خورده شدن یا خورده نشدن، مسئله این است!
نقد و تحلیلی بر نمایش "بر پهنه دریا"
نوشته اسلاومیر مروژک
ساخته پارسا پیروزفر
(قسمت اول)

نام این نمایش با آنچه که دیدم مرا به یاد گستردگی و پهنه بی پایان ادبیات جهان انداخت! اینقدر دنیای ادبیات وسیع و بسیط است که در موارد بسیاری موضوعاتی دیده و خوانده میشوند که میتوانند به طور کامل فقط و فقط مربوط به دوره زمانی و مکانی خودشان باشند و به هیچ وجه اقتباس از آنها نتواند به مسائل روز جامعه دیگری مرتبط شود!

بر پهنه لهستان

لهستان کشوری است که بیشترین آسیب را از جنگ جهان دوم دید. پیش از آغاز جنگ جهانی دوم طی معاهده محرمانه ... دیدن ادامه ›› بین آلمان نازی و حکومت کمونیستی شوروی سابق، موسوم به پیمان مولوتوف-روبین تروپ، کشور لهستان از شرق توسط شوروی و از غرب توسط آلمان اشغال میشود. دولت در تبعید لهستان در همین زمان توسط رهبران و سیاستمداران این کشور در فرانسه تشکیل میشود که پس از شکست فرانسه و اشغال این کشور توسط آلمان این گروه به انگلستان نقل مکان میکنند. در سال 1941 هیتلر پیمانش با استالین را زیر پای میگذارد و لهستان شوروی را اشغال میکند. نهایتا نیروهای آلمان در خاک شوروی زمینگیر میشوند و جنگ تا آنجا پیش میرود که پرچم های سرخ بر فراز ساختمانهای شهر برلین به اهتزاز در می آید و شوروی آلمان را در جنگ دوم جهانی شکست میدهد. اما جبهه غربی نیز که پس از بمباران شهر درسدن و نبرد نرماندی به خاک آلمان راه یافته بود نیز خودش را پیروز این جنگ علیه آلمان نازی میدانست. در این قائله تنها آلمان نبود که به مرزهای شرقی و غربی با سیاستهای کمونیستی و سرمایه داری تقسیم شد. بلکه تا آغاز دهه 60 قرن بیستم میلادی دنیا به این دو جبهه با دو تفکر متفاوت تقسیم شده بود و لهستان در این میان استثنا نبود.
در سال 1945 مرزهای لهستان و شوروی تعیین میگردد و این کشور سیاستها و قانون اساسی خود را تماما از کشور شوروی به عاریت گرفته و این مسئله تا 10 سال بعد چنان پیش میرود که به پیمان ورشو در سال 1955 می انجامد که این پیمان در زمان خودش رقیب پیمان آتلانتیک شمالی محسوب میشد.
اما درست یک سال بعد از امضای معاهده همیاری اروپای شرقی یا همان پیمان ورشو، ولادیسلاو گمولکا به رهبری حزب کمونیست لهستان منصوب میشود. گمولکا سیاستهایی ضد استالین داشت و در طول رهبری خود از سال 1956 تا 1970 سیاستهای وی بدانجا کشیده شد که مردم لهستان به جرم استالینیست بودن محاکمه و تبعید میشدند.
نمایشنامه بر پهنه دریا مسلما نمیتواد متاثر از وقایع مذکور نباشد و فضای ایجاد شده توسط گمولکا قطعا روی اثر مروژک تاثیر گذاشته است. اما مسئله ای که واضح و عیان است موقعیت خاص لهستان در طول این دوره و به طور کلی در دوره 1939- 1970 میباشد. چیزی که به عنوان تاریخ لهستان در این دوره خاص رخ میدهد از بسیاری لحاظ این کشور را خاص میگرداند. بنابراین آنچه به طور مشخص در ذهن مروژک دهه 60 میلادی میگذشته قابل تعبیر و تفسیر به امروز جامعه ایران نیست.
پیروزفر با حفظ اصالت اثر و امانت با نمایشنامه برخورد کرده است و هیچ تلاشی هم برای ایرانیزه کردن این نمایشنامه نکرده است. بنابراین این اثر را باید با همان دغدغه های دهه 60 لهستان نگاه کرد و ارتباط گرفت و سایر ارتباطات احتمالی تماما شخصی یا نوستالژیک میباشند وگرنه کدام ایرانی سال 2014 است که دغدغه های جامعه لهستان دهه 60 میلادی را داشته باشد؟!

ادامه دارد...