روایت بودن
منتشر شده در هنرنت، ویژه جشنواره فجر

است، صورتی از کلمه هست و آن مفرد غایب (سوم شخص مفرد) از مصدر هستن و به معنای وجود داشتن و موجود بودن. نمایش است به استناد نام آن، نمادی از موجودیت انسان و حیات آن در دوره مدرن است.

روایت نمایش «است» در یک دبیرستان دخترانه غیرانتفاعی و طرح شخصیت ها و مسائل آنان در آن فضا، می تواند برداشت های مختلفی را به دنبال داشته باشد. اول آنکه فضای یک دبیرستان می­تواند نمادی کوچکی از جامعه به ظاهر مدرن باشد، جامعه­ای که در آن به رغم افزایش ظاهری آزادی های انسان بر اثر افزایش جمعیت، بزرگ تر شدن شهرها، گمنامی و بسیاری عوامل دیگر اجتماعی، اما دستگاه‌های قدرت نیز از سازوکارهای مدرن برای کنترل آنها سود می جویند. وجود دوربین های نظارتی در جای جای فضای مدرسه معرف چنین سازوکار مدرنی است برای کنترل دانش آموزان توسط عوامل و اداره کنندگان که میشل فوکو جامعه شناس فرانسوی از آن به عنوان ... دیدن ادامه ›› ساختار سراسربین (Panopticon) در جامعه مدرن نام می برد. این شرایط نشان دهنده تغییر بزرگی در ساختار قدرت است: استفاده از حس نظارت و دیده ‌شدن، حتی اگر در واقع کسی نباشد که ببیند، برای آن که افراد انضباطی درونی داشته باشند و خود عامل اعمال قدرت بر خود و سرکوب خود باشند.

فضای نمایش به خوبی صحنه پردازی شده است، محیط کلاس به شکل قابی طراحی شده که بسیاری از اتفاقات تلخ، شیرین و گاه کمیک داستان در آنجا رخ می دهد و مخاطب با فاصله ای اندک آن را نظاره می کند؛ هر چند که مخاطبین جنس زن ممکن است اشتراکات معنایی بسیاری با مفاهیم و موضوعات داستان داشته باشند و آن را فضایی نوستالژیک درک کنند، اما باز هم مخاطب را در آن غرق نکرده و وی هم­چون بیننده ای بیرونی داستان را آنالیز و ارزیابی می کند.

نمایش است روایتی ساده و بدون پیچیدگی به نظر می آید، اکت ها و دیالوگ های مستندگونه بازیگرانِ جوان و فراز و فرودهای دائم آن، مخاطب را خسته نمی کند اما تفکیک فضای درون و بیرون از کلاس، حذف شخصیت هایی غیر از دانش آموزان مانند معلمان، ناظم و کادر آموزشی و دیالوگ های آنان، گاه نقاط و گره های کوری را پیش روی مخاطب می نهند که او را مجبور به رمز گشایی می کند.

نمایش «است» به طور کلی می تواند راوی موضوعات خاص جامعه ای در حال گذار از سنتی به مدرن باشد که با مسئله تضاد سنت و مدرنیسم در کانتکست فرهنگی جامعه ما و تبعات آن روبرو است مانند حقوق زنان، مسائل جنسیتی و جنسی، آزادی، تغییر شکل خانواده، طلاق، مهاجرت و … . و از سوی دیگر به طور خاص داستان در یک دبیرستان دخترانه روایت می شود که موضوعات مربوط به زنان و انواع مسائل بیولوژیکی، فرهنگی، اجتماعی و تصورات کلیشه ای و کهن الگوها درباره زنان را بیان می کند. در این میان دانش آموزان زن جوان در قالب پرسوناژهایی تصویر می شوند که با وجود اشتراکات بیولوژیکی و فرهنگی، به موضوعات متفاوت می اندیشند و گاه یکدیگر را نیز مورد انتقاد قرار می دهند.

از سویی نمایش رویکردی انتقادی به نظام آموزشی جامعه دارد که در ساختارهای تعلیم و تربیت نیز درگیر تضاد سنت و مدرنیسم گردیده است. ساختار آموزشی ای که دارای ظاهری مدرن اما در بطن آن همچنان درگیر مفاهیم و کلیشه های سنتی گیر افتاده است. در این نظام آموزشی که مدرسه به عنوان سازمان آن به نمایش در می آید، وجه علمی آن با روش های خشک، سخت و غیرمنعطف و وجه تربیتی آن با شیوه های کنترل و نهی مدام و انتظار عدم تخطی های اخلاقی از مرزها و خطوط قرمز، تعیین شده است. این کنترل نه تنها در داخل مدرسه، حتی بیرون از آن نیز وجود دارد و نشان از ساختاری سرد، غیرمنعطف و حذفی دارد بدین معنا که به جای جذب و یا پذیرش اعضای خود، به حذف آنان از سیستم تمایل بیشتری دارد.

در آخر می توان گفت نمایش «است» ساخته ی پرنیا شمس، کارگردان جوان عرصه تئاتر، با به کارگیری بازیگران جوان که بازی قابل باوری را به نمایش گذاشتند، و در کنار آن طراحی میزانسن کم نقص و فضاسازی از طریق طراحی صحنه که هماهنگ با فضای داستان بود، اثری قابل تقدیر به اجرا گذاشته و امید می رود در آینده شاهد کارهای بهتری از این گروه جوان باشیم.

فاطمه درخشان
گروه نقد هنرنت
لینک مطلب: https://www.honarnet.com/?p=6875