درود بر کیارش عزیز!
ابتدا بابت طولانی شدن عرایضم عذرخواهی می کنم.

تا آنجا که خاطرم هست از حدود شهریور 92 تا کنون به بهانه های مختلف، به تکرار، درباره این نمایش با هم گفتگو کرده ایم.
تقریبا که نه، تحقیقا از مواضع یکدیگر مطلع هستیم.
امروز می خواهم از نقطه نظر تازه ای با شما گفتگو کنم.

قبل از هر چیز لازم به ... دیدن ادامه ›› ذکر است به هیچ روی قصد به چالش کشیدن فرمایشات جنابعالی در متنی که نگاشتید را ندارم. به جز دو سه مورد جزئی. که در ادامه به اختصار به آنها می پردازم.

مثلا سوال درباره چگونگی آشنایی دختر ترمینال شرق با سلطان؛ اگر حافظه ام درست یاری کند، آشنایی این دو به واسطه گوشی موبایلی که در مترو جا مانده بود و توسط سلطان پیدا شد، رخ داد.

یا اینکه سوال درباره دلیل مسافرت دختر با اتوبوس؛ که به گمانم از پایه طرح این سوال وارد نیست. چراکه تمام شبهات وارده به نحوی قابل توضیح، پاسخگویی و دفاع است. به عنوان نمونه ما از دغدغه ها و ترسهای دختر بی اطلاعیم. ممکن است از مسافرت با تاکسی واهمه دارد. به دلیل یک خاطره ناخوشایند. یا از مسافرت با اتوبوس رضایت خاطر دارد به دلیل یک منطق کاملا شخصی ناشناخته و ...
با ادامه تشکیک به منطق مسافرت با اتوبوس به دام چاله "کل کل" می افتیم.

در مورد دیگری به استفاده از لوکیشن های متروی صادقیه و پارک آب و آتش انتقاد فرموده اید. به نظر بنده این محل ها نماد تهران اکنون هستند. به عبارتی نویسنده برای طرح این چند داستانک نیاز به چند نقطه از تهران که کمابیش شناخته شده تر باشند، داشته. و از بین دهها محل شناخته شده، این چند محل را برای روایت خود انتخاب کرده. چه اشکالی دارد؟
به جز این، گمان می کنم اتفاقا این نقاط کاملا هوشمندانه انتخاب شده اند. وقتی به موقعیت جغرافیایی هر یک از این محلها بر روی نقشه تهران نگاه می کنیم می بینیم با یک منطق جغرافیایی این محلها انتخاب شده اند. البته هدف اصلی این نوع دسته بندی جغرافیایی در انتخاب لوکیشن اپیزودهای این نمایش، برقراری ارتباط حداکثری با مخاطبان (که ساکن نقاط مختلف تهران هستند) بوده است.
حداقل بنده در منطقه ای که پارک آب و آتش واقع است، محل دیگری با این میزان معروفیت نمی شناسم.
به زمان اندکی که از احداث این پارک گذشته اشاره کردید، باید عرض کنم به نظر می رسد با این منطق هم اکنون برج میلاد نیز نمی تواند نماد تهران باشد!

بگذریم.
همانطور که پیش تر بیان شد هدف ایجاد تشکیک در مطالب جنابعالی نیست، چون همه آنها – بجز مواردی که در بالا به اختصار به آنها اشاره شد – کمابیش صحیح است.
اما مطالب ارائه شده همه آنچه باید باشد نیست. به عبارت دیگر مواردی که فرمودید لازم و وارد است، اما کافی نیست.

به نظر می رسد اوج روحیه تحقیق و مطالعه در جنابعالی، برای نگارش یک نقد اصولی بر یک اثر هنری – در اینجا تئاتر - ، و به زعم خودتان «ارائه گزاره های اثبات پذیر»، در نقدی که بر نمایش "بر پهنه دریا" نوشته "اسلاومیر مروژک" به کار گردانی "پارسا پیروزفر" نگاشتید، قابل مشاهده است.

پایه و اساس آن مطلب تحلیل و بررسی شرایط اجتماعی حاکم بر احوالات جناب مروژک در زمان نگارش نمایشنامه مذکور بود.
اگر موافق باشید از همین منظر به نقد جنابعالی بر نمایش "ترانه های قدیمی" نظاره کنیم.

