی عشق خود و دزدمونا را تشریح می کند و علت اصلی را عشق و محبت واقعی می داند. در ادامه نمایشنامه یا گو و رودریگو در یک طرح مزورانه تلاش می کند که وانمود کند تا اتللو به این موضوع برسد که بین کاسیو دزدمونا رابطه ای عاشقانه وجود دارد لذا دستمال دزدمونا به عنوان تدبیر دارماتیک که نشانه عشق اتللو به دزدمونا است موجب تردید، حسادت و در نهایت قتل او می شود.
در پایان اتللو با اعتراف امیلیا همسر یاگو متوجه می شود که همسرش را بی گناه کشته است و در پایان او نیز دست به خودکشی می زند.
تراژدی اتللو که بیش از چهار قرن از نگارش آن می گذرد توسط کارگردان های بزرگی در سراسر جهان به شکل های مختلف به اجرا در آمده است و تم های متفاوتی چون شک، تردید، حسادت و جاه طلبی موضوع و موتیف های روانی شخصیت های گوناگون این نمایش است و مخاطب می تواند از دریچه های مختلفی به داستان توجه کند.
غزاله کنعان پناه کارگردان جوان این بار مفهومی آشنا را با قلم سمانه زمانی دستخوش تغییری قرار داده و با اقتباس متفاوت با تغییری اساسی در زبان نمایش نامه در شکل هم خلاقانه عمل کرده است تا جایی که همزاد پنداری تبدیل به تعقل و در نهایت به عمل نمایشی در ذهن و رفتار مخاطب شده است.
این نمایش در نود دقیقه از ادغام سه شیوه نمایشی یعنی؛ جنبه های روانشناختی و فاصله گذاری و در نهایت تئاتر محیطی اجرایی نو و بدیع از خود به یادگار گذاشته است.
نویسنده رویدادهای نمایش را از طریق بداهه پردازی در نگارش و پردازش شخصیتها بر مبنای ایده برگرفته از نوعی بداهه پردازی به ثبت رسانده است.
بهره گیری از زبان روزمره و توجه به جنبه های روانشناختی انسانی، جنبه های حقیقی و نهانی را در تقابل و تضاد همدیگر قرار می دهد و نمایش در صحنه های مختلف از طریق موسیقی و نور پردازی و روایت راوی به تماشاگر یادآور می شود که شاهد دیدن انسان هایی است که می توانند خودشان را در آنجا ببینند؛ یعنی تفکری که از نوع نقد آگاهانه فرد از خودش است که چگونه می تواند در وضعیت های خاص خصلت های زشتی را به منصه ظهور برساند و موجب عواقب وحشتناک شود.
به همین علت چاشنی و تکنیک بداهه پردازی شاید تا حدودی به نوعی به سایکودرام نزدیک شود، شخصیت های نمایش هر کدام مظهر کینه، جاه طلبی، حسادت و سوء تفاهم هستند که کارگردان خانم کنعان پناه سعی کرده است در بستر انواع بداهه پردازی نوعی از تعلیق دراماتیک را در آن مستقر سازد.
به نظر می رسد شیوه کار به نحوی است که تمرینات طولانی حدود شش ماه مدت زمانی است که گروه نمایش به شکل نهایی اجرا رسیده باشد.
نمایش تا جایی پیش می رود که کارگردان سعی کرده است صحنه پایانی مرگ دزدمونا توسط اتللو با دخالت تماشاگر و پیشنهاد بازیگران بر روی صحنه به شکل دیگری تغییر کند و این دخالت ها مانع مرگ دزدمونا در نهایت رفع سوء تفاهم از طریق گفتگو یا شیوه های دیگر منجر شود.
بازی روان و صداقت بازیگران و ارتباط آنها در تقابل با همدیگر و همچنین با تماشاگر موجب رضایت آنها می شود.
در طراحی صحنه، فرشاد یاری مفهوم از هم گسیختگی و شخصیت ها و عدم ثبات را از طریق صندلی هایی که بر روی صحنه متراکم شده اند مفهوم عدم ثبات را منطبق به رویدادها و شخصیت های نمایش ارائه کرده است و تاثیر دراماتیک را بر مخاطب دارد.
موسیقی علاوه بر تشدید بار حسی صحنه ها در اوریتمیک صحنه ای هم موفق است خصوصا کار خوب خانم بهاره کنعان پناه در نوازندگی ساز هنگ درام در هماهنگی با حرکت ریتمیک راوی به همراه تماشاگران تاثیر گذار است.
در پایان این نگارش یاداور می شود با توجه به ابعاد کم صحنه و فاصله کوتاه با تماشاگر، کارگردان توانسته است با ترکیب بندی درست با تصویر سازی در هدایت بازیگران بدون هرگونه تصنع و غلو با هماهنگی درست عوامل و عناصر صحنه در رعایت اصول زیبایی شناسانه اجرایی موفق و قابل قبول را داشته باشد.
اگرچه در اولین روزهای اجرا تا اواسط اجرا از نظر نورپردازی و تمرکز برخی بازیگران اختلالاتی وجود داشته است اما این نقص می تواند به مرور برطرف شود.
آنچه که اجرای اتللو به کارگردانی غزاله کنعان پناه را از اجراهای پیشین داخلی و خارجی متمایز کرده است ریسک مثبت او در تلفیق با ویژگی های تئاتر محیطی و همچنین تبدیل زبان کلاسیک به زبان روزمره است که ضمن عدول از جنبه کلیشه ای آن را به یک اجرای خلاق مبدل کرده است.
با آرزوی دیدن اجراهای موفق تر از گروه نمایش.