بینامتنیت در چه کسی سهراب را کشت
همواره مسئله بینامتنیت در بازنویسی آثارکهن مطرح است؛ اما نوشتاری که دارای ویژگی بینامتنیت است؛ اساسا یک نگاه تازه را در اثر ایجاد می کند.
آفتاب‌‌نیوز :
مریم جعفری حصارلو *- همواره مسئله بینامتنیت در بازنویسی آثارکهن مطرح است؛ اما نوشتاری که دارای ویژگی بینامتنیت است؛ اساسا یک نگاه تازه را در اثر ایجاد می کند. درعین حال آثاری که دارای ویژگی بینامتنیت هستند در روند بازنویسی بر شکل وسیاق نمادها و المان ها، دیالوگ های اثر بازنگری می شود و شکل تازه ای از آن تصویر می شود که خواه ناخواه فضایی تازه می آفریند. نمایش«چه کسی سهراب را کشت»نوشته و کارگردانی شهرام کرمی که این روزها در سالن قشقایی تئاتر شهر به روی صحنه می رود. نمونه ای بارز از این گونه آثار است. اساسا یکی از آثاری است که دارای ویژگی بینامتنیت ... دیدن ادامه ›› است.

داستان به ماجرای قتل یک پسر به دست پدر بر اثر یک تصادف رانندگی است. اما خانواده مدتی است داغدار شده و چون پدر، پسرش را کشته است؛ همه اعضای خانواده دچار بحران روحی و ذهنی شده اند. مادر و پدر بیش از تنها دخترشان آرزو اشفته هستند. پدر به سراغ روانپزشک می رود و تلاش می کند تا از این بحران روحی نجات یابد. مادر اما مهار زندگی را از دست داده و بی خودانه از ازدواج دخترش سر باز می زند زیرا تصور می کند با ازدواج، دخترش را نیز از دست می دهد.

آنچه در این اثر اهمیت دارد؛ اول مسئله بینامتنیت است. نام این اثر«چه کسی سهراب را کشت» ملهم از داستان رستم و سهراب است که رستم در ستیز با سهراب- فرزندش- بی آنکه بداند او فرزندش است؛ او را می کشد. دوم آنکه اثر مملوء از نشانه های شاهنامه است. در انتخاب اسم های کاراکترها، از اسامی شاهنامه استفاده شده است. نام پسر آرش و نام دختر آرزو و......

یکی دیگر از مسائلی که در اثر وجود دارد و گروتسکی است که ناخودآکاه در دیالوگ ها جاری می شود و باعث خنده مخاطب می شود. هرچند فاجعه رخ داده. طنزی که بیشتر درآثار پست مدرنیستی وجود دارد.

دوم مهم ترین حادثه یعنی «فرزند کشی» که از داستان رستم و سهراب برگرفته شده و در روند بینامتنیت قرار گرفته است. به جز ویژگی بینامتنیت، مسئله ابزوردیسم نیز در این اثر وجود دارد.

ابزودیسم نوعی تکرار بی پایان و بی هدفی است. نوعی نیهیلیسم در تفکر که دقیقا در مورد انسان هایی که در جریان فاجعه قرار گرفته بودند، رخ می دهد. در اینجا کاراکترها، به نوعی سرخوردگی رسیده اند. مسئله ای که در آثار مدرنیستی وجود دارد. بنابراین «چه کسی سهراب را کشت» نوعی از ابزوردیسم را نیز در بر می گیرد. به خصوص با در نظر گرفتن رنگ خاکستری در فضا سازی، طراحی صحنه.
زیرا رنگ خاکستری یکی از محوری ترین رنگ های سبک ابزوردیسم است. اما اساسا کارگردان تلاش کرده است، فضای اثر را در میانه دو مفهوم سیاه و سفید یا به عبارتی خوبی و بدی نگه دارد تا تراژدی انسان مدرن را نشان دهد. انسان مدرنی که در برابر فاجعه، واکنشی نمی تواند انجام دهد. اما جالب آنکه کارگردان تلاش می کند با قرار دان یک گلدان گل شمعدانی روح زندگی را نیز در این فضای سرد بی روح به رخ بکشد.

اما بازی با نمادها، یکی از ویژگی های این اثر است. به این معنا که کارگردان تلاش می کند از گوی ها(تیله ها) که مدام از دست مادر بر زمین می ریزد، مفهومی از به هم ریختگی و آشفتگی زندگی اش را تصویر کند و یا درب های دیوار کشیده خانه که مفهومی از هیچ کجایی را برای فضای طراحی شده یک اتاق در نظر می گیرد. فضای صحنه درعین حال تقسیم بندی شده و یک بخش مطب پزشک، یک بخش خانه و یک بخش پارک است. این تقسیم بندی درعین حال سیالیت مکانی را درصحنه ایجاد می کند زیرا پرسناژها در بخش بندی صحنه حرکت نمی کنند و تنها در اپیزودها متوجه می شویم که این مکان بدل به یک مکان دیگر تبدیل شده است.
یکی دیگر از المان ها، جعبه ها و وسایلی است که در صحنه به طور بی نظم قرار گرفته اند. این مقوله مفهومی از اسباب کشی خانواده از خانه و یا مفهوم سفر را مطرح می کند. به نوعی کارگردان در نظر دارد مفهوم، این جهان، سرای فانی است و مقوله سفر در شاهنامه را مطرح کند.

بازی پرسناژها با رئالیسم اجتماعی سنخیت دارد و به فرآیند ویژگی های متن در نوشتار بینامتنی و یا ابزوردیسم کمتر نزدیک می شود. بازیگران تلاش می کنند باور پذیری را برای بیننده فراهم کنند.؛هرچند طنز در دل دیالوگ ها حس بازیگران نشان داده می شود.


** عضو کانون ملی منتقدان تئاتر ایران و جهان

شوایک، طنز با طعم تلخ جنگ
شوایک، حامل طنزی هولناک که با وحشت و خنده ای از سر ترس در هم می آمیزد. شوایک اساسا نمایشنامه ای انتقادی است و حمیدرضا نعیمی به عنوان کارگردان توانسته است به بهترین وجه پرده از روی فجایع انسانی بردارد.
آفتاب‌‌نیوز :
مریم جعفری حصارلو* - شاید برای اولین بار باشدکه مسئله جنگ های جهانی با دیدگاههای طنز و به بهترین وجه در یک نمایش در چالش نقد قرار می گیرد. چالشی از جنس طنز...آنهم گروتسک! نمایش شوایک با بازنویسی داستان«شوایک سرباز ساده دل» اثر یاروسلاو هاشک نوشته و کارگردانی حمید رضا نعیمی و با بازی فرهاد آئیش، بهناز نازی، محسن سالاری، حامد کمیلی و...در ساعت21 در تالار وحدت به روی صحنه ... دیدن ادامه ›› می رود.

