نمایشی بسیار بد. شاید بدتر ازین نمیشود یک کالیگولا اجرا کرد. هرچند نمایشنامه نقاط قوت خود را چنان دارد که اجرایی چنان ضعیف را با خودش مقداری بالا می کشد. ما که نمایشنامه را خوانده ایم و قبلا چند تا کالیگولا دیده ایم ممکن است از اجرای ضعیف تیم خوابمان نبرد!
 
ضعف اصلی اجرا در بد خلاصه کردن نمایشنامه است. فیلم کالیگولا ساخته تینتو براس به سال 1979 حدود 3 ساعت است. اجرای کالیگولای همایون غنی زاده در تالار وحدت بیش از 2 ساعت است. این اجرا 75 دقیقه شده است. قاعدتا میشود طوری دراماتورژی کرد که در همین مدت زمان هم بشود نمایش را پوشش داد. این خلاصه سازی یا به عبارت بهتر از سر و ته زدن نمایشنامه موجب شده شخصیت ها درست شکل نگیرد. تماشاگر نمیتواند با شخصیت ها ارتباطی برقرار کند. بازی بد میکائیل شهرستانی و سایر بازیگران هم به این موضوع دامن می زند. بنابراین تیم اجرا نباید ناراحت شوند ازینکه عده ای بخواهند وسط نمایش از سالن خارج شوند! هرچند مخاطبان تئاتر همواره انتظار دارند که تماشاگر به احترام تلاش های تیم اجرا بنشیند و اجرا را تا آخر تماشا کند.

از میکائیل شهرستانی هیچوقت یک اجرای موفق و خوب در نیامده و ایشان در طول عمر هنری خود به جز اجراهای رادیویی، هیچوقت نه بازیگر خوبی بوده نه کارگردانی خوب. حتی معمولی هم نبوده که بگوییم برای بدنه تئاتر یا سینمای کشور آثاری تولید کرده. یک گوشه ای را برای خودش گرفته و به دلیل سن زیاد و قدیمی ... دیدن ادامه ›› بودن و البته برگزاری کلاس هایی در حوزه هنر به ایشان استاد اطلاق می کنند! مثل تمام حوزه های دیگر به دلیل قحط الرجالی ایشان با مصطفی عبدالهی و اکبرزنجانپور تیمی میشود که آن اجراها در زمان خودش چشمگیر بوده است. در زمانیکه تئاتر ایران در چهارراه ولیعصر و مجموعه تئاتر شهر خلاصه میشد و جز آن تنها تئاتر سنگلج بود و مجموعه رودکی طبیعتا اینها جولان می دادند. مثل صنایع خودروی ما که توان رقابت ندارند اینها هم همینطور هستند. اکنون فقط قدیمی هستند. برای جامعه ای که آرمانشهرش در گذشته است طبیعتا هرچیز قدیمی خوب است و میکائیل شهرستانی هم قدیمی است. انقدر تئاتر را نمیفهمد که در بلک باکس دکور ثابت طراحی می کند. خودش مدعی است که اجرای من کلاسیک است. درست هم می گوید. منتها یک کلاسیک بد. اجرای کلاسیک با دکور ثابت جایش روی سن است نه بلک باکس. ایده ای در خصوص اینکه تماشاگر دارد از بالا به پایین نگاه می کند ندارد. وضعیت ها طوری طراحی شده که برای سن بهتر است تا بلک باکس. بازیگری اش هم که مثل همیشه یک ضعف اساسی دارد: بازی بدن. ایشان به دلیل اینکه گوینده ی خوبی است و خوب دیالوگ می گوید و صدای گرم و خوبی هم دارد بازی اش در صدا خلاصه شده است. در حالیکه بازیگر تئاتر حس را با بدن منتقل می کند.