سوال:
چطور است که برای نقد نمایشنامه ای که توسط نویسنده ای که به زعم دوست مشترک عزیزمان "کاوه ت" «از آن سرگردانهای چپیست که جایی بین صفحه های تاریخ دهه ۵۰ و ۶۰ گم شده است.» زحمت مطالعه و تحقیق و تطبیق واقعیتهای موجود در زمان حیات نویسنده بر روحیات و جهان بینی وی را بر جان خریدن، جایز و واجب است؟ اما در بررسی و تحلیل متنی که در دوران معاصر، همزمان با دوران زیست ما (پ.ن 1) نگاشته شده، هیچ اثری از این نوع نگاه نمی بینیم.

چطور است که هیچ اثری از جهان بینی نویسنده در این نقد مشاهده نمی شود؟
چرا هیچ نشانی از ارتباط این نمایش با سایر مکتوبات نویسنده در نقد شما نیست؟ (پ.ن 2)
چرا هیچ اشاره ای به موقعیت اجتماعی نویسنده نشده؟ اینکه طی حداقل 10 سال گذشته (نه بیشتر) چه روندی را طی کرده؟
چرا هیچ اشاره ای به تاثیرات وقایع اجتماعی بر رفتار و اخلاق حرفه ای و هنری نویسنده و خالق این اثر نشده؟

حرف آخر:
به گمانم به ازای هر یک کلمه ای که در نقد مروژک دهه 50 و 60 (آن هم فقط در جایگاه یک نمایشنامه نویس) می نویسیم، باید کلمات به مراتب بیشتری را به تحلیل و بررسی عملکرد و رفتار هنری و اجتماعی محمد رحمانیان (نویسنده و کارگردان و ...) اختصاص دهیم.

مجددا بابت روده درازی عذر خواهی می کنم.

پ.ن 1:
مسئله همزمانی حیات ما با نویسنده این نمایشنامه از آن رو حائز اهمیت است که بسیاری از ملاحظات، اقتضائات و امکانات این دوران بر ما روشن است. و ما در مطالعه شرایط اجتماعی حاکم بر احوالات افراد معاصر خود کمتر دچار زحمت می شویم تا تحقیق درباره کسانی که پیش از ما می زیسته اند.

پ.ن 2:
نقد جنابعالی از آن رو واجد به چالش کشیده شدن با این سوالات است که دست کم از نگاه بنده جنابعالی جزو معدود دوستانی هستید که هم نقد اصولی می کنید و هم به نقد اصولی قائل هستید.
شاید اگر فرد دیگری نویسنده این نقد بود، ضرورتی برای طرح چنین پرسشهایی نبود.

محمود عزیز
ضمن اینکه ممنونم مطلب حقیر را مطالعه فرمودید. همچنین هرچه نوشته طولانی تر باشد از نظر من بهتر است پس تلاش شما را در دفاع از این اثر می ستایم.

اما پاسخ فرمایشات ... دیدن ادامه ›› حضرتعالی
هواپیمایی ماهان هرروز پرواز به ساری دارد. منبع:
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%AF%D8%B4%D8%AA_%D9%86%D8%A7%D8%B2_%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C

در نمایش که نشنیدیم چرا این دختر پولدار با هواپیما سفر نکرده است. جالب است که کاراکتر مذبور دقیقا میگوید آژانس گیر نیاوردم که اومدم ترمینال شرق! پس ترسی از سفر با خودروی شخصی نیست آژانس گیر نیامده است!! عجیب نیست که اتوبوس هست و آژانس نیست؟!
در ساخت آثار رئال قرار دادن یک کاراکتر در یک موقعیت نیاز به یک منطق دارد. در خلق اثری که میخواهد رئال باشد نویسنده باید دائم از خودش بپرسد در اینجا چه سوالاتی ممکن است برای مخاطب ایجاد شود و به مهترین این سوالات پاسخ دهد. این هم یک سوال بسیار ساده و مهم است که این بانوی ثروتمند چه شده که سفر آسوده و سریع با هواپیما را ول کرده و با اتوبوس دارد میرود ساری؟! ضمن اینکه این کدام موقعیت زمانی در سال است که در آن اتوبوس هست اما آژانس نیست؟!
شاید از نظر شما این ایرادی که من میگیرم نوعی کل کل است! برای افرادی که خودشان نویسنده نیستند حرف شما میتواند درست باشد. اما بنده که خودم مینویسم خیلی ایده های بهتر و باورپذیری برای روبرو شدن این دو کاراکتر در ترمینال شرق دارم. طوریکه سوالات اینچنینی و شبهه ای هم صورت نگیرد. اگر لازم دیدید به صورت حضوری ایده های بهتر را خدمت شما عنوان خواهم کرد.