شوایک، حامل طنزی هولناک که با وحشت و خنده ای از سر ترس در هم می آمیزد. شوایک اساسا نمایشنامه ای انتقادی است و حمیدرضا نعیمی به عنوان کارگردان توانسته است به بهترین وجه پرده از روی فجایع انسانی بردارد.این اثر اساسا داستان یک سفیه با نام«شوایک» است که درخفقان حکومت اتریش، مجبور است به عنوان یک سرباز درجنگ های جهانی حضور پیدا کند. شوایک که تربیت کننده سگ های غیراصیل است و ارتزاقش از طریق تربیت سگ های حشی است؛ کاملا با سفاهت خود خنده را بر لب های مخاطبان می آورد.اما از هولناکی مسئله مرگ نمی کاهد. هرچه می گذرد اثر به سمت تراژیک بودن پیش می رود. سرباز ساده دل یکبار به دلیل پیش بینی آغاز جنگ توسط ماموران مخفی دستگیر می شود و پس از بازگشت موظف است در میدان جنگ حضور یابد. هرچه اثر به سمت پایان نزدیک می شود؛ حجمه جنگ و مخالفت انسان ها برای حضور درجنگ افزایش می یابد.

اما سوال اینکه آیا باید به این جنگ ادامه داد؟ شوایک نامه ای برای مقامات مسول می نویسد که چرا باید این جنگ ادامه یابد و هیچ انسانی تمایل به ادامه جنگ ندارد. اما هر بار این نامه در دست یکی از بزرگان می ماند و هیچ کس قادر به جلوگیری از این جنگ نیست. پدر روحانی با دیدن نامه می گوید:« چرا باید این جنگ تمام بشه. این جنگ نون داره.»کشیش وستفان هنریش لوکاش، شوایک را به بازی می گیرند. نامه می ماند معشوقه ستفان لوکاش نامه را می گیرد و درآخرین لحظه وقتی روس ها تمامی سربازان به جزکشیش و شوایک را تیرباران کرده اند به دست شوایک می دهد و می گوید:«وزیرجنگ تو را قهرمان ملی اعلام کرده» درحالیکه شوایک تا دقایقی دیگر به دست سرباز روسی کشته می شود.

این اثر اساسا جزو نمایش های بسیار مطول است با حدود دو ساعت و سی دقیقه، اما مخاطب دچار خستگی و خواب آلودگی نمی شود. این ویژگی یکی از بهترین ویژگی توانایی کارگردانی یک اثر است. ریتم بسیارمناسب است و جنبه های طنز و تراژیک اثر درعین حال باعث شادی خاطر و تفکر برانگیزی مخاطب می شود.. ازدیگر ویژگی های این اثرطراحی صحنه، طراحی حرکت، موسیقی، طراحی نوراست. طراحی صحنه بیشترین تاثیرگذاری را درنشان دادن وجوه کاملا گروتسکی دارد. یک توپ ویک ماه بیش ازحد اگزجره و بزرگ درصحنه گویای ویژگی های گروتسک است. زیرا آثارگروتسک با به تصویرکشیدن اشیا به صورت اگزجره و یا بسیار کوچک در برابر انسان نوعی دیدگاه اغراق و تمسخر آمیزی را نشان می دهند. ماه یکی از کلیدی ترین عناصری است که درمیدان جنگ نمادی از مدینه فاضله و عشقی است که هرگز به آن نمی رسند. توپ بزرگ که به صورت غول آسا بخشی از صحنه را در بر می گیرد، تفسیر تازه ای را از میدان جنگ ایجاد می کند.
همچنین برخورد بازیگران با عناصر اگزجره کاملا طبیعی و باور پذیر است. در این روال، طراحی نور به هرچه قابل باور شدن اثر کمک می کند و نوعی از طراحی فضا را نشان می دهد.

از سوی دیگر هدایت بازیگران در روند ایفای نقش درست و یک دستی بازیگران قابل تامل است؛ اما بازی فرهاد آئیش در نقش شوایک درعین باورپذیری و ایجاد فضای گروتسک و طنز، از نقاط برجسته این اثر است.


** عضو کانون ملی منتقدان ایران و جهان I.A.T.C

بوی خواب از پشت نقاشی های کارواجو
شاید یکی از ویژگی های برجسته این نمایش همین تصویر اوهام و خیالات آقای براون و یا یک سرباز است که به این بیمارستان پناه آورده است تا با قطع روابط انسانی از پیش مفروض با قطع رابطه از خانواده وجامعه تلاش کند به نوعی آرامش برسد.
آفتاب‌‌نیوز :
مریم جعفری حصارلو* - بوی خواب بازخوانی نمایشنامه «آرامش از نوعی دیگر» اثر تام استوپارد است که محمد چرمشیر بازنویسی و سهراب سلیمی کارگردانی کرده است. پیش از این شهره سلطانی که در این نمایش نیز ایفای نقش می کند؛ همین اثر را در صدا و سیما اجرا کرده بود. در اثر سهراب سلیمی دو مقوله رنگ و تصویرسازی بیش از هر چیز دیگری درخور توجه است. رنگ زرد به نوعی نمایشگر بیماری و ضعف و ترس است. اما در این اثر رنگ زرد شاید مفهومی از طراوت زندگی است که آقای براون در جستجوی آن است. به همین منظور بیمارستان به کل در رنگ زرد محو شده. دوم آنکه با طراحی صحنه قوی و خلق توهمات آقای براون به صورت اشباح رنگی که همچون نقاشی های امپرسیونیستی و دیدگاههای واسیلی کاندینسکی ناگهان از لابه لای دیوارها سرک می کشند، نمایش وجوه زیبایی شناسی دیگری به ... دیدن ادامه ›› خود می گیرد.

شاید یکی از ویژگی های برجسته این نمایش همین تصویر اوهام و خیالات آقای براون و یا یک سرباز است که به این بیمارستان پناه آورده است تا با قطع روابط انسانی از پیش مفروض با قطع رابطه از خانواده وجامعه تلاش کند به نوعی آرامش برسد. در بیمارستان همه به او مشکوک هستند و تلاش می‌کند تا پرده از رازهای درونی اش بردارند. او به یکی از پرستاران اعتماد می کند و رازهایش را بازگو می‌کند. همه چیز او را برای رفتن از این بیمارستان آماده می‌کند.

اما یکی دیگر از مسائلی که باعث می شود این اثر با استفاده از هنر نقاشی تصویر شود، مقوله توجه بیش از حد به نقاشی است. در ابتدا یک نقاشی با عنوان «تولد مسیح» اثر کاواجو پشت سر منشی بر دیوار نصب شده است. این نقاشی اولین الهام از حضور انسان هایی که مسیح وار در دنیای مدرن درحال مرگ هستند را یادآوری می کند. به این دلیل که آقای براون نیز تلاش می کند به حقیقتی دست یابد. یا آنکه تام استوپارد در نظر داشته است تا بیننده را به این درک برساند که که او همچون مسیح است به همین دلیل در اولین دیالوگ هایی که بین منشی و او رد و بدل می شود؛ این مسئله را یادآوری می کند که مسیح همچون آقای براون در همین مکان قرار گرفته و به دیدار این منشی آمده است.