این مطلب را در روزهای آخر اجرا عنوان کردم که روی کسب درآمد تیم اثر نگذارد و مانند کاسبان دیگر عرصه ی هنر اینجا حمله ور نشوند که با حرفهایت نان ما را آجر کردی و شخصا آرزو دارم که که تمام عوامل اجرا بیشترین درآمد را در زندگی داشته باشند و متضرر نگردند. هرچند یک نقد کوتاه روی تیوال اثری هم ندارد و حمله ور شدن کاسبان هنر برای این است که تحمل شنیدن مخالفت ندارند. در هر صورت معتقدم اینهایی که بد هستند و توان رقابت ندارند شاید بهتر است بروند در همان رادیویی که با صدایشان خاطره داریم بنشینند و در آنجا که استعدادش را دارند کسب درآمد کنند.

نمایش خوبی بود. یا به عبارت بهتر متوسط. متوسط بودن یا معمولی بودن خودش یک امتیاز محسوب می شود. ادعای زیادی ندارد و اندازه ی ادعای خودش هم هست. در مورد موضوعات خاص فلسفی حرف نمی زند. همان چیزی است که محتوای رمان است.

نویسنده چیز خاصی به رمان اضافه نکرده است. صرفا رمان کوتاه را تبدیل به نمایشنامه کرده است که کار چندان مهمی نیست. بهتر بود می نوشتند نویسنده داستایفسکی است.

صحنه دینامیک خاصی ندارد. احتیاجی هم ندارد. هم رمان اینگونه است که یک راوی دارد هم تئاتر. برای تئاتری که یک راوی دارد و قرار است یک نفر صرفا حرف بزند دینامیک نداشتن چندان مساله مهمی نیست. اینکه صحنه را در وسط درآورده اند و بازیگر به دور آن حرکت می کند هوشمندانه است. بیشتر فضا را شبیه به یک مهمانی می کند. خصوصا در جاهایی که خطاب راوی به تماشاگران است این طراحی صحنه به ایجاد فضا کمک می کند. در جاییکه خانم نقوی می نشیند از گوشه دیگر سالن دید ندارد. هرچند بیشتر از یک دقیقه از کل تئاتر هم نیست. با اینحال میشد اکت های آن صحنه را به قسمت دیگری از صحنه منتقل کرد که تمام تماشاگران تسلط روی آن داشته باشند.

صابر ابر خوب نقش بازی می کند. نقشش تفاوت دارد با آن نقش های همیشگی. آن بهت زدگی و تعجب ناشی از بروز حوادث که عموما در نقش هایش وجود ... دیدن ادامه ›› دارد اینجا وجود ندارد. با خونسردی ماجرا را تعریف می کند.

سالن متاسفانه صندلی های راحتی ندارد. الحمدلله این نمایش بیشتر از 60 دقیقه نیست. نمی دانم در نمایش های دیگر هم از همین صندلی ها استفاده می شود یا خیر. اگر اینطور باشد نشستن بیش از این روی این صندلی ها سخت است.

ده سال است که کسی تئاتر ندیده است...

این نمایش یکی از بهترین آثار نمایشی بود در 19 سالی که تئاتر میروم.

برقراری ارتباط با این نمایشنامه مستلزم داشتن اندکی دانش از هنرهای نمایشی است. اگر نمایشنامه هملت را خوانده باشید بیشتر ارتباط برقرار خواهید کرد. این نمایش آثار مبتذلی را که این روزها با نام کنسرت-نمایش اجرا می روند، نقد می کند. آثاری که نه کنسرت هستند، نه نمایش! چیزی را به خورد مخاطب می دهند که تئاتر نیست و هدف صرفا این است که توجیهی برای دریافت هزینه های گزاف داشته باشند. بلیط ها را از یک ماه قبل پیش فروش کنند و اگر هم کنسل شد بدون قائل شدن ذره ای ارزش برای مخاطب پولش را جلویش ... دیدن ادامه ›› بیاندازند!

