نمایش صعود مقاومت پذیر آقا م. ر. حساس! دور اول اجرای خود را از 2 مهر تا 5 مهر در تالار محراب دارد و دور دوم اجراها در همین سالن از 13 مهر تا 17 آبان ادامه خواهد داد.

تئاتر فستیوال: آراز بارسقیان که در سال ۹۲ به همراه غلامحسین دولت آبادی نمایشنامه ” تکیه بر دیوار نمناک ” را نوشته و کارگردانی کرده بود ، این روزها در همکاری مجدد با غلامحسن دولت آبادی به سراغ عبدالحسین نوشین رفته است و نمایش ” پرتره مرد ریخته” را بر اساس زندگی عبدالحسین نوشین ، در تماشاخانه سنگلج به روی صحنه برده است . به همین بهانه خبرنگار تئاتر فستیوال گفت و گویی با وی داشته است که ماحصل آن را می توانید در ادامه بخوانید .
---------------
عبدالحسین نوشین . چه شد که چنین سوژه ای را برای نگارش و به روی صحنه بردن یک نمایش انتخاب کردید ؟
وسوسه‌ی نوشتن یک تک‌گویی خوب هر نمایشنامه‌نویسی را تهدید می‌کند ، ما را هم تهدید می‌کرد و خیلی زود به این نیاز پاسخ دادیم . کار سختی بود ولی گمانم از عهده‌اش برآمده ایم . بیشتر آزمایشی بوده در تک‌گویی .
با توجه به اینکه نمایش “پرتره مرد ریخته” یک نمایش مستند پرتره است ، نیاز به تحقیق و پژوهش در زندگی و کار نوشین داشت . چه مدت برای این موضوع وقت صرف شده است و به چه منابعی مراجعه کردید ؟
تحقیق همیشه در نوشتن اهمیت دارد . در این مورد هم همین طور … تحقیق مرحله‌ی اول بود . اصلاً چون تحقیق می‌خواست به سراغ این سوژه رفتیم . سوژه‌هایی ... دیدن ادامه ›› که خیلی تحقیق نمی‌خواهد بیشتر از دل برمی‌آید که متاسفانه آنقدر توسط دوستان نمایشنامه‌نویس ‌آب‌هندوانه‌ای دست مالی و خراب شده که فعلاً نیازی نیست به سراغش برویم . اما این یکی برایمان جالب بود چون دقیقاً تحقیق می‌خواست و در نتیجه ، پرداخت اطلاعات . این از همه مهم‌تر بود . پرداخت اطلاعاتی که شما به دست می‌آورید خیلی مهم‌تر از خود اطلاعات اولیه است . در مورد عبدالحسین نوشین هم به چنین موردی برخورد کردیم.
از زمانی که تصمیم گرفتید چنین پژوهشی را در زندگی نوشین انجام دهید و بعد آن را اجر کنید ، شیوه اجرایی مونولوگ را در نظر داشتید یا اینکه در طی مراحل آماده سازی به این شیوه رسیدید ؟
نمایش از اول مونولوگ بود و قرار هم نبود عوض شود . دوستانی دیدند و خواندند و گفتند می‌شود شخصیت‌های دیگر را هم وارد کرد . این باور غلطی نسبت به یک مونولوگ است . شما اگر بخواهید نمایشنامه‌ای چند پرسناژ بنویسد ، خب از ساختار دیگری باید استفاده کنید . از اول قصد همین بود یعنی تک‌گویی نوشتن . اسمش را گذاشته بودیم پروژه‌ی بی‌نام منولوگ نوشتن . بعدها که با دوستانی صحبت کردیم به ما گفتند این مونولوگ نیست ، منو درام است. ما هم گفتیم چون بین علما اختلاف نیفتد در نمایشنامه یک جا نوشین بگوید « مونولوگ… سولیلوگی… تک‌گویی… منودرام… یا هر چی که شما دوست دارید اسمش را بگذارید. »
از ابتدا جامعه ی هدف تان برای اجرای این نمایش چه کسانی بودند ؟ مخاطب عام را در نظر داشتید یا اینکه تئاتری ها و افرادی که با نوشین آشنایی داشتند ، مدنظرتان بود ؟ به نظر خودتان چه میزان در جامعه ی هدف تان تاثیرگذار بودید ؟
