تئاتر و تجدد خواهی ناصری
.
با گذشت هفت قرن انجماد فکری در قرون وسطا، رنسانس در اروپا آغاز شد و با گفتار دکارت درباره درست به کار بردن عقل، در سده هفده روند مدرنیته شتاب گرفت و خرد، علم و تجربه گرایی موجب رنگ باختن تدریجی تفاسیر مابعدالطبیعه و مبانی اعتقادی آن زمان گردید. نتیجه آن فراگیری جریان مدرنیته ای بود که سراسر اروپا را در بر گرفت. مقارن این زمان حکومت قاجارها در ایران آغاز شد و بنیان های فرهنگی، اجتماعی به زوال اندیشه و شروع خرافات انجامید.
ورود تئاتر به شکل اروپایی آن با آغاز جنبش تجددخواهی در ایران تقریبا همزمان بوده است. با شکل گیری نهضت مشروطه، تئاتر بعنوان ابزاری آموزشی در خدمت خواسته ها، تهذیب اخلاق و تربیت مردم و تبلیغات سیاسی روشنفکران قرار گرفت. می توان گفت که سال های آغاز نهضت مشروطه، اطلاعات مردم و حتا اشخاص با سواد آن زمان از وضع غرب بسیار اندک و تقریبا هیچ بود. مردم عادی علاقه چندانی هم به آشنایی با آن نداشتند و برخی اعتقادات خرافی گاه آنها را در برابر کسانی که می خواستند بدانند، قرار می داد. از نظر تاریخی و سیاسی هم بدیهی است که خشونت ها و سرکوب های پادشاهان قاجار و زنگار بستگی دوران مذکور چنان تاثیر ژرفی گذاشته بود که حتا بارقه های سیاسی ای چون حضور امیرکبیر و عباس میرزا هم چندان راه گشا نشدند.
از طرفی رنسانس (نوزادگی) و رشد روز افزورن صنعت تمدن و آغاز دوره مدرنیسم در غرب، بمثابه طوفانی مرزهای آسیای شرقی و هند و ایران و عثمانی را ... دیدن ادامه ›› به سرعت درمی نوردید و چندان اراده رویارویی در برابر این طوفان عظیم تجددگرایی هم در اندیشه ای نمی گذشت و اگر هم می گذشت اغلب از اذهان فرسوده و متعصب خرافی و متحجر، همان دوره بود.
تفاوت نگاه مردم شرق و غرب به هنر، ریشه در خاستگاه فرهنگی شان داشت. یکی از مبناهای اندیشه ای هر ملتی را اعتقادات و ایمان آنها می سازد. لذا، نحله های فکری ایران دوره قاجار با فرهنگ التقاتی عرب و مغول و دیگر متجاوزان به میهن ما شکل گرفت. در حالی که اروپا بعد از سپری کردن دوره انجماد فکری رفته رفته با شتاب فراوان به روند مدرنیته تن داده بود و هر روز پیشرفت چشمگیری در فرهنگ، صنعت و اقتصاد داشت. مردم سایر سرزمین ها مشغول گذراندن سیر طبیعی و سنتی شان بودند.
تئاتر، در اروپا بعنوان هنری اجتماعی، آگاهی بخش و وسیله ای برای روان پالایی و آموزش اخلاق همواره مورد توجه بوده است. ایران قرن ها از داشتن این جنبش فرهنگی محروم بود و با شکل گیری جریان روشنگری در اثر تماس با دنیای غرب و توسعه روابط دیپلماتیک، روشنگری سیاحان، رفته رفته، تئاتر غربی به ایران وارد شد و ابزاری برای تبلیغ انسانیت، سیاست و روشنگری گردید.


هومن بنائی / مرداد 1403