اصطلاح کنسرت-نمایش چیزی بود که حدود 10 سال قبل و از نمایش ترانه های قدیمی اختراع شد. تئاتر نبود، کنسرت هم نبود. حس خوب داشت. همان حس خوبی که بعد از نمایش های روحوضی و قهوه خانه ننه قمر داریم! البته که این روزها ثروتمندان برای خریدن حس خوب پول های خوبی میدهند. حس خوب داشت اما هنر؟ در همین تیوال چقدر در خصوص آشی به نام کنسرت-نمایش بحث شد. چقدر صاحبان کنسرت-نمایش ها منتقدین و حتی مدیران تیوال را تهدید کردند که چرا اجازه میدهید چنین حرف هایی زده شود که اثر من خدایی نکرده نفروشد! نگران نباش آقای محترم، تهیه کننده محترم، جامعه انقدر در ابتذال غرق است که ریالی از فروش شما کاسته نمیشود. شما موفق هستید در بازار فروش و حس خوب را خوب می فروشید. خداروشکر که دکان حس خوب شما مشتری برایش صف می کشد. اما اجازه بدهید ما هم هنر بخواهیم. بگذارید عده ای هم متقاضی هنر باشند.

و این نمایش برای آنهایی است که متقاضی هنر هستند...

عده ای جوان چنان با حرارت نقش بازی میکنند که مو بر تن آدم می ایستد! بخش هایی از نمایش به زبان انگلیسی اجرا میشود که قاعدتا عده ی زیادی نمی فهمند. لازم نیست بفهمید. هنر بازیگری در چنان سطحی است که حس افلیا به شما منتقل می شود. در این نمایش حس هملت منتقل میشود و حس افلیا. خیر، آن حس خوبی که دمی شما را از این محنت سرا جدا سازد در این نمایش نیست. اگر حس خوب می خواهید به کنسرت-نمایش بروید. قهوه خانه ننه قمر و فیسپوک 5 در سینمایی دو چارراه آنطرف تر حس خوب و رهایی بخش می فروشد. اینجا حس افلیا به شما منتقل میشود آنجا که در اثر اقدامات هملت به جنون رسیده است. حس جنون به شما دست می دهد. حال بد شما بدتر میشود. حس حقارت شما در اثر سرکوب های سیاسی و اجتماعی تشدید میشود. در زندگی واقعی مدام تراژدی بر روح و روانتان زخم نهاده و مثل خوره روحتان را آهسته و در انزوا خورده و تراشیده و این هملت هم یک تراژدی است و چه کار کنیم که تراژدی است؟ میخواهید کنسرت-نمایشش کنیم؟ میخواهید به بار کمدی آن بیافزاییم؟ والاترین نمونه ی هنر تراژیک است و همین است که هست. هنر است برای مخاطبان هنر.

بخش هایی از این تئاتر، نمایش در نمایش است. درست همانطور که در هملت هم یک نمایش در نمایش داریم و هملت بازیگران دوره گرد را در مقابل مادر و عمویش کارگردانی میکند. دقیقا به همین شکل مسعود دلخواه هم وارد تئاتر خودش شده و دارد بازیگرانی بی نام و نشان، شاید بی نام و نشان تر از آن بازیگران دوره گرد هملت را در مقابل شما کارگردانی میکند. همینجا نشان می دهد که آن دکترای کارگردانی تئاتر برازنده اش است.

شما می توانید به راحتی و در یک جای خوب سالن و بدون اینکه منتظر باز شدن فروش تیوال باشید، بلیط این تئاتر را بخرید، اگر متقاضی هنر تئاتر هستید. لازم نیست صف بکشید. این تئاتر فروش زیادی ندارد. در سالن تئاتر عده ای اطراف شما مدام پچ پچ می کنند و حرف می زنند. حوصله شان سر رفته و خمیازه می کشند. صدای باز شدن چیپس و پفکشان شما را آزار می دهد. عده ای وسط نمایش سالن را ترک می کنند و از جلوی شما رد می شوند.اگر مخاطب هنر تئاتر هستید همینجا به یک سوال اساسی باید پاسخ بدهید: پس ده سال کنسرت-نمایش گذاشتن و کشاندن مردم به سالن های تئاتر چرا فرهنگ تئاتر رفتن را ایجاد نکرد؟ شاید جواب این سوال این است که ده سال است که کسی تئاتر ندیده است...

ضمن تشکر از گروه اجرایی انتقادات خودم به این نمایش رو مطرح میکنم. من در گروه پاییز بودم.