بوی خواب از پشت نقاشی های کارواجو

به طورکلی در تحلیل آثار کارواجو گفته می شود کارواجو در مسیح، حقیقت را یافته است و با هر بار نقاشی یکبار دیگر ین حقیقت را زنده می کند تام استوپارد نیز ملهم از دیدگاه کارواجو تلاش می کند؛ مسیحی معاصر بیافریند.

همچنین تام استوپارد در مرحله ای از عمرش اگزیستانسیالیستی است که نوعی وجود گرایی را نیز در این اثر شاهد هستیم. نوعی علت وجود انسان و چرایی حضورش در جهان مطرح می شود.

شاید بتوان گفت در مرحله اول با دیدن این اثر شاید تبعات جنگ را یادآوری شود. اما گریز آدم هایی که یک سرباز«آقای براون» را می شناسند و حضور او در بیمارستان و روی آوردن او به نقاشی تا آنجا که از اتاق خود یک بوم نقاشی بسازد، نگاه تازه ای است. گویا اقای براون می خواهد ذهن خود را که از آن گریزان است به شکل نمادین تصویر کند و تخلیه شود. در این میان فلسفه اگزیستانسیالیستی سرک می کشد. همین جاست که تشویش، بدبینی، تنهایی، آشفتگی ذهنی و....به سراغش می آید. هر لحظه یک رخداد و تماشاگر در رخدادهای رویایی آقای براون و نیروهای بیمارستان واینکه او در آنجا پناهنده شده تا از آدم ها، خاطره ها و ....بگریزد. او در بیمارستان به دنبال آرامش و امنیت است. حال آنکه در بیمارستان به او مشکوک هستند و بنابراین اساسا امنیتی برای او لحاظ نمی شود.

همچنین کاراواجو به شدت از نور در روند نقاشی هایش استفاده می کند به همین دلیل نیز کارگردان در نورپردازی و ایجاد خطوط نوری متقاطع ، نورهای تند در دل تاریکی که در عین حال ایجاد توهم نیز می کند. اما ریتم این اثر به شدت کند است و سبب خستگی مخاطب می شود. دوم بازی بازیگران همخوانی دارد. مسعود دلخواه بیش از شهره سلطانی و قاسم زارع توانسته اند فضاسازی ابزورد نمایش را تصویر کنند. شهره سلطانی کاراکترهای ایرانی را یادآوری می کند و قاسم زارع نیز در شکل تیپ یک پزشک توانسته است نوعی خشونت پنهان را یادآوری کند. اما پایان نمایش به آغازش ختم می شود و دیالوگ ها یکبار دیگر تکرار می شود که یکی از ویژگی های ابزودریسم است.


** عضو کانون ملی منتقدان تئاتر ایران و جهان I.A.T.C

یاس و ناامیدی میراث روس ها در کلنل ها
انتخاب سیروس همتی به عنوان روحانی و استفاده از او در روند روضه خوانی های عاشورایی برای نشان دادن تفکرو جهل مردم در عصر مشروطه دوم یکی از بهترین تصویرهایی است که کارگردان در این اثر خلق می کند.
آفتاب‌‌نیوز :
مریم جعفری حصارلو* - نمایش کلنل نوشته و کارگردان خیرالله تقیانی در سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر به روی صحنه می رود. این اثر به قدرت بازیگرانش اجرا می شود. زیرا بازیگران یک نمایش بیش از نویسنده و یاحتی کارگردان در نشان دادن مفاهیم یک اثر به تماشگران نقش دارند. به نظر می رسد کلنل نمایشنامه ای به هم ریخته و آشفته دارد. اما کارگردان در ارائه ساختار ظاهری و انتخاب بازیگران، کارگردان ... دیدن ادامه ›› موفق است.

یاس و ناامیدی میراث روس ها در کلنل ها

انتخاب سیروس همتی به عنوان روحانی و استفاده از او در روند روضه خوانی های عاشورایی برای نشان دادن تفکرو جهل مردم در عصر مشروطه دوم یکی از بهترین تصویرهایی است که کارگردان در این اثر خلق می کند. جهالت بیش از حد مردم ایران درعصر پهلوی دوم و عقده حقارت شخصیتی که به طعنه عزیز خوانده می شود. عزیز دختری را می خواهد که نامزد آقا سید است و حال باید کاری کند تا آقا سید را از صفحه روزگار حذف کند و روحانی مواجب بگیر درمیانه روضه ها و عزاداری های سردار شهیدان، کمک فراوانی به او می کند تا آقا سید را در اذهان عموم تخریب کند و او به مقصودش برسد. اما وقتی به عشقش می رسد و آقا سید را بردار می کند که دختر خودکشی کرده است.

اساسا عزیز مادر بدکاره و پدری دارد که اساسا کلنل خوانده می شود. اما کلنل نمودی از سیطره روس ها در ایرانِ دوره قاجار است. بنابراین عزیز کاراکتری است که حاصل سیطره روس ها در ایران است. این کاراکتر قصددارد بر تخت بنشیند؛ اما زمانی بر تخت می نشیند که مشروطه چی ها تهران را تحت کنترل می گیرند.

اثر اساسا نوعی از نقد اجتماعی تفکر نخ نما و ظاهر سازی های مذهبی است که هواره در دیدگاههای مردم ایران وجود داشته است و همواره حربه ای در دستان بزرگان قاجار بوده تا با استفاده از باورهای دینی مردم، بتوانند به پیروزی نائل آیند. تقیانی پور در تلاش است تا این مسئله را یادآوری کند. اما به نظر می رسد تا یکبار دیگر متن نمایشنامه را بازنگری کند و تلاش کند تا پازل آشفته متن را سامان دهد تا روایت برای بینندگان قابل فهم باشد. روایت کاملا پریشان است؛ اما بازی ها شاید توانسته است که مخاطبان را روی صندلی نگه دارد. با اینکه ریتم اثر به دلیل اغتشاش و سردرگمی متن، چندان قابل تامل نیست. بازنگارش متن شاید کلیدحل درک درست اثر باشد. در عین حال یکی دیگر از نقاط مثبت استفاده از مدرتولید با تجربه علی زارعی که سابقه درگروههای بزرگ تئاتری را دارد و همچنین ساخت شدن یک ترانه برای نمایش با صدای سالار عقیلی با عنوان« چشم شب روشن» است. این ترانه شاید جزو اولین ترانه هایی است که برای یک تئاتر ساخته می شود و بی شک هماهنگی مدیر تولید را نشان می دهد.


