تصمیم داشتم قبل از دیدن این اجرا، کتاب های «ننه دلاور» و «بیرون پشت در» را بخوانم که نشد. اما بعد از دیدن، خواندم.
زیاد از جریان ها و مکتب های ادبی سر در نمی آورم اما بعد از دیدن این نمایش به ذهنم رسید که با توجه به همان اندکی که می دانم، فقط در یک صورت می توانم این نمایش را درک کنم و آن صورت این که نمایش را «پست مدرن» بدانم. نمایشی که اصل در آن بر بی معنایی باشد و در این بی معنایی، معنا و شکل بگیرد.
چرا می گویم در این نمایش اصل بر بی معنایی است؟
چون همه چیز پراکنده است. شاید تنها نخی که تکه های پراکنده ی نمایش را به هم متصل نگه می دارد، جنگ باشد. نخی که جاهایی نمایش از آن هم جدا می شود. در واقع فکر می کنم کارگردان اگر نیم نگاهی به مخاطب و «عموم مخاطبان هم باید از نمایش خوششان بیاید» نداشت، این نخ را هم در نمایش قرار نمی داد (فکر می کنم اگر ملاحظات بیرونی نبودند، سجاد افشاریان در نوع اجرای خود حتا از آن چه ما دیدیم، جسارت بیش تری به خرج می داد). این ادعا را به خاطر شدت پراکندگی اثر می کنم.
نمایش برای کسانی که نمایشنامه های ننه دلاور و بیرون پشت در را نخوانده اند، چه داشت؟ جایی بخشی از توضیح های این نمایش، جایی بخشی از دیالوگ های آن نمایش. جایی اجرای منطبق بر نمایشنامه، جایی اجرای هجوگونه. کسی که نمایشنامه ها را نخوانده از این تکه ها چه ... دیدن ادامه ›› خواهد فهمید؟
بله! بازیگران نمایش الحق همگی خوب بازی می کردند (به ویژه صابر ابر و هوتن شکیبا که می توان گفت معرکه بازی می کردند)، کارگردانی حرف نداشت. خلق و اجرای صحنه های به این زیبایی و به این سختی، کار هرکسی نیست. موسیقی ها و تلفیق شان با اجراها، عالی و شگفت آور بود.
اما همه ی این ها در نهایت به چه می رسیدند؟ به نظر من به هیچ! و از همین لحاظ است که می گویم نمایش به نظرم در پی معنا نبود. در پی ایجاد فضایی در قالب منطق مدرن نبود. منطق خاص دنیای خودش را داد که من فکر می کنم می توان آن را پست مدرن نامید.
ادعای «بی معنا» بودن نمایش تا این جا به معنی بدی نمایش نیست. به معنی متفاوت بودن است. به معنی منطقی دیگر داشتن است.
با این وجود به نظرم نمایش، در کلیت خود، خوب نبود. و این بر می گردد به این نکته که فردی که نمایشنامه ها را خوانده است چرا ممکن است از این نمایش خوشش بیاید و از دیدنش لذت ببرد (و در حالت تقلیل یافته تر: فردی که نمایشنامه ها را نخوانده است)؟ به نظرم این، به «زیبایی قطعه های پراکنده» بر می گردد. گفتم که بازی ها، کارگردانی، صحنه پردازی، موسیقی و... زیبا بودند. بعضی تکه های اجرا هم فوق العاده بودند. اما همه ی این ها به طور جداگانه خوب بودند. وقتی کنار هم چیده می شوند، ذهن منِ مخاطب دنبال معنایی می گردد. دنبال چیزی که بتواند این ها را به هم وصل کند. و هرچه تلاش می کند، آن چیز را نمی یابد. همین است که حتا اگر از نمایش خوشش بیاید و لذت ببرد از دیدنش، باز هم چیزی در ذهنش کم است. چیزی که در نمایش پیدایش نکرده است. و همین است که در «ننه دلاور، بیرون پشت در» (و در هر اثر هنریِ بی معنای دیگری از جنس تئاتر، ادبیات، موسیقی و...) آزاردهنده است. و باعث می شود من، چنین اثرهایی را -در کل- خوب ندانم.

ببخشید که این رو این جا می ذارم.
من برای فردا شب، دو تا بلیت (صندلی 70 و 71 از ردیف پنجم استیج B) خریدم که الان به دردم نمی خورند (یعنی پنج نفر بودیم که دو نفرمون نمیان). اگه احیانن کسی این بلیت ها رو می خواد اطلاع بده تا با هم هماهنگ کنیم.

