اسکیزوفرنی نوعی اختلال روانی مزمن است که معمولاً اثراتی نظیر تحریف واقعیت و توهم را به همراه داشته و نحوه برداشت فرد از عوامل محیطی، تفکر و شیوه رفتارهای وی را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.
در مواردی اشتباهاً از این اختلال با عنوان از هم گسیختگی شخصیتی (dissociative identity disorder) یا (split personality) یاد می‌شود. این برداشت درستی نبوده و این دو بیماری به‌صورت کلی با یکدیگر تفاوت دارند. احتمال ابتلا به اسکیزوفرنی در زنان و مردان به یک اندازه بوده و در هر سنی ممکن است خود را نشان دهد.
با این حال، مردان غالباً در اواخر دوران نوجوانی و در اوایل دهه ۲۰ زندگی خود این عارضه را تجربه می‌کنند. این در حالی است که به طور معمول، اسکیزوفرنی در زنان در اواخر دهه ۲۰ و اوایل دهه ۳۰ پدیدار می‌شود.
علائم اسکیزوفرنی به سه گروه علائم اولیه، علائم مثبت و علائم منفی تقسیم می‌شوند.

علائم اولیه
علائم اولیه ابتلا به این اختلال عمدتاً در سال‌های نوجوانی و اوایل دهه ۲۰ زندگی مشاهده شده و غالباً به رفتارهای معمول و مشکلات ... دیدن ادامه ›› نوجوانی نسبت داده می‌شود. به این ترتیب، در بسیاری از مواقع این نشانه‌ها چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرند. علائم اولیه اسکیزوفرنی عبارت‌اند از:
انزوا طلبی
تغییر مداوم دوستان یا گروه‌های اجتماعی
کاهش تمرکز
مشکلات خواب اعم از کم‌خوابی یا پرخوابی
تحریک‌پذیری
ضعیف شدن عملکرد تحصیلی و مشکل در انجام و ارائه تکالیف

علائم مثبت
علائم مثبت اسکیزوفرنی عبارت از رفتارهایی است که عموماً در افراد سالم مشاهده نمی‌شود؛ بنابراین، اطلاق این صفت به علائم به معنای مطلوب یا خوشایند بودن آن‌ها نیست. در اصل، منظور این است که پس از گذشت مدتی ممکن است این نشانه‌ها نیز به علائم اولیه اضافه شده و زندگی و روابط اجتماعی فرد را تحت تأثیر خود قرار دهند. نشانه‌های مثبت شیزوفرنی عبارت‌اند از:
توهم
توهم عبارت از تجربیاتی است که در واقع وجود نداشته و ذهن فرد آن‌ها را برای وی ایجاد می‌کند. این موارد شامل شنیدن، دیدن، بوییدن، چشیدن یا به طور کلی، حس کردن چیزهایی است که در واقعیت وجود نداشته و اطرافیان نمی‌توانند آن‌ها را تجربه کنند. لازم است توجه داشته باشید، در بین مبتلایان به شیزوفرنی توهم شنیداری و دیداری از سایر موارد شایع‌تر است.

هذیان
بر اساس مطالعات، اغلب قریب به اتفاق بیماران شیزوفرنی دچار هذیان می‌شوند. این به معنای اعتقاد به باورهایی غیرمنطقی و خلاف واقعیت است. از شایع‌ترین انواع هذیان‌های مربوط به این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
فرد مبتلا به شیزوفرنی بر این باور است که خویشان و آشنایان در صدد آزار و اذیت وی هستند.
فرد مبتلا به شیزوفرنی کلیه رویدادهای طبیعی و رفتارهای عادی اطرافیان را سوءتعبیر کرده، آن‌ها را دارای بار معنایی خاصی دانسته و به خود نسبت می‌دهد.
فرد مبتلا به شیزوفرنی در خلال تصورات هذیانی خود را فرد بسیار مهمی پنداشته و غالباً فکر می‌کند از قدرت‌های ماورایی برخوردار است.
فرد مبتلا به شیزوفرنی در خلال حملات هذیانی می‌پندارد تحت کنترل فرد یا گروهی بیگانه قرار دارد. این افراد باور دارند تحت تلقین و تحمیل افکار بیگانگان قرار داشته یا ایده‌ها و نظرات شخصی آن‌ها توسط افرادی دزدیده می‌شود.
اختلالات فکری
برخورداری از روش‌های غیرمعمول تفکر یا پردازش اطلاعات از ویژگی‌های مبتلایان به این بیماری به‌حساب می‌آید. از این جمله می‌توان به عدم تمرکز، استفاده از واژه‌ها و جملات از هم گسیخته، به‌کارگیری کلمات و عبارات بی‌معنا، استفاده از واژه‌ها و عبارات آهنگین و فاقد معنا و تکرار بیش از اندازه جملات اشاره کرد.
اختلالات حرکتی
اختلالات حرکتی عبارت از تحرکات آشفته یا حالت‌های عجیب‌وغریب و غیرمعمولی است که در بیماران شیزوفرنی مشاهده می‌شود. از این جمله می‌توان به مواردی نظیر رفت‌وآمدهای مکرر و بی‌هدف در فضایی نسبتاً کوچک یا در الگویی دایره‌وار اشاره کرد.
اختلالات رفتاری
از جمله اختلالات رفتاری بیماران شیزوفرنی می‌توان پرخاش، تکرار مکرر برخی حرکات و ثابت ماندن در وضعیتی خاص برای مدتی طولانی را نام برد. در واقع، ابتلا به این بیماری کلیه فعالیت‌های هدفمند فرد را دچار اختلال می‌کند. به این ترتیب، بیمار قادر به کنترل رفتارها و واکنش‌های خود نبوده و نمی‌تواند با سایرین به‌درستی ارتباط برقرار کند.
علائم منفی
کلمه منفی صرفاً به معنای بد بودن نشانه‌ها نبوده و به معنای عدم وجود برخی ویژگی‌هایی است که در افراد سالم مشاهده می‌شود. از این میان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
عدم وجود یا محدود بودن احساسات
کمبود انرژی
کم‌حرفی
بی‌انگیزگی
عدم اشتیاق به زندگی و لذت‌های آن
عدم رعایت بهداشت و رسیدگی به وضعیت ظاهری
علائم شناختی
علائم شناختی اسکیزوفرنی عمدتاً به عدم درک اطلاعات و ناتوانایی در بهره‌گیری از آن‌ها، میزان تمرکز یا توجه و عملکرد حافظه فعال مربوط می‌شود. همچنین، تشخیص فرد درباره ابتلا به این اختلال یا عادی نبودن وضعیت از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
مراحل اسکیزوفرنی
مراحل اسکیزوفرنی به سه بخش عمده تقسیم می‌شود.
مرحله مقدماتی:
این مرحله با ظهور نخستین علائم همراه بوده و عمدتاً در سنین نوجوانی یا ابتدای جوانی اتفاق می‌افتد.
مرحله فعال
در این مرحله عموماً نشانه‌های ابتلا به اختلال شیزوفرنی نظیر توهم، هذیان، بی‌نظمی در گفتار و رفتار و سایر موارد به‌وضوح نمایان می‌شوند.
مرحله باقی‌مانده
مرحله باقی‌مانده عبارت از شرایطی است که نشانه‌های مثبت بیماری متوقف شده و با وجود این، برخی علائم منفی باقی می‌مانند. به‌عنوان مثال، توهم و هذیان فرد بیمار بهبود می یابد. با این حال، مواردی نظیر انزوا طلبی و بی‌تفاوتی همچنان ادامه یافته و تعاملات اجتماعی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند.
انواع اسکیزوفرنی عبارت‌اند از:

