دیدن این اجرا توی موقعیتی که من بودم واقعا کمکم کرد، از اون تجربه هایی بود که بعضی وقتا ادم توی ذهنش سعی میکنه دمبال دلیل بگرده واسه اینکه چی شد من اصلا انتخاب کردم بیام این اجرا رو ببینم که توش تونستم جواب دغدغه ی ذهنم رو توی همون روز پیدا کنم. من درگیر پیدا کردن جواب این سوالم نشدم.
همه ی اینها فکر من هست و الان دمبال اثبات درستیشون نیستم و اولویت به اشتراک گذاشتنه.
هارولد پینتر داستان مردی رو برامون تعریف می کنه که به نظرم بین دنیای طبیعت ( یا مادی) و دنیای درونی ( ذهن و روح و همه ی اینها که ممکنه هر نفر واژه یا تعریف متفاوتی برای نام گذاری از یه جا برداشته باشه)، دنیای دورنی رو انتخاب کرده و حالا آگاهانه یا ناخودآگاهانه و یا به هر دلیل دیگه ای بی خیال دنیای طبیعت شده. این انتخاب عواقب داره، می بینیم که نقش اصلی تصور درستی از کارایی که توی گذشته کرده نداره یا مرز بین واقعی بودن و غیر واقعی بودن عمل انجام شده یا به خیال انجام شده رو تشخیص نمی ده، قید رفتار درست با ادمها رو زده، خیلی چیزا اهمیتش رو براش از دست داده چون داره همه ی اونایی که تو واقعیت ممکنه بود محدود بشن یا عاملی مثل زمان و جسم برای دست یابی بهشون دردسر ایجاد کنن رو در دنیای دورنی ساخته. اما یه جایی هنوز مرز بین واقعی و غیر واقعی داره اذیتش میکنه که با داستان پیانو میاد برامون وصف می کنه. داستان پیانوی شخصیت اصلی حتی میاد میگه که چرا این فرد قید ادمها رو زده، چون خیلی از ادمها وفاداری به شنیده هاشون رو بلد نیستن، چون خیلی از آدم ها دزد معنی هستند بدون اینکه واقعا از این دزدی بزرگ خبر داشته باشن (وقتی داستان اجرای کنسرت رو برای خانوم پِتی تعریف می کنه، می بینیم که خانوم پِتی توی باز تعریف داستان چقدر همه چیز رو میزنه و داغون میکنه، اما یادمون باشه خانوم پِتی همونیه که واسه صبونه اِستنلی و بیدار میکنه و واسش صبونه و چایی اماده می کنه). هارولد پینتر مثل یک معلم خوب آخر اجرا میاد میگه که این انسان داره واقعا زجر میکشه، چون انتخاب درستی نکرده که از دنیای واقعیت دست کشیده، خودش و همه ی صداهای توی ذهنش که به شکل آدم در اومدن و واقعا باهاش رو در رو حرف میزنن دارم محکومش ... دیدن ادامه ›› می کنن که چرا به جای ساختن زدی و همش خراب کردی. پینتر احتمالا خودش این راه و رفته، واسه همین داره حرف از تعادل بین دنیای بیرون و درون و حق و وظیفه ی ما در مقابل بشریت حرف میزنه. من بعد از دیدن اجرای هنرمندانه ی اعضای گروه این نمایش به پینتر اعتماد کردم.

