* خطر لو رفتن داستان *
اگر کوبریک در فیلم درخشش، هراسناکی، پلیدی و خشونتی که میتونه در یک انسان پدیدار بشه رو به بهترین و تکان دهنده ترین نحو نشون میده، اونجا بیننده دیدگاه کوبریک رو تایید میکنه: بله واقعا درون انسان چقدر میتونه وحشتناک باشه. در واقع کوبریک طوری زشتی رو نشون میده و میگه وجود داره که شما از زشتی نفرت پیدا می کنید و میگید آره راست میگه چقدر زشته که انسان اینطور باشه یا اینطور هست. اما زمانه ما، قرنی که تشخیص زشتی و زیبایی در بستر اجتماع و فردیت مشکل شده و نیروهای خیر و شر در هم آمیخته شده، دعوت به خیر مهمتر از نشون دادن وضعیت شر موجوده. یک مشکل اساسی فیلم های قرن بیست و یکم نه در ایران بلکه در جهان نشون دادن خشونت و پلیدی انسان بصورتی بی پرواست، نه اونطور که بیننده از این خشونت نفرت پیدا کنه بلکه طوری نشون داده میشه که اولا به سرگرمی تبدیل میشه ثانیا روح بیننده رو تکون نمیده که آهای ببین چقدر این آدم این جور جامعه بده. نمونه دیگه فیلم گنج‌های سیرامادره، جان هیوستون هست که با حفظ ساختار قصه گو، سرگرم کننده و با کارگردانی و بازیهای عالی و فارغ از شعارهای سطحی نشون میده که آهای ببین حرص و طمع چقدر چهره ات رو کریه میکنه. جالب اینه که این فیلم ها اصلا در دام ابتذال شعارهای سطحی اخلاقی نمی افتند و پیام رو در قالب یک ساختار روایی به بهترین نحو منتقل میکنن. درواقع پیام و فیلم از هم جدا نیستند و یکی هستند. بنابراین، حتی این فیلم ها، میتونن در بهبود سلامت فکری و اخلاقی یک جامعه بطور ناخودآگاه موثر باشند. اما در فیلم فروشنده اگرچه شکنندگی روح انسان و قابلیت نزول پذیری انسان در شخصیت عماد به خوبی نشون داده میشه، اگرچه وجدان بیدار رعنا همچنان وجود داره اما سیلی عماد بر صورت مرد یک معنای مهم داره و اون اینکه تو نمیتونی از این آزمایش سربلند بیرون بیای. در واقع این پیام جبرگرایانه فرهادیه: اگرچه ممکنه در شرایطی از پسِ انسان بودن بربیای ولی جایی هست که دیگه نمیتونی انسان باشی و باید تسلیم زشت بودن باشی. در واقع یک نا امیدی و جبرگرایی در اون سیلی هست که میتونه یک بار معنایی منفی رو منتقل ... دیدن ادامه ›› کنه.
اما این که پیرمردی در این سن چرا به دنبال تنوع هست. باید بپذیریم که علاوه بر مشکلات اخلاقی خودِ فرد، نقش جامعه و بسته بودن مسائل و روابط جنسی و ایجاد عقده های جنسی از دوره کودکی تا بلوغ و نوجوانی و جوانی خودش میتونه در شکل گیری چنین شخصیت هایی (که کم هم نیستند) در جوامع این چنین موثر باشه. به هر حال میشه دید که آمار تجاوز و خیانت پنهان در جامعه چگونه هست. و این که هیچ دادگاه و محکمه ای نقشی برای اجتماع و نحوه تربیت خانوادگی و اجتماعی افراد و کمبودها و عقده های فرد قائل نیست و فقط خود فرد خاطی رو مقصر میدونه. و وقتی هم این مسائل مطرح میشه، افراد رو با برچسب روشنفکری وادار به عقب نشینی میکنند و قالب ساده و معمول خودشون (زندان، اعدام...) رو پیشنهاد میدن که البته احتمالا برای خود فرد این تنبیهات لازمه ولی تاثیری بر اصلاح جامعه نداره. چون بسادگی و با رجوع به جامعه یا آمار میشه دید که افزایش تعداد اعدام یا زندانیان، تاثیری بر تعداد و کیفیت وقوع جرایم نداره که دیدگاه کاملتر در این زمینه در فیلم قصه ای کوتاه درباره کشتن وجود داره.
با همه اینها برای من فیلم فرهادی آشتی با سینما بود که بعد از چندین سال برای دیدن یک فیلم ایرانی به سینما رفتم و به نظرم فیلم های فرهادی ارزشمند هستند چون هم از نظر تکنینکی و هم از نظر فکری در سطح بالایی قرار دارند.