** عضو کانون ملی منتقدان تئاتر ایران و جهان I.A.T.C

صحنه

مریم جعفری حصارلو
عضو کانون ملی منتقدان تئاتر

نگاهی به نمایش «سقراط»
مرگ با قضاوت مخاطبان
نمایش «سقراط» نوشته و کارگردانی حمیدرضا نعیمی بار دیگر در تالار وحدت و در ساعت18 به روی صحنه می‌رود. هماره یک فیلسوف در تصورمان، یک چهره ... دیدن ادامه ›› عبوس یا در حال فکر دارد. بنابراین مصداق بیرونی و نمود واقعگرایانه آن کمتر به ذهنمان خطور می‌کند. اما حمیدرضا نعیمی تلاش دارد تا تصویر روزمره و در عین حال واقعگرایانه‌ای از سقراط تصویر کند. هر چند در تصویر واقعگرایانه‌اش از زبان آرکائیک و دیدگاه‌های مدرنیستی استمداد می‌طلبد. بنابراین یک زبان مشخص و یکدست را برای نوشتن متن نمایش سقراط درنظر نمی‌گیرد، بلکه زبان حاوی دیدگاه‌های مدرنیستی است. بنابراین نمایش سقراط، اثری مدرن است و دو ویژگی برجسته دارد؛ اول آنکه تقابل دو دیدگاه سنت و مدرنیته را با زبان و ساختار درامِ مدرن و آرکائیک تلفیق کرده و نشان می‌دهد. دوم مقوله پست مدرنیته است. از آنجا که بازنویسی نمایشی ملهم از آثار آرکائیک با استفاده از شیوه‌های مدرنیستی سبب نوعی دوگانگی در اثر شده است؛ ریشه پست مدرنیستی در این اثر مشاهده می‌شود زیرا کارگردان تنها به نمایش دادن زندگی سقراط بسنده نکرده، بلکه در نظر دارد به نقد و بررسی وضعیت آن دوره نیز بپردازد و با دوران معاصر تطبیق می‌دهد.
دوم آنکه کارگردان به بررسی جایگاه زن در فضای زندگی مردانه سقراط پرداخته است. یادآوری و تصویر کردن فاجعه فرزندکشی و خیانت جیسون در تراژدی مده‌آ، نحوه زندگی عامیانه سقراط و همسرش-سافو- و تئودوته روسپی آتن؛ همچنین مده‌آ اثری دراماتیک و مستقل که نویسنده در دل درام سقراط گنجانده است.
زندگی سقراط وسیله‌ای است تا نویسنده همچون فیلسوفی، نظریات فلسفی خود را در مورد جامعه مطرح کند. نظریاتی که به دیدگاه‌های مختلف جامعه‌شناسان نیز تلنگر می‌زند. بنابراین رؤیای شبانه سقراط می‌تواند رؤیای شبانه نویسنده باشد که از وضعیت جامعه سراسیمه برخاسته است. هرچند رؤیای سقراط رؤیایی پس از مرگ نیز می‌تواند باشد که تفسیری سوررئالیستی در روند اجرا قلمداد می‌شود. بنابراین اثر دارای رگه‌هایی از پست مدرنیسم است. بخصوص به دلیل زهرخنده و نقدهایی که دیدگاه فلاسفه زمانه را به مضحکه می‌گیرد و حتی در مقابل قانون، دین و امثال آن شورشی و طاغی است. چنانچه نخستین دیدگاه‌های پست مدرنیسم برآمده از دیدگاه‌های دینی و نوعی هرمنوتیک و به چالش کشیدن قانون و دین‌های مسیحی بوده، لذا می‌توان گفت مسأله هرمنوتیک در روند اجرای این اثر نقش کلیدی دارد و در عین حال استفاده از تکنیک‌های مدرن بستری کاملاً متفاوت ایجاد کرده است. شاید بتوان گفت، نمایش سقراط در نظر دارد تا با تفکر برانگیزی مخاطبان آنها را به بررسی وضعیت جامعه خودشان تهییج کند.

منبع: روزنامه ایران - 14شهریورماه95

http://iran-newspaper.com/Newspaper/BlockPrint/149515

کد خبر: 141966تاریخ: 1395/4/30 00:00
صحنه
روزنامه ایران



«مستأجر» خودکشی می‌کند
نقدی بر نمایش «مستأجر»به نویسندگی و کارگردانی ستاره امینیان

مریم جعفری حصارلو
عضو کانون منتقدان تئاتر ایران

اصولاً در روند یک نمایش ... دیدن ادامه ›› مدرن موقعیت بر شخصیت و حتی داستان غلبه می‌کند. این موقعیت نمایشی است که جایگزین عنصرکشمکش نمایشی می‌شود و سبب می‌شود تا مخاطب نمایش را ببیند. نمایش مستأجر مظهر واقعی این مسأله است. نمایش مستأجر براساس رمانی به همین نام نوشته «رولان توپور» ساخته شده که نویسنده و کارگردان آن ستاره امینیان است. داستان از آنجا آغاز می‌شود که مردی به نام «ترلوکوفسکی» آپارتمانی را اجاره می‌کند. غافل از آنکه پیش از او زنی به نام«سیمون شول»درآن آپارتمان زندگی می‌کرد. اما به دلیل نامعلومی دست به خودکشی زده و خود را از پنجره آپارتمان به حیاط پرت کرده‌است.
رمان مستأجر پیش از این توسط رومن پولانسکی به صورت فیلم ساخته شده است. دراین نخستین برخورد به نظر می‌رسد که کارگردان به آن فیلم نیز توجه داشته، اما به دلیلی وجود عناصر اکسپرسیونیستی این مسأله کمرنگ می‌شود. فضای محوری اثر به یک موقعیت دراماتیک بازمی‌گردد. اینکه زنی پیش از این در آپارتمان زندگی کرده و ناگهان دست به خودکشی زده؛ کلیدی‌ترین مسأله این درام است. زیرا نخستین پرسش ذهنی «ترلوکوفسکی» از این اتفاق با بررسی کمد زن نشان داده می‌شود. «چرا این زن دست به خودکشی زده؟» اما پاسخ به این پرسش کلیت درام را تشکیل می‌دهد. پس ازمدتی باید‌ها و نباید‌های این آپارتمان کم کم عرصه تنفس را برای«ترلوکوفسکی» نیز سخت می‌کند. نباید سرو صدایی ایجاد شود. از کشیده شدن یک صندلی روی زمین یا هر حرکت کوچک دیگری که نشانگر زنده بودن یک انسان در آپارتمان باشد؛ باید خود‌داری شود. موقعیت بر حضور و وجود برتری دارد، باید مراقب باشد هیچ صدایی حتی صدای پا روی پله‌ها شنیده نشود. موقعیت عرصه را بر او نیز تنگ‌تر می‌کند. حال «ترلوکوفسکی»یک بار دیگر کمد زن را که سرسری باز کرده بود؛ باز می‌کند و لباس‌های زن را می‌پوشد. یعنی در جایگاه او قرار می‌گیرد. در وضعیت او...از اینکه لباس‌های زنانه بر تن دارد شرم دارد. اما با پریشانی با این وضع از آپارتمان خارج می‌شود و همین مسأله سبب سوء‌تفاهم می‌شود. صاحب آپارتمان او را مؤاخذه می‌کند که چرا یک زن را به آپارتمانش آورده. او هاج و واج مانده ومخفیانه لباس‌ها را درسطل آشغال می‌اندازد. دیگرجایی برای زنده ماندن نیست. او به جایگاه تفکر و افسردگی‌های «سیمون شول»رسیده است. یکبار دیگر فاجعه تکرار می‌شود. این بار او خود را از پنجره پرت می‌کند.
اما در بررسی این اثر باید گفت توجه به سبک کافکا، داستایوسکی و سیاه نمایی‌های زندگی وجود دارد. از آن گذشته بازیگران بخصوص نقش «ترلوکوفسکی» بشدت در تقطیع حرکت‌های نمایشی و بریده بریده گفتن دیالوگ‌ها، خشونت حرکتی و نحوه حرکت‌ها، فضایی اکسپرسیونیستی را ایجاد می‌کند. تا آنجا که می‌توان تمامی صحنه‌های نمایش را به یک رؤیای شبانه تعبیر کرد. از آن گذشته موسیقی هر لحظه فضای خیال و رؤیای هولناکی را تأکید می‌کند که در حال گذران آن است. بخصوص که چندین بار«سیمون شول» از اطراف صحنه درخیال و رؤیای «ترلوکوفسکی» وارد صحنه می‌شود و رو در روی«ترلوکوفسکی» قرارمی گیرد. هراس از آینده‌ای محتوم که در ذهن «ترلوکوفسکی» نشسته است و سرانجام او را با خود می‌برد. در اینجا است که آنتی تز پیروز می‌شود. ضد قهرمان نمایش «ترلوکوفسکی»، همچون مرگ دستفروش مجبور است؛ دست به خود کشی می‌زند. همچنین رگه‌هایی از فضای اکسپرسیونیستی فیلم دفتر دکتر کالیگاری نخستین فیلم اکسپرسیونیستی نیز در این اثر وجود دارد. با این همه، ویژگی‌های آبزوردیستی نیز وجود دارد و هرچند ریتم اثر کند است،اما با وضعیت و موقعیت نمایشی هماهنگی دارد.
نمایش «مستأجر» تا 18مردادماه ساعت20 در تالار حافظ به روی صحنه می‌رود.