جلال تهرانی به زبان آشناست. این مهم ترین دلیل علاقه ی من به او و دنبال کردن هر نمایش یا نمایشنامه ای از اوست. وقتی مثل بسیاری از فیلسوفان معتقد باشیم که زبان، فقط یک وسیله برای ارتباط برقرار کردن نیست و اصلن زبان، ابداع انسان نیست، بلکه انسان بدون زبان امکان وجود داشتن ندارد و وقتی زبان را نمود و تصویری کامل از جهان بدانیم، آن وقت است که به اهمیت زبان و اهمیت کسی که به زبان آشناست، می رسیم.
برای کسی که چنین نگاهی داشته باشد، کم ترین حرکت ها در نمایش «سیندرلا» یک ضعف به حساب نمی آید. خشک بازی کردن شخصیت ها نیز. حتا می توان «دیالوگ محور» بودن را نقطه ی قوت نمایش به حساب آورد. البته وقتی که با دیالوگ نویسی مانند جلال تهرانی روبرو باشیم. همین می شود که زبان، برای این نمایش وسیله ی شخصیت پردازی می شود، وسیله ی پیش برد داستان و وسیله ی انتقال پیام ها. ما بیش از آن که شخصیت ها را از روی لباس شان، از روی نحوه ی حرف زدن شان یا از روی نوع حرکت کردنشان بشناسیم، از روی صرفن حرف زدن شان می شناسیم و میان شان تمایز قائل می شویم. برای همین هم، حالت حرف زدن چندان اهمیت پیدا نمی کند، بلکه خود کلمه ها در این جا مهم هستند.
اما در کنار این ها، آن چه باعث می شود این «ادبیات مصور» به «نمایش» تبدیل شود، عناصر صوتی، تصویری و حرکتی معدودی است که در صحنه قرار دارند. پلکان مارپیچ، کفش سیندرلا، دانه های تسبیح، میز و صندلی های متحرک، صداهایی که زمان نبودن بازیگرها در صحنه شنیده می شود، و حرکت های محدود بازیگران. همه ی این ها اگر از نمایش حذف شوند، مطمئنن نمایش دیگر نمایش نخواهد بود، اما اصل همچنان بر «زبان» است.

و در مورد «نمادین» بودن نمایش هم به نظرم تطبیق نمادها بر موضوع سیاسی، به معنی تقلیل نمایش و سطحی نشان دادن آن است. وقتی نظرهای مختلف را ... دیدن ادامه ›› در مورد نمادگرایی نمایش خواندم، به نظرم رسید شاید واقعن جلال تهرانی می خواسته فقط و فقط بر این نکته ها دست بگذارد. اما بعد که تاریخ «نمادگرایی» (سمبولیسم) را خواندم، فهمیدم که نه! تطبیق بی چون و چرای نمایش بر این نمادها، واقعن کار اشتباهی است.
نکته این جاست که «نمادگرایی» به خاطر «سانسور» به وجود نیامده است. این طور نبوده که مثلن عده ای نتوانند حرف هایی را بزنند و بعد مجبور باشند آن ها را در قالب نماد بیان کنند (گرچه یکی از کاربردهای استفاده از نمادها همین است). در واقع نمادگرایی در ادبیات، برای فرار از «بیان مستقیم و واقع گرایانه ی هر چیزی» ایجاد شده است. برای آن که ذهن مخاطب فعال شود و یک اثر تنها در یک معنا خلاصه نشود بلکه بتوان آن را دارای چندین و چند معنا دانست. معناهایی که ذهن هر مخاطب به شکل جداگانه آن ها را خلق می کند.
با این توضیح، باید بگویم «سیندرلا» داستان خودش را بیان می کند. داستان سیندرلا و سروان و گروهبان و تیمسار و سرهنگ و بازپرس و دیگر شخصیت های پنهان. مهم ترین نکته، توجه به جنبه های داستانی اثر است و نه تقلیل آن به یک «اثر سیاسی». این اثر، سیاسی نیست بلکه سیاسی بودن فقط می تواند یکی از معناهای ممکن برای آن باشد. چه رسد به این که بخواهیم آن را دقیقن بر یک روند سیاسی خاص منطبق بدانیم.
من دو بار این نمایش را دیدم و هر دو بار لذت بردم. گرچه هر کدام از اجراهایی که دیدم با هم تفاوت هایی داشتند که این هم دیدن کار را لذت بخش تر می کرد (نکته ی دیگری که باید آن را در مقابل کسانی که می خواهند تکه تکه ی نمایش را نماد مسائل خاص بدانند، بیان کرد، همین تفاوت های -هر چند جزئی- اجراهای مختلف است).
اما دو چیز در نمایش اذیت کننده بود. یکی عدم تسلط کافی بازیگران بر زبان اثر که البته با توجه به حجم و وسعت کار، تا حدی طبیعی است ولی می تواند مرتبط باشد به این که بازیگران پیش از اجرا، فضای نمایش را به طور کامل درک نکرده اند. و دومی همان داربست های کنار صحنه که به نظرم، قرار دادن شان به آن شکل خشک، بی سلیقگی بود و با فضای نمایش، بیگانه.