در مورد آشنایی این دختر و سلطان به واسطه موبایل این فقط میشود پاسخ به سوال چگونگی آشنایی! باید عرض کنم که هنوز هم این آشنایی در خدمت محتوای نیست و میشود ایجاد یک فرم پست مدرن بدون داشتن معنایی خاص. برای مثال فیلم عشق سگی و بابل ساخته آلخاندرو اینیاریتو یا داستان عامه پسند ساخته تارانتینو و ارتباطات زمانی و مکانی اش را با این اثر مقایسه کنید. در مقابل این آثار پست مدرنیسم در ترانه های قدیمی مانند یک جوک میماند!

در حوالی پارک آب و آتش که نه اما کمی آنطرفتر پارک ملت با قدمتی بیش از 40 سال موجود است و سرباز مذکور برای رسیدن به پارک ملت از جوادیه لازم نبود آن همه دیالوگ بگوید! راحت میگفت از میدان راه آهن با اتوبوس مستقیم میام بالا میشه پارک ملت! ضمن اینکه تکرار میکنم من نویسنده ترانه های قدیمی نیستم و اگر بودم میرفتم تمام آن منطقه را زیر و رو میکردم تا پارکی پیدا کنم که با محتوای نوستالژیک اثرم تناسب داشته باشد.
و مسئله مهمی که در مطلب بنده از نقطه نظر شما دور مانده است همین است. بنده در آن قسمت دقیقا اشاره کرده ام که اگر فرض کنیم محتوای اثر میخواهد نوستالژیک باشد پس اینها چیست؟؟ بنده عرض نکردم اگر فرض کنیم محتوای اثر میخواهد نمادهای تهران را نشان دهد. که قطعا ترانه های قدیمی نمیخواهد نمادهای تهران را نمایش دهد که اگر این بود میدان آزادی نماد بهتری است تا متروی صادقیه و همان حوالی هم هست! یا بازار تهران هم جزو نمادهای تهران است که در اثر دیده نمیشود.شهرک غزالی که اصلا خارج از محدوده شهری تهران است! پس هدف نویسنده اگر نمایش نمادهای تهران هم باشد باز عقیم و ناکارآمد است.
اما میفرمایید محل این اپیزودها معنایی دارد که بنده دوست دارم بدانم چه معنایی دارد؟! گلابدره،متروی صادقیه، کافه نادری(جمهوری)، پارک آب و آتش(جهان کودک)، میدان فردوسی، شهرک غزالی (کیلومتر 15 جاده کرج) چه ارتباط مفهومی با هم دارند؟

محمود عزیز نویسنده وقتی که برند شد دیگر قلم به دست میگیرد و آن حساسیتهای زمان گمنامی را رها میکند. میرود پارک آب و آتش کبوترخانه ای میبیند که نه کبوتر دارد نه خانه است دلش میخواهد این دیالوگ را در نمایشنامه اش وارد کند. همین! علت انتخاب پارک آب و آتش چیزی فراتر از این نیست!

اما پاسخ به سوال بسیار خوب حضرتعالی که جوابش خودش باید یک پست جداگانه باشد. این سوال نشانه نکته سنجی و ریزبینی شماست که قابل ستایش است و من بسیار دوست داشتم این بحث در تیوال صورت پذیرد.

من دوست دارم پاسخ شما را با ارائه بخشهایی از نظرات استاد سمندریان بدهم:
استاد سمندریان اعتقاد داشت حتی اجرای یک سطر از نمایشنامه های ایرانی اتلاف وقت است. ایران را به کل با تئاتر بیگانه میدانست و هیچگاه در طول زندگی هنری خود حتی یک نمایشنامه ایرانی اجرا نکرد.