اینکه تصمیم گرفتم برم نمایشی رو ببینیم با موضع نشان دادن روابط عاطفی میان آدم های بالغ. اینکه تصمیم گرفتم برم برشی از ذهنیت یک فرد (کارگردان) یا گروه ( برایند ذهنیت جمعی اعضای حاضر در گروه) رو ببینم و مطمئن باشم که سلاح ضربه زننده یا حتی کشنده ی قضاوت ذهنم رو توی کشوی کمد اتاقم گذاشتم و با خود نیاوردم، اینکه خیلی وقته به این نتیجه رسیدم که وقتی پای حرف زدن در مورد روابط عاطفی بین ادمها میاد وسط، واقعا باید گوش کرد و صد در صد بدون شک توی همه ی داستان های تعریف شده از روابط چیزی برای یاد گرفتن هست، اینکه تئاتر به خاطر موجودیت استفاده از انسان به عنوان وسیله ای برای ابراز هنر به خودی خود اونقدر کافی هست که بشه بهش اعتماد کرد بهترین درمان یا یکی از معلمان بزرگ دنیا در زمینه ی روابط عاطفی هست، اینکه رفتم نشستم و دیدم که روی صحنه نشون دادن برش روابط دو نفر رو و کمک کردن که دنیای فهم من بزرگتر بشه ( میگم بزرگتر نه عمیق تر، چون هدفم بزرگتر شدن فهمه و اگر اجرایی به فهم من عمق بده اونوقت همه ی دلایل چرایی رفتن به اجرا رو ممکنه بزارم کنار و بیام و راجع به تجربه ی افتادن در جهت رفتن به عمق حرف بزنم)، اینکه من با حضور تو اجرا تونستم لذتِ فهم رو ببرم، همه ی اینا دلیلی برای انتخاب تیوال برای دعوت از آدم های هم زمانه ی من برای دیدن اجراست، چراکه دعوت برای کشف به نظرم حرکت درستیه و من انتخاب کردم که حرکت درست رو انجام بدم.

من از دیدن نمایش پرومته/ طاعون به سهم خودم لذت بردم، اما خوندن متن پایین باعث شد بیشتر فک کنمف هنوز به نتیجه ای نرسیدم که چقدر به حرف های نویسنده ... دیدن ادامه ›› می تونم باور پیدا کنم. خوندن متن پایین فقط من به به فکر نمایش "هار" انداخت و اینکه چقدر در مورد این نمایش حرف های نویسنده ی متن به نظر من صدق می کنه.
پایگاه خبری تئاتر: بن‌مایه‌ی این اثر به اصطلاح اکسپریمنتال اقتباسی (یا بهتر است بگوییم کلاژ) است آزاد از نمایشنامه‌ «پرومته در زنجیر» اثر آشیل، نمایشنامه «حکومت نظامی» و رمان «طاعون» اثر آلبرکامو و مجموعه‌ای از اشعار «سیدعلی صالحی» به علاوه نواها و ترانه‌های بومی و فرنگی. این که این حجم از محتوای نامنسجم راه به کجا خواهد برد که کاملا مشخص است و محلی برای بررسی و واکاوی ندارد. اما آن چه در این جا مورد بحث و بررسی ماست عدم تعهد و پای‌بندی سازنده است به اثر و این که این عدم‌ تعهد تا چه اندازه می‌تواند شاکله‌ی وجودی نمایش را به سطح برساند و فقدان نگاهی هم‌گرا و ابژکتیو داشته باشد. حتما این روزها از زبان بسیاری از کارگردانان محترم در مصاحبه‌های پی‌در‌پی می‌شنوید که می‌گویند: «ما در تلاش بودیم تا انسان معاصر و اوضاع تراژیک‌بارش را به نمایش بگذاریم.» یا این که:«انسان معاصر وجهانش روزبه‌روز غیرقابل تحمل‌تر می‌شود.» یا زمانی که کمی عمیق‌تر به مسئله نگاه می‌کنند:«واقعیت امر این است که انسان معاصر در ظلمت خود گرفتار شده و تقریبا هیچ راهی برای رهایی از این تاریکی پیدا نمی‌کند و دقیقا این نقطه همان نقطه‌ی اسف‌بار زیست بشر هزاره سوم است.» این دست از مصاحبه‌ها با جملات قصارگونه که قادر است دیوار بتنی هر سایت و نشریه‌ی زردچوبه‌ای نیمچه‌ روشنفکری‌ای را سوراخ کند از دیگر مشخصه‌های هنر مسئولیت‌گریز است. به تعبیر دیگر این نوع نگاه تقلیل گرا به بی‌تفاوتی سازنده به برداشت مخاطب از اثر دامن می‌زند. حتی خود سازنده به ماهیت اثر هم تعهدی احساس نمی‌کند چرا که او (در بهترین حالت) یک ناقل است که مطلبی را انتقال داده و این که این انتقال چه تاثیری در دریافت‌کننده می‌گذارد به وی ارتباطی پیدا نمی‌کند. اما به واقع این دوستان از چه حرف می‌زنند؟ وقتی می‌گویند «انسان معاصر» دقیقا از که یا چه کسانی صحبت می کنند؟ معمولا این نگاه الیت شده انسان را فقط در طبقه متوسط به بالا که کمی درگیر مدرنیته شده نگریسته و مورد بررسی قرار می‌دهد.