یادآور حماسه های باستان
نگاه - درباره نقالی« سوگنامه باستان» اثر داریوش نصیری

نویسنده: مریم جعفری حصارلو

نقالی «سوگنامه باستان» با نقالی های دیگر فرق دارد. نقال در این نمایش لباس سنتی نقالان را به تن نکرده و لباس رزم مدرن پوشیده است. داریوش نصیری این بار تلاش می کند تا با نقالی«سوگنامه باستان» روایت سالهای دفاع مقدس را نقالی کند. نقالی که با استفاده از تکنیک های درام مدرن تبدیل به نوعی درام پست مدرنیستی شده است. نصیری سعی کرده تا با استفاده از ویژگی های ارتباطات کلامی و درام مدرن به تصویرسازی اشعار فردوسی در جریان نقالی بپردازد. بنابراین تنها به نقالی یک اثر نمی پردازد؛ بلکه تصویر سازی و استفاده از ویژگی ارتباط غیر کلامی و زبان بدن را در درام خود افزایش داده است. همچنین وی برای ایجاد ریتم و موسیقی از دو تکه چوب و ایجاد اصوات فولکلور و بدوی سود جسته و فضاسازی را به نوعی نمایشی استلیزاسیون خلق می کند. بخصوص که برای نشان دادن نعش سهراب ... دیدن ادامه ›› نیز از تکه ای پارچه استفاده می کند. استفاده کاربردی از وسایل گاه مخاطب را به استلیزاسیون در اجرای تعزیه یادآوری می کند. در نهایت درامی خوش ساخت و خلاقانه پرداخته.نقالی داستان رستم و سهراب در روز بزرگداشت فردوسی شاعر بی بدیل ایرانی کارهر کسی نیست. زیرا نیاز به فن سخنوری و تکنیک های نقالی نیز دارد.اما داریوش نصیری مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی، نویسنده و کارگردان به مناسبت و پاسداشت این شاعر برگزیده کشور تلاش می کند تا نمایش رایگان را در روزپنجشنبه 23 اردیبهشت ماه در تالار محرب و در روزجمعه 24 اردیبهشت ماه در - تماشاخانه نمایش های آیینی و سنتی ایرانی- تماشاخانه سنگلج اجرا کند. نصیری پیش از این در کارنامه هنری خود بازیگری و نویسندگی قطعه ارکسترال فتح، ارکسترال ظهور، مجلس سهراب کشی، نام من ایران و.. را دارد. وی تا کنون جوایز متعددی در عرصه بازیگری و نویسندگی از جشنواره های معتبر ایرانی و خارجی از آن خود کرده است. اما نقالی «سوگنامه باستان» با استفاده از داستان رستم و سهراب تلاش می کند مساله دفاع از وطن را یادآوری کند و تا قیام سالار شهیدان امام حسین(ع) هم پیش می رود.

روزنامه ایران، شماره 6227 به تاریخ 12/3/95، صفحه 12 (تئاتر)

نقدی بر «باغ آلبالو» به کارگردانی آتیلا پسیانی
زهرخند شخصیت‌ها از پشت درختان باغ آلبالو

مریم جعفری حصارلو
عضو کانون منتقدان تئاتر ایران
منتشر شده در روزنامه ایران به تاریخ 3/9/94 شماره 6086