همه چیز از یک شروع ضعیف آغاز میشه. نه پرده ی آغازین نمایش، بلکه نحوه ای که تماشاگران دسته بندی میشوند و وارد محیط میشوند. این سالن (بوتیک تئاتر) به دلیل اینکه یک لابی مناسب ندارد تجمع بسیار زیاد و فشرده ای جلوی درب اصلی ایجاد میکند. با توجه به اینکه محل ورود و خروج سالن 4 و 5 هر دو از این درب است تجمع دو چندان میشود. طوریکه شما نمیتوانید در فضایی حاضر باشید و از شروع نمایش اطلاع حاصل کنید. به طرز عجیبی ساعت شروع نمایش در سالن 4 و 5 بسیار نزدیک هم قرار داده شده و این موضوع باز هم به تجمع و شلوغی ورودی سالن دامن می زند. این دیگر کمترین کاری است که یک سالن میتواند بکند و ساعت های شروع و پایان تئاترهای خود را طوری تنظیم کند که تجمع ایجاد نشود. از همه چیز بدتر این است که وقتی شما وارد سالن میشوید متوجه میشوید که در سمت راست یک کافه تعبیه شده و در سمت چپ هم یک فروشگاه! یعنی اگر مدیریت مجموعه بوتیک تئاتر کوچکترین ارزشی برای تماشاگر خود قائل بود حداقل یکی از این دو مجموعه را حذف کرده و به لابی تماشاگران اختصاص میداد که تماشاگران در کوچه و خیابان سرگردان نشوند و با سن زیاد مجبور نباشند گوشه خیابان منتظر بایستند. به همه ای اینها نیم ساعت تاخیر در شروع نمایش را هم اضافه کنید! لازم به ذکر است که من در روزهای پایانی اجرا بلیط داشتم و بعد از بیست و چند روز اجرا اصلا برای من این حجم از ناهماهنگی پذیرفتنی نیست. من بعد از 20 سال تئاتر رفتن کاملا میدانم که نباید با گارد وارد سالن شوم و سعی کنم هر آنچه قبل از اجرا رخ داده را فراموش کنم. در پروفایل من هم مشخص است که این اولین بار هست که دارم به این میزان شدید ناهماهنگی اعتراض میکنم، هرچند ناهماهنگی و تاخیر چیزی است که با اکثر امور در کشور ما عجین است و تا حدودی از آن قابل گذشت است. با همه این توضیحات من پیش ازینکه این نمایش را نقد کنم به شما هشدار میدهم (نه پیشنهاد) که به هیچ عنوان ... دیدن ادامه ›› به هیچ اجرایی در این سالن نروید تا زمانیکه مدیریت این مجموعه تصمیم بگیرد برای وقت و جان تماشاگرانش مقداری ارزش قائل شود. نهایتا این نحوه ی پذیرایی موجب شد گاردی که نباید میگرفتیم ایجاد شود و با خستگی ناشی از بیش از یک ساعت سرپا ایستادن در خیابان، تئاتری را ببینیم که خودش احتیاج به سرپا ایستادن دارد و یک ساعت دیگر هم به خاطر ذات تئاتر محیطی اش مجبور شدیم ایستاده تماشا کنیم. اینجا دیگر کارگردان عزیز و عوامل اجرا باید به ما حق بدهند که پا درد نگذارد بدون گارد اجرای شما را ببینیم. مقصر ایجاد شدن این شرایط هم شما نیستید و بیش از هرچیزی مدیریت مجموعه ای که با آن کار کردید خستگی را به جان تماشاگران شما انداخت.