خاطره‌ای کوتاه نقل کنم که خالی از لطف نیست. روزی یکی از شهرداران عزیز در فلان منطقه گفت:«ما از پول بیت‌المال هزینه ساخت فلان پل را کرده‌ایم تا مردم کمتر در ترافیک مانده و با اعصاب و روانی بهتر به منزل برگردند.» سرآخر دریافتیم که رفت‌وآمد از آن پل فقط توسط خودروهایی صورت می‌گیرد که متعلق به طبقه نوکیسه و نئوبورژوای جامعه است که منت مالیاتش را به سر شهرداری می‌گذارد. با این حساب فهمیدیم که منظور شهردار از مردم دقیقا چه کسانی هستند. در این جا هم با همین پدیده روبه‌رو هستیم. آیا شمای کارگردان نقطه نظر و نگاهتان به برخی آقازاده‌های گرگ‌زاییده همانی است که به کارگران هفت تپه است؟! آیا درد و رنج این دو قشر با هم متفاوت نیست و اگر هست چرا در اثرتان محلی از اعراب ندارد؟! من به عنوان یک مخاطب این پرسش را از کارگردان محترم دارم که این نگاه کلی‌نگر به انسان معاصر از کدامین زیست پدید آمده و چگونه به دغدغه و مسئله شخصی جنابعالی تبدیل شده است؟!

بگذریم…

با این اوصاف ما می‌پذیریم که می‌شود به انسان معاصر نگاهی کلی داشت و علی‌الحساب دست از سر این تقلیل‌گرایی برمی‌داریم. اما باز مسئله‌ای دیگر یقه‌مان را گرفته و سوالش را این گونه مطرح می‌کند که:«از کی تا حالا بازنمایی صرف واقعیات جامعه و انسان معاصر از جمله دغدغه‌های هنرمند معاصر! شده است؟» واقعیت چیست؟ ریشه‌ی این کلمه‌ی عربی از «وَقَعَ» به معنای اتفاق افتادن و روی دادن است. به عنوان مثال بعد از پایان فصل پاییز، فصل زمستان شروع می‌شود و این پدیده‌ای است که هر ساله روی می‌دهد و جزئی از واقعیت هستی است. جالب این که برخی با افتخار از این مسئله یاد می‌کنند که «ما واقعیات جامعه را مطرح کرده‌ایم». دقیقا مثل این می‌ماند که هنرمند راه افتاده و هر چه لجن و کثافت در گوشه و کنار جامعه دیده با خود کول کرده و همچون یک حراجی در صحنه نمایش مقابل دید مخاطب گذاشته است. مخاطبی که خود نیز واقف به این لجن‌زار در نزدیکی محل زیست خود هست و پیش از این که وارد سالن شود با آن‌ها رو‌به‌رو شده است.