نمایش باغ آلبالو نوشته آنتوان چخوف باردیگر توسط یکی از نویسندگان ساختارشکن محمد چرمشیر بازنویسی و به کارگردانی آتیلا پسیانی در تالار چارسو ... دیدن ادامه ›› مجموعه تئاتر شهر و درساعت20به روی صحنه می‌رود. این نمایش یکی از مهم ترین نمایشنامه‌های چخوف است که ویژگی‌های کمدی- تراژیک دارد. هر چند زهرخند در آثار چخوف موج می‌زند. اما کمتر کارگردان ایرانی توانسته ردپای زهرخند‌ها را از لابه لای دیالوگ‌های چخوف شناسایی و به تصویر بکشد، چرا که چخوف تلاش می‌کند در دل رئالیسم و فضای سرد روسیه، واقعیت تلخ زندگی آدم‌ها را نشان دهد. به همین دلیل نیز کارگردان‌ها بیشتر مقوله تراژیک بودن آثارش را درک می‌کنند تا جنبه کمیک. اما نمایش باغ آلبالو به کارگردانی آتیلا پسیانی درعین ساختارشکنی متن، در فضای گروتسک، زهرخنده‌های اثر را تصویر می‌کند. این زهر خنده را در دل گروتسک شکل می‌گیرد. داستان نمایش باغ آلبالو داستان یک زن اشراف‌زاده روس به نام مادام رانوسکی و خانواده‌اش است که به‌علت ولخرجی هایش، رو به ورشکستگی هستند.باغ آلبالو ثروت خانوادگی‌شان درگرو بانک است. مادام رانوسکی از سفر بازمی‌گردد و مجبور می‌شود تا باغ آلبالو را بفروشد. اما چه کسی باغ آلبالو را می‌خرد؟ دوست خانوادگی و دهقان‌زاده تازه به ثروت رسیده –لوپاخین- خریدار باغ است. خانواده رانوسکی باغ را ترک می‌کنند. درحالی‌که صدای تبری که درخت‌های باغ را قطع می‌کند؛ شنیده می‌شود. نکته کلیدی برای درک دیدگاه کارگردان این است که تمامی حرکت‌های نمایشی این اثر با طراحی صحنه تلفیق شده. کارگردان برای درک درست مخاطبان از باغ آلبالو، به صورت نمادین میز بزرگ چند گوشه چوبی را مظهر باغ قرار داده و شخصیت‌ها دور این میز زندگی می‌کنند. دومین نماد،برای نشان دادن باغ درختچه‌های کوچکی است که میز به آن مزین می‌شود. نور نارنجی روی میز و لباس‌های شخصیت‌ها تأثیر دارد و شخصیت‌ها نیز تعبیری از درختچه‌ها می‌شوند. بنابراین تفاوت اندازه‌های درختچه‌های غول پیکر یعنی شخصیت‌های نمایش و درختچه‌های کوچک قابل تأمل می‌شود. درعین حال نور نارنجی نشانه‌ای از روح زندگی است که در این باغ جاری است.با این تفسیر تمامی کاراکترها درخت‌های این باغ هستند و درپایان باغ را ترک می‌کنند. به جرأت می‌توان گفت کارگردان اضمحلال فضای سیاسی شوروی را بخوبی نشان می‌دهد.
یکی از ویژگی‌های گروتسک اغراق در اندازه‌ها و بازی هاست. بنابراین قرار دادن درختچه‌های کوچک حول میز بزرگ خود منطبق برگروتسک است. ازسوی دیگر اغراق در بازی بازیگران و گریم آنها، مبین نوعی تئاتریکالیته است. این ویژگی نیز یکی از خصوصیات برجسته گروتسک است. همین ویژگی باعث می‌شود تا بازی فاطمه نقوی در نقش باغبان مرد،به خوبی قابل باور باشد. بازی بازیگرانی همچون بهاره رهنما، سروناز نانکلی، فاطمه نقوی، مهدی صدر، الیکا عبدالرزاقی، نگار عابدی در عین رعب‌آور بودن، مضحک نیز بود. خنده‌ای که می‌توان جدی اش گرفت. خنده‌ای که بر رعب آوربودن، غلبه می‌کرد و هاله‌ای از ابهام را ایجاد می‌کرد. هاله‌ای که با سکوت‌ها و نظاره گری‌های آتیلا پسیانی در نقش لوپاخین اجین می‌شد و بی‌منطق نیز نبود. زیرا لوپاخین ایستاده و نظاره گر خانواده رانوسکی بود تا آخرین ضربه کاری خود یعنی خرید باغ آلبالو را بزند. به این معنا لوپاخین به خودی خود، یادآور تبری است که درختان باغ را قطع می‌کند. با این تفاوت که برخی از شخصیت‌ها همچون دخترخوانده مادام رانوسکی و فریس را در ابغ نگه می‌دارد.
یکی دیگر از ویژگی‌های گروتسک تلفیق ویژگی‌های انسانی با گیاهی وجانوری است. درختانی که در اجرا، شمایل شخصیت‌های نمایشی می‌گیرند. سرگرم کننده و اغراق‌آمیز می‌شوند. همچنین در عین بازنویس متن، ساختار کلی داستان حفظ شده است. زبان روزمره درجریان درام چخوف، ساختار تازه‌ای را ارائه می‌کند. ساختاری که بازیگران براحتی آن را باور دارند و بخوبی ریتم اثر حفظ می‌شود.
شاید بتوان گفت یکی از دلایل کنترل ریتم وهماهنگی بازیگران، بازنویسی درست نمایشنامه است. محمد چرمشیر پیش از این نیز تجارب زیادی درعرصه بازنویسی متون کلاسیک دارد. به همین دلیل بخوبی توانسته با حفظ مفهوم محوری چخوف،تصاویر و تابلوهای تازه‌ای را به نگارش درآورد.

مریم جعفری حصارلو
منبع: روزنامه ایران -31 تیرماه 94
کد خبر: 73623تاریخ: 1394/4/31 00:00