فضای این نمایش میخواهد ترسناک و دلهره آور باشد. با گریم ها و فضای تاریک و ترسناکی که دارد هم تا حدودی موفق میشود. اما با محتوای خود چیز زیادی به این فضای دلهره آور اضافه نمیکند. شما اگر خودتان یک ساعت بروید در این بیمارستان متروکه و خرابه قدم بزنید بیشتر دچار دلهره میشوید. خصوصا پخش موسیقی بیشتر این فضا را به هم میزند. در انتخاب آهنگ ها دقت کافی نشده است. اپیزود اول فصل پاییز انقدر ضعیف است و با بازی های بسیار ضعیف اجرا میشود که با آن فضاسازی اولیه و گاردی که مدیریت مجموعه ایجاد کرده ترکیب و همراه میشود و دیگر نمیگذارد شما آخر اجرا بتوانید ارتباط برقرار کنید. هر چند اپیزودها به ترتیب بهتر میشود اما اثری در حس بیننده ندارد چون حس بیننده از همان ابتدا مورد حمله قرار گرفته و تخریب شده است. من شخصا در هر مدیومی (چه سینما چه رمان چه حتی موسیقی) احساس میکنم یک شروع طوفانی و بسیار عالی بسیار بهتر مخاطب را جذب میکند. این امر در نمایش تناقضات ابدا رخ نمیدهد و کاملا برعکس است. بیشترین میزان دینامیک و تحرک در اپیزود سوم رخ میدهد. در نهایت نمایش با یک اجرای مشترک بین فصول و اجرای آهنگ بلاچاو ایرانی و سیاست زدگی به پایان می رسد. سیاست زدگی یعنی اینکه این نمایش به هیچ عنوان سیاسی نیست. اما به سیاست متوسل میشود که از گزند انتقادها دور بماند. سیاست اپیزودهای مختلف را به هم پیوند نمیدهد و اپیزودها کاملا غیرسیاسی هستند.

با این اوصاف تلاش و زحمت بازیگران و دست اندرکاران این نمایش جای قدردانی دارد که در فضایی چنان سرد تمرین کرده و نمایش را به اجرا گذاشتند.

این نمایش از نظر هنر تئاتر نمایش فوق العاده ای است. اجزای صحنه هماهنگی بسیار خوبی دارند. نمایشنامه تا جاییکه خاطرم هست 15 پرده هست. هر پرده دینامیک و ریتم خاص خودش را دارد و ریتم نمایش در کل سینوسی است و بالا و پایین میشود. اما این کم و زیاد شدن چندان نیست که پرده ای حوصله سربر شود یا گیج کننده. در مجموع همه چیز در حد متعادل و هماهنگ و درست خودش به کار رفته است و این هماهنگی و ریتم صحنه هست که جذابیت اصلی این نمایش است.

احتمالا دیده اید که در نقد آثار نمایشی هر جزئی از اثر را جداگانه بیان میکنند مثلا طراحی لباسش خوب بود موسیقی اش عالی بود و نورپردازی اش بد بود! یک اثر هنری اگر خودش منسجم باشد به این شیوه تکه پاره میشود. درباره نمایش فردریک وضعیت همینطور است. یعنی هیچ جزئی از اثر نیست که به تنهایی جلوه نمایی کند و بتوانیم بگوییم آن جزء از بقیه بهتر بود. تمامی اجزا در هماهنگی و متناسب با هم عمل میکنند. یعنی موسیقی و نور و بازی و میزانسن و همه چیز روی هم نشسته و متعادل و متناسب شده است.

موضوع دیگر اینکه دیدن نمایش به شدت بهتر از خواندن نمایشنامه اش است. به هیچ عنوان حس و حالی که در این نمایش میبینید در نمایشنامه وجود ندارد.

به همین دلایل میشود گفت این نمایش یکی از بهترین اجراها در سالهای اخیر است و پیشنهاد میشود از دست ندهید.

برای نقش آن باید بازیگری بهتری انتخاب بشه. این نقش تکمیل کننده نقش اصلی است و وقتی انقدر بد بازی میکنه بازی نقش اصلی هم خراب میشه. هرچقدر آقای کیانیان فضا ایجاد می‌کرد خانم ون هولک. اونو از بین می‌برد!

در مقایسه با فیلم فراموش نکنید این مدیوم تئاتره و اون سینما. قدرت دوربین در ایجاد فضا چیز کمی نیست. این تئاتر در مدیوم خودش فوق العاده است و فقط بازیگر نقش مکمل رو بهتر بازی بکنه چیزی از یک تئاتر کامل کم نداره.