محمود عزیز واقعا چرا من تئاتر مائوزر را میبینم و برای آشنایی با جهانبینی هاینر ... دیدن ادامه ›› مولر یک هفته تحقیق میکنم؟ چرا هنوز جرئت نمیکنم در قسمت پنجم نقد مائوزر از تئاتر پست دراماتیک بگویم؟ چرا در مورد مروژک تحقیق میکنم و درباره رحمانیان نمیکنم؟
پاسخ خیلی ساده است. جهانبینی مولر، مروژک، برشت، بکت و سارتر در نمایشنامه هایشان واضح است و داد میزند! اما آشی به نام ترانه های قدیمی که معلوم نیست کنسرت است یا تئاتر؟ میخواهد نمادهای تهران را نشان دهد یا ایجا نوستالژی کند؟ میخواهد سنت و مدرنیسم را پیوند بزند؟ را چگونه بررسی تحقیق شده بکنم؟
وقتی خود آقای رحمانیان انقدر برای چیزی که مینویسد وقت نمیگذارد که بداند هر روز هواپیمایی ماهان پرواز به ساری دارد من چرا باید برای کنکاش در نوشته ایشان تحقیق کنم؟ وقتی این همه موضوع کلیشه ای در این اثر میبینم متوجه میشوم نویسنده دغدغه نداشته و فقط خواسته دیالوگ نویسی کند. که این اثر از دیدگاه دیالوگ نویسی خیلی هم اثر خوبی است و به این مساله در متن اصلی اشاره کرده ام.
برشت را با تئاتر روایی میشناسند. مولر را با تئاتر پست دراماتیک. بکت را با پست مدرنیسم رحمانیان را با چه چیزی میشناسند؟ کسی که دنباله روی روش بهرام بیضایی در نویسندگی و اجراست! بلیطهایش همیشه گرانتر است چون رحمانیان است. شما به بنده بفرمایید این رحمانیان چیست؟! بنده نمیخواهم ارزش یک هنرمند و نویسنده را پایین بیاورم اما سوالهای شما درباره قیاس مروژک و رحمانیان به نظرم به شدت اغراق آمیز است.نظر کاوه عزیز محترم اما مروژکی که فقط تانگویش به چندین و چند زبان دنیا ترجمه شده است را شما با رحمانیان قیاس میکنید و از بنده میپرسید چرا به دنبال جهانبینی رحمانیان نیستم؟ پاسخ ساده است محمود عزیز. چون رحمانیان اصلا جهانبینی ندارد. نه پایه گذار سبکی در هنرهای نمایشی است نه کاراکترهایش آنچنان سمبلیک است که برای دریافتنشان نیاز به تحقیق باشد. شما در "بر پهنه دریا" که جزو آثار بسیار معمولی مروژک است سه کاراکتر میبینید به نامها کشتی شکسته بزرگ و متوسط و کوچک. همینجا سوال پیش می آید که کشتی چیست؟ چرا شکسته است؟ هر یک از اینها نماد چیست؟ و برای یافتن این سوالات نیازمند تحقیق هستید. اما در ترانه های قدیمی زنی میبینید که نازاست و شوهرش سرش هوو آورده! لیلای مهرجویی این را گفت، سریال در پناه تو گفت، سریال پس از باران گفت! محمود جان برای چنین کلیشه ای چه تحقیقی از من انتظار داری رفیق؟!
بله بنده اذعان میکنم که تئاتر آخرین نامه را دیدم و همان شب نوشتم اما مائوزر را دیدم و تا دو روز جرئت نوشتن نداشتم. چون فرق هاینر مولر و جهانبینی اش با مهرداد کوروش نیا و جهانبینی اش زمین تا آسمان است. همینطور همین فرق بین مروژک و رحمانیان است.

امیدوارم در پاسخهایم جسارتی رخ نداده باشد. بنده اعتقاد دارم به جای اینکه هنرمندان را باد کنیم باید از آنها انتقاد کنیم که پیشرفت حاصل شود. بی توجه به مسائل حاشیه ای رخ داده رحمانیان فقط یک نمایشنامه نویس معمولی است. وقتی اینجا ساعدی و بیضایی داریم و مشخص است که آقای رحمانیان به شدت پیگیر تقلید از سبک بیضایی است پس من اگر بخواهم کسی را بزرگ بدانم آنها را میدانم! ضمن اینکه یعقوبی،بیژن مفید، محمود استاد محمد، عباس معروفی، عباس نعلبندیان، پرویز صیاد و ابوالقاسم جنتی عطایی را نیز به عنوان افرادی که در نمایشنامه نویسی موفق تر از رحمانیان هستند میتوان نام برد.