نیم نگاه
مریم جعفری حصارلو

«اسم» برای کودکی که هنوز چشم بر دنیا نگشوده

شاید برای شما هرگز اتفاق نیفتاده باشد که به مقوله«اسم» با دیدگاه دوگانه بنگرید. اسم‌ها ... دیدن ادامه ›› همواره دارای وجوه و خصوصیاتی هستند که با خوانش آنها، صفات و ویژگی‌هایی را به اذهان متبادر می‌کنند. نمایش اسم به این مقوله می‌پردازد. نمایش اسم، نوشته ماتیو دولاپورت و الکساندر دولاپتولیر، با ترجمه شهلا حائری از اوایل تیرماه با کارگردانی لیلی رشیدی در تماشاخانه ایرانشهر در حال اجرا است.
داستان بر سر نامگذاری ‌کودکی است که هنوز چشم بر دنیا نگشوده است. زن و شوهری‌، برادر و همسرش که آبستن است و یک دوست خانوادگی را به یک میهمانی خودمانی دعوت می‌کنند. در این میهمانی صحبت از نامگذاری کودک پیش می‌آید و اما با یک بحث ساده پایان نمی‌پذیرد، بلکه بر اساس تفاوت دیدگاه همسر‌زن و برادرش، پرده از رازهای خانوادگی برداشته می‌شود. نوعی بازگشایی و گره‌گشایی که خود، زایش یک کشمکش تازه را ایجاد می‌کند. بنابراین روابط بسیار ساده و انسانی آدم‌ها، حامل روابط مخفیانه و دو‌گانه‌ای است. در پایان مخاطب متوجه رابطه پنهانی میان دوست خانوادگی و مادربزرگ کودک می‌شود. اما آنچه سبب کشمکش بر سر نام می‌شود، نام کودک است. پدر کودک در‌صدد است تا نام او را «‌آدولف» بگذارد. اما از قضا آدولف نام هیتلر نیز هست. کسی که فجایع بزرگی در جهان ایجاد کرده است. بنابراین کشمکش و مخالفت برای انتخاب نام کودک بالا می‌گیرد و در عین بررسی نام‌های مختلف، مخاطبان در جریان روند کمیک انتخاب اسم قرار می‌گیرند. حال آنکه در پایان کودک اساساً دختر است و همین مسأله شالوده کشمکش‌ها را در ذهن مخاطب به هم می‌ریزد. از سوی دیگر گره‌گشایی و فاش شدن رازها، سبب بازشناسی شخصیت‌ها می‌شود. آنچه کاراکترهای این اثر را از رو ساخت و تیپ‌واره به یک شخصیت عمیق و چند‌وجهی و مدرن بدل می‌کند.
اثر دارای ویژگی‌های کمدی و تراژیک است. بنابراین نوعی از فضاسازی گروتسک وجود دارد. اگرچه اساساً مسأله‌ای وحشتناک و ترسناک رخ نمی‌دهد، اما تابوی بزرگ رابطه نامشروع مادر با یک دوست خانوادگی بر‌ملا می‌شود. رابطه‌ای که در بازشناسی شخصیت مادر مؤثر است. هرچند مادرحضور فیزیکی ندارد. اما با تماس‌های تلفنی و بازگشایی راز سر به‌مهر رابطه‌اش با آن دوست که از قضا بسیار هم جوان است؛ شالوده روابط و احساسات شخصیت‌ها به هم می‌ریزد.
طراحی صحنه این اثر کاملاً رئالیستی است تا مخاطب به واقعی بودن روابط روی صحنه باور کند. همچنین بازیگران به سهولت و راحتی روی صحنه زندگی می‌کنند. مبحثی که اصولاً در آثار مدرن باید رخ دهد. بازیگران در بیان و ارتباط‌ها‌، بسیار مینی‌مال و در عین حال رئالیستی بازی می‌کنند. آنها از هرگونه حرکت اضافه درصحنه خود‌داری می‌کنند و برای بیان منظور خود تا حد توان همه تلاش‌شان را انجام داده‌اند، به همین دلیل هم بازی بسیار جذابی دارند. بخصوص که نمایش اساساً کمدی است. هرچند در لحظه‌هایی از صحنه فشار تأکید بر تابوها از جمله رابطه نامشروع با مادر وجود دارد؛ اما سبب خنده مخاطبان می‌شود. در عین حال کارگردان اگرچه نخستین‌بار است که در دنیای نمایش کارگردانی را تجربه می‌کند؛ اما بخوبی توانسته بازیگران را هدایت کند. بنابراین تصویرسازی‌ها و تابلوها نیز درعین استلیزه بودن، رئالیستی است. در عین حال موضوع برای مخاطبان تازگی دارد و بازشناسی شخصیت‌ها، خودمایه‌هایی پست مدرنیستی را به اثر می‌افزاید. بنابراین شاید بتوان گفت نگاه دوباره به مسأله نامگذاری، بررسی نام بسیاری از شخصیت‌های تاریخی و عملکرد آنها در طول زندگی و... مبحث دیگری است که در نمایش «اسم» به آن پرداخته شده است. مسأله قابل تأمل اینکه در پایان، پدر تصمیم می‌گیرد تا نام مادرش را روی کودکش‌، بگذارد. این مسأله خود باعث توجه و بازشناسی کاراکتر کودک در ذهن مخاطبان می‌شود. زیرا کودک دختر است. در‌حالی که پزشک گفته بود، پسر خواهد بود و حال با تغییر جنسیت کودک، فرآیند نامگذاری اساساً مضمحل می‌شود و کلیت داستان را به‌هم می‌ریزد. با انتخاب نام مادربزرگ برای کودک به‌دنیا آمده، سیکل‌وار آینده مادر‌بزرگ برای کودک پیش‌بینی می‌شود.