پس این نقل و انتقال واقعیات جامعه چه سودی برای من و شمای مخاطب دارد؟! در ثانی این انتقال واقعیات از جامعه به صحنه نمایش هیچ مسئولیتی برای هنرمند نخواهد داشت چرا که هر کسی نکته‌ای که به اثر وارد کند، فوری به مردم، جامعه و انسان معاصر! ارجاع خواهد داد و خواهد گفت:«جامعه ما همین است که می‌بینید». آیا این تفکر هنرمندانه معاصر ریشه در مصلحت‌اندیشی و عافیت‌طلبی خرده‌بورژوازی ندارد؟! از طرفی یک جامعه‌شناس از واقعیات می‌گوید، تحلیل‌گر و استاد دانشگاه از واقعیات می‌گویند، یک سیاست‌مدار نیز در مواقع لازم از واقعیات می‌گوید. اگر قرار باشد که هنرمند نیز از واقعیات بگوید، پس چه کسی باید از حقیقت بگوید؟! پس آن چیزی که به عنوان «نگاه هنرمندانه» از آن یاد می‌شود را باید در کدام سمساری یا عطاری‌ای یافت و به زخم جامعه زد؟ این که ما یک مشت برگ پاییزی در صحنه بریزیم به نشانه‌ی جهان خشکیده و سرد، سر و وضع بازیگران را کثیف کنیم به نشانه‌ی سیاهی، طاعون و مصیبت و مخاطب را با چند موزیک بومی و فرنگی مرعوب کرده و تبحر بازیگران در حفظ متون و ترانه‌های مختلف را به رخش بکشیم که نشد کار و کارستان. این که تو بیایی و اگر سیاهی‌ای وجود دارد را تحلیل کنی و نگاه شخصی و خردورزانه‌ی خود را در قالب فرم نمایشی به من عرضه بداری کاری کرده‌ای کارستان. وگرنه شورباپزی را در هر آموزشگاه و سالن تئاتر خصوصی‌ای می‌توانی پیدا کنی از طعمش لذت ببری.

تا به حال شده به تبلیغ های پیام های بازرگانی نگاه کنید، انقدر خوشحالی و رضایت از خرید رو اغراق امیز و خده دار نشون میدن که ادم چشم درد میگیره ... دیدن ادامه ›› بعد از دیدن تبلیغی مثل برنج محسن. این اجرا هم به نظرم از همین جنس بود. یه مفهوم که کارگردان واقعا نمی دونم به چه علتی اومده به اغراق امیز ترین شیوه ی ممکن، بدون به وجود اوردن هیچ گونه ردپایی از ظرافت فکری یک نمایش خلق کرده تا با استفاده از هرگونه وسیله ای که دم دستش بوده (جدی میگم، با هر وسیله ای!) بهت بفهمونه که نگاه کن من اینو می خواستم بگم. نمایشی که من شاهدش بودم هیچ چیز برای عرضه نداشت. من چنین احساس کردم که کارگردان با خودش فکر کرده که ای وای من به چه مفهوم عمیقی دست پیدا کردم، پس بیام این رو تبدیل به یک نمایش کنم، بعد با این اجرایی که روی صحنه اورده انگار یه چوب ور داشته افتاده به جون مخاطبش با هر حرکت روی صحنه میزنه تو سر مخاطب که فهمیدی چی گفتم، حالا هی بدترم میشه، هی که نمایش میره جلو بازیگرا با هر حرکتشون میزنن تو چش و چال مخاطب که فهمیدین کارگردان چی گفت اینو می خواد بگه، بفهمین بابا اینو می خواد بگه. فکر کنم تئاتر میتونه انتخاب هنرمندانه ی شیوه ای در جهت پردازش مفاهیم هم باشه . اقای حمید پور آذری عزیز که به خاطر حضور گرانقدر شما نمایش نیم ساعت با تاخیر شروع شد، ای کاش من هم مثل شما انقدر خسته بودم که واسه چن لحظه ای هم که شده یکم خوابم میبرد وسط نمایش تا یکم کمتر از این پرفورمنس ارت بهره میبردم! آقای کارگردان، شما برای گفتن حرفت عوامل دست اندر کار و مخاطبت رو زیادی به دردسر انداختی، درد انسان مدرن به سطحی شدن هنرش هست که این اجرا هم چیزی جز این نبود.