پارانوئید (Paranoid)

این نوع شیزوفرنی عمدتاً در اواخر دوره نوجوانی یا اوایل دوران جوانی آغاز شده و با توهم و شک همراه است. به این ترتیب، این افراد به‌ندرت می‌توانند جایگاه شغلی خود را حفظ کرده، با افراد روابط دوستانه برقرار کرده یا حتی به پزشک مراجعه کنند.

هبفرنیک (Hebephrenic)، آشفته، بی نظم یا سازمان‌نیافته

افراد مبتلا به این نوع اسکیزوفرنی معمولاً نشانه‌هایی نظیر آشفتگی در تکلم و رفتار را بروز داده و از روحیه منزوی و بی‌تفاوتی برخوردار هستند.

بی‌تفاوت (Undifferentiated)

این نوع اسکیزوفرنی غالباً با نشانه‌هایی نظیر بی‌تفاوتی، بی‌احساسی و بی‌علاقگی همراه بوده و باعث می‌شود فرد به دنیای اطراف و مسائل مختلف علاقه و اشتیاقی نشان نداده و درست مانند یک فرد بی‌روح رفتار کند.

باقیمانده (Residual)

این نوع شیزوفرنی معمولاً با علائمی نظیر هذیان و توهم همراه نبوده و بیش‌تر رفتارهایی مانند انزوا طلبی، اختلال در انجام وظایف، رفتارهای غیرعادی، بی‌توجهی به بهداشت و نظافت فردی و ادراکات غیرارادی را به‌دنبال دارد.

کاتاتونیک (Catatonic)

در این نوع شیزوفرنی معمولاً برخی اختلالات حرکتی نظیر بی‌تحرکی افراطی یا فعالیت‌های شدید و گاه خشونت‌آمیز مشاهده می‌شود.
دلایل ابتلا به اسکیزوفرنی

علت دقیق ابتلا به اسکیزوفرنی هنوز کاملا مشخص نیست. با این حال، این اختلال نیز درست مانند سرطان و دیابت یک بیماری واقعی است که از مبنای بیولوژیکی برخوردار است. تحقیقات و پژوهش‌ها درباره این بیماری همچنان ادامه دارد. با وجود این، دلایل احتمالی ابتلا به شیزوفرنی را می‌توان چنین برشمرد:

ژنتیک یا وراثت:

ممکن است این بیماری از والدین به فرزند رسیده باشد.

شیمی مغز و مدارهای آن

مغز افراد مبتلا به این بیماری احتمالاً نمی‌تواند انتقال‌دهنده‌های عصبی را کنترل کرده و مدارها یا مسیرهای مربوط به سلول‌های عصبی مؤثر بر رفتار و تفکر را تحت تأثیر قرار دهد.

ناهنجاری در ساختار مغز

بر اساس مطالعات، مغز برخی از مبتلایان به شیزوفرنی از ساختاری غیرطبیعی برخوردار است. این امر ممکن است از دلایل ابتلا به این بیماری به‌حساب آید.

عوامل محیطی

مواردی نظیر عفونت‌های حاد ویروسی، قرار گرفتن در معرض برخی سموم، مصرف بعضی مخدرها نظیر ماری‌جوانا یا قرارگیری در شرایط به شدت استرس‌زا ممکن است افراد دارای ژن‌های معیوب را به اسکیزوفرنی مبتلا کند. از طرف دیگر، این بیماری عمدتاً در شرایطی بروز می‌کند که بدن با تغییرات شدید هورمونی دست به گریبان است. از این جمله می‌توان به دوران بلوغ و کهن‌سالی اشاره کرد.