سیلان روایت در ذهن مخاطب

نهنگ عنبر، روایتی که در خاطرات گذشته شناور است

مریم جعفری حصارلو / عضو کانون منتقدان خانه سینما


یکی از مباحثی که درفیلم‌های سینمایی ایرانی وجود دارد، رابطه عاشقانه برای ازدواج است. این مضمون تکراری ومتداول تبدیل به یک کلیشه برای ساخت ... دیدن ادامه ›› فیلم‌های عامه پسند شده است. نهنگ عنبر ساخته سامان مقدم نیز از این مضمون سود می‌جوید اما تنها درشکل ساختار بیرونی. اگر با عینک نمادگرایی به این فیلم بنگریم، ساختار انسانی آن شکسته می‌شود و دیگر یک فیلم به ظاهر عاشقانه نیست.
داستان فیلم مربوط به زندگی مردی به نام «ارژنگ صنوبر»است که ازسالهای جوانی در دهه40عاشق دختری به نام«رویا» است وتا 5دهه این ارتباط عاشقانه کج دار ومریز پیش می‌رود. تا اینکه پس از گذشت50 سال ارژنگ به رویای خود دست می‌یابد و با او ازدواج می‌کند. باتوجه به داستان، فیلم ازچند منظرقابل بررسی است.ازدیدگاه نمادین،بررسی سبک و ژانر،ساختار فراروایتی و اتوبیوگرافیک ودر نهایت ساختار پست مدرنیستی.
دربحث دیدگاه نمادین، بایدمفهوم نمادین وسمبلیکی ازشخصیت‌های ارژنگ و رویا مدنظر قرارداد. دراولین برخورد، نام فیلم یادآورنهنگی است که قابلیت ماندن در زیراقیانوس به مدت یک ساعت را دارد. ارژنگ نامی‌است یادآورکتاب مانی پیغمبرایرانی، این کتاب دارای انواع نقش ونگار بوده. بنابراین شاید بتوان، ارژنگ را نماد ایران دردهه40دانست و زندگی اوکه به زبان خود،روایت می‌شود تا 5دهه، داستان تاریخ اجتماعی ایران در نیم قرن گذشته است. این کتاب به انواع نقش و نگارها مزین شده. ایران- ارژنگ- غرق در بازتعریف رویایش که به صورت نمادین به معشوقه ای به نام«رویا» برای ارژنگ تعبیر شده نمودار می‌شود. بنابراین شامل نوعی بحران است. بحران اقتدار فرهنگ غربی، بحران ارزش‌ها، بحران مشروعیت، بحران غایتمندی درعام ترین شکل خود و به تعبیر لیوتار بحران فراروایت( Meta –narrative) بنابراین شعار«مرگ بر آمریکا»حامل مفاهیم تازه‌ای می‌شود. دیگر آمریکا مفهوم یک کشور را ندارد. بلکه فرآیندی است از ارژنگ در رسیدن به رویایش. درهمین روند است که صحنه جبهه و جدال برای رسیدن به رویای ارژنگ، تبدیل به جبهه دفاع مقدس می‌شود. درعین حال ویژگی شاعرانگی نیز وجود دارد. به همین دلیل مخاطب و متن در نوعی در بین بودگی درون- متن (inter- text) معاصر و برون متن( lon-texr) تلفیق شده اند.
در بررسی سبک و ژانر، فیلم به ظاهر ساختاری ملودراماتیک دارد. ملودرام سبکی نمایشی است که ترکیبی از چندین عنصر متضاد و متفاوت است.دراصل به شعر یا نثری گفته می‌شود که با همراهی موسیقی بیان می‌شود. از ویژگی‌هایش می‌توان به مبالغه بازیگران، حسی بودن، کشمکش‌های عاطفی اغراق آمیز، نقطه اوج هیجان انگیز، توجه بیشتر به گفت وگو، حادثه‌سازی، تنش و اشاره کرد. مهم ترین مسئله اینکه آثارملودراماتیک می‌تواند همراه با موسیقی و یا بدون موسیقی اجرا شود.فیلم نهنگ عنبر دارای ساختاربیرونی مشابه ساختار ملودرام است.چنان‌که پایان خوش نیز رخ می‌دهد. همچنین بسیاری از صاحب نظران معتقدند ملودرام به خصوص ملودرام خانوادگی بیشترین مخاطب را در سینما داراست.
زیراحامل بسیاری از تاثیرات فرهنگی واجتماعی باتکیه بردرگیری‌های خانوادگی، تقابل فرد باخانواده وگاه خانواده با جامعه است. درعین حال استفاده از موسیقی فیلم‌ها وانواع صحنه‌های مختلف فیلم‌های سینمای ایران وجهان، ویژگی ملودرام بودن اثر را تایید می‌کند.
در این فیلم نیز تقابل ارژنگ با خانواده رویا قابل تامل است. جدایی مادر ارژنگ از پدرش و ازدواجش با یکی از دوستان پدر و سفرشان به کشور آمریکا، بسیار به زندگی ارژنگ و رویا که با آدم‌های دیگر ازدواج می‌کند و به آمریکا می‌رود شباهت دارد. درعین حال فیلم دارای تنوع ژانر است. اگرچه از نوع طنز محسوب می‌شود اما گاه لایه‌هایی ازگروتسک_ کمدی سیاه-، مضحکه و درنهایت یک درام قابل مشاهده است. برای نمونه در لحظاتی که رویا برای دومین بار وسومین بار به آمریکا می‌رود، در لحظه ای که مادر ارژنگ با دوست پدرش ازدواج می‌کند و به آمریکا می‌رود دیگر فیلم به یک درام کامل بدل می‌شود و اثری از طنز وجود ندارد. اما درنهایت ژانر کمدی غالب بر دیگر ژانر‌هاست. بنابراین شاید بتوان گفت،ویژگی امتزاج ژانرها که از ویژگی‌های پست مدرن است، قابل بررسی است.
ویژگی فیلم فروش بودن ارژنگ، خود بهانه بسیارخوبی برای استفاده از نماهای فیلم‌های دیگری همچون لیلی با من است، مارمولک، اخراجی‌ها، قطاربازی و... همچنین موسیقی فیلم‌های مطرحی همچون ازکرخه تا راین، است. استفاده از نماها و موسیقی فیلم‌های مطرح ایران وجهان از دو جهت قابل بررسی است. اول آنکه ویژگی ملودراماتیک بودن را تقویت می‌کند وباعث می‌شود هر بیننده ای با دیدن صحنه‌ها وشنیدن موسیقی فیلم‌ها خاطرات و احساسات شخصی اش را با فیلم نهنگ عنبرتلفیق کند. به همین مناسبت دیگرتنها شاهددیدن فیلم نهنگ عنبر نیستیم. بلکه چندین فیلم درذهن مخاطب باز تعریف می‌شود. زیرا گزینش صحنه‌های جاودانه فیلم‌ها و موسیقی شاخص ایران و جهان،همه و همه سبب یادآوری خاطرات شخصی مخاطبان می‌شود. درنتیجه فیلم نهنگ عنبر با خاطرات شخصی مخاطبان عجین می‌شود و در ذهن هرمخاطب متفاوت نقش می‌بندد.
چرا که پرداخت بخشی از صحنه‌ها وحس‌های فیلم‌های دیگر، با تاثیرگذاری از کپی برداری آن فیلم‌ها همراه است و درنهایت تصویرتازه ای را ازموقعیت دراماتیک نهنگ عنبر درذهن مخاطب می‌سازد. بنابراین به جرات می‌توان گفت فیلم نهنگ عنبر در ذهن مخاطبان متکثر می‌شود. درعین حال تعریف تازه ای را ازنماهای مختلف فیلم‌های بزرگ دنیا و ایران ارائه می‌دهد. این دیدگاه از جمله ویژگی‌های پست مدرنیستی است. زیرا در دنیای پسامدرن، چندگانگی و تاویل آثارگذشته اهمیت دارد.
اما شاید بتوان گفت،مهم ترین مسئله اتوبیوگرافی بودن فیلم، سبب تجربه پست‌مدرنیسم در یک فیلم ایرانی شده است. زیرا ارژنگ، داستان زندگی خود را روایت می‌کند. این نوع اتوبیوگرافی بی شباهت با مکالمه سقراطی در دوران باستان نیست. «مکالمه سقراطی به همان اندازه درحالی که ژانری سخنورانه محسوب می‌شود، عامه پسند، کارناوالی نیز هست. در اصل نوعی خاطره نویسی به شمار می‌رفت که قیود تاریخی را گسسته، تنها به منزله فرآیند نمایاندن حقیقت از طریق مکالمه مطرح بود.»فیلم در عین حال دارای ویژگی مکالمه منیپه ای نیز هست. گفتمان منیپه ای
« در دیدگاه‌های پست مدرن هم کمیک و هم تراژیک است این گفتمان به اتکای جایگاه کلامی‌اش، گفتمانی از نظر سیاسی و اجتماعی برآشوبنده است.
گفتمان منیپه ای سخن را از قیود تاریخی‌اش آزاد می‌سازد. این گفتمان حامل گزاره‌ها و تغییرات ناگهانی است. عالی و حضیض، وصلت‌های ناجور از هر نوع و... در عین حال نوعی ژورنالیسم سیاسی روزگار خود است.» تنها نکته ای که در روند پست مدرنیستی فیلم را دچار اختلال می‌کند، وجود پایان و آغاز مشخص است. زیرا بی پایانی و بی آغازی از مولفه‌های آثار پست مدرنیستی است. بنابراین کارگردان از ساختار فرضی خود عدول می‌کند و در نتیجه با پایان‌بندی قطعی ،فیلم از ساختار پست مدرنیستی خارج می‌شود و به نوعی هرج و مرج را نشان می‌دهد.
ساختار روایی با بازگشت به موقعیت آغازین فیلم، یعنی استخر به پایان می‌رسد و پس از آن چرخش راوی رخ می‌دهد و دانای کل، قصه را ادامه می‌دهد. اما روند داستان تا زمانی که به وسیله ارژنگ روایت می‌شود یک اتوبیوگرافی است.راوی در عین روایت زندگی شخصی، روایتگر 5 دهه از سرگذشت اجتماعی، سیاسی ایران نیز هست.
گذشته از مضامین و معنای ضمنی، بازی بازیگران از جمله مهناز افشار، رضا عطاران، ویشکا آسایش، نادر سلیمانی، رضا ناجی و... نیز قابل تامل بود. به این معنا که بازیگران توانسته بودند در هر پلان با گذر زمان تاریخی، تغییر محسوسی در پرداخت کاراکترها ایجاد کنند. به نحوی که گاه مخاطب از بازشناسی برخی از بازیگران در ابتدای فیلم باز می‌ماند. آنچه در پرداخت شخصیت‌ها کمک شایانی به بازیگران کرده بود، گریم و طراحی لباس آنهاست.
منبع: روزنامه قانون شماره ۵۷۶

۱۳۹۴ پنج شنبه ۸ مرداد