مسلماً هر تئاتری هدفش مردم است اما متاسفانه امروز این اهداف گم شده است . تماشاگرهای ما دزدیده‌ شده‌اند . کسی به تئاتر نمی‌آید . یعنی هر تئاتری نمی‌روند ، چون خیال می‌کنند بافرهنگ‌تر از آن تئاتر هستند . مخصوصاً دانشجویان عزیز که خودشان را آنقدر بافرهنگ و دانشمند می‌دانند که نیازی نمی‌بینند حتی روزی که برایشان رایگان گذاشتیم (یکشنبه‌ها) قدم رنجه کنند ، کمی از فرهنگ خود را به ما بدهند . فرهنگشان را برای کافه‌ها در نظر گرفته‌اند ، برای خوردن قهوه و سیگار کشیدن . در این بین افرادی هم هنوز هستند که با نوشین آشنا هستند و حتی عده‌ای او را از نزدیک دیده‌اند . شاید اگر این نمایش ۱۵ سال پیش اجرا می‌شد این افراد بیشتر بودند و بحث‌های خیلی جذابی در دوران این اجرا پیش می‌آمد . اما متاسفانه امروز تعداد بسیاری از آن‌ها یا از دنیا رفته‌اند یا در بستر بیماری هستند . آقای انتظامی و آقای نصرت کریمی دو نمونه‌ی خوبِ زنده اما در بستر بیماری هستند . خانم هما روستا هم بود که چند سال پیش از دنیا رفت. و البته تعدادی دیگر از دوستان .
حالا در این بین با وجود وضعیت فاجعه‌آمیز تماشاگر آیا ما جامعه‌ی هدفی داریم ؟ نه ، نداریم. این اجرا هست و هر کسی مختار است به تماشای آن بنشیند . من بسیار خوشحال می‌شوم دوستانی که خودشان را بافرهنگ می‌دادند سری به این نمایش بزنند و کمی از فرهنگشان را به ما در کمال بزرگواری‌شان هدیه دهند . این کمترین کار آن‌ها می‌تواند باشد .
چه شد که اصغر همت را برای بازی در این نمایش انتخاب کردید ؟ از چه زمانی به این انتخاب رسیدید ؟ به گزینه های دیگری هم فکر کردید ؟
ما به بازیگر دیگری فکر نکردیم . البته یک گزینه‌ی گذری هم داشتیم که خیلی زود آن را رد کردیم . البته به آقای قطب‌الدین صادقی هم وقتی پرده‌ی اول را تمام کردیم پیشنهادی دادیم که ایشان زیرسیبلی رد کردند . در اصل جدی‌ترین و اولین و آخرین پیشنهاد واقعی ما به آقای همت بود ایشان هم پذیرفت. دو سال هم پای اجرای این کار وقت گذاشت . سال ۹۳ این کار را جشنواره فجر در کمال بی‌سیاستی رد کرد و ما مجبور شدیم صبر کنیم تا گشایشی شود و بالاخره تماشاخانه‌ی سنگلج و کادر فنی‌اش با اجرای این نمایش موافقت کردند .
چرا تماشاخانه سنگلج را انتخاب کردید . با توجه به اینکه کار شما تاریخی است ، دست به این انتخاب زدید ؟
هم بله ؛ هم نه. شرایط تئاتر خصوصی‌ای که دوستان آب‌هندوانه‌کار رقم زدند بسیار بد است . پس تماشاخانه‌های خصوصی کنار می‌روند . در ضمن تئاتر شهر هم بود که طبق معمول هیچ‌وقت وقت ندارد ، همیشه پر است . وقتی هم که می‌روی کار ببینی ، می‌بینی خبری نیست جز همان قبلی‌های همیشگی و تکراری . سنگلج به نوعی قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین تماشاخانه‌ی باقی‌مانده‌ی این شهر است و کار در آن بسیار لذت‌بخش است. شما نباید احساس کنید در این تماشاخانه طبق روال این سال‌ها کارهای بی‌ارزشی از طرف امثال فتحعلی‌بیگی‌ها اجرا شده . شما باید فکر کنید در این تماشاخانه غلامحسین ساعدی کار داشته ، بیژن مفید ، پرویز فنی‌زاده ، رضا کرم‌رضایی ، رکن‌الدین خسروی ، اکبر رادی ، اکبر زنجانپور و خیلی از بزرگان دیگر… این خودش به شما آرامش می‌دهد . درست در همین لحظه است که تمام اجزای صحنه با اجرای شما هماهنگ می‌شود و می‌گذارد شما اجرای خودتان را درست و آن طوری که دوست دارید بروید . این مهم است. در ضمن به قول خود آقای همت «روح عبدالحسین نوشین هم آن‌جا احساس راحتی بیشتری دارد.» روحی که اگر شما آن را به یکی از سوراخی‌های خصوصی با مدیریت غیرحرفه‌ای و کودکانه‌اش می‌بردید مسلماً نفیرنتان می‌کرد …

1395/06/31 روزنامه ایران
گفت‌وگو با آراز بارسقیان کارگردان تئاتر «پرتره مرد ریخته مکاشفه ای در زندگی عبدالحسین نوشین»
ادای دینی به مرد محبوب متواری



حسن همایون

عبدالحسین نوشین، از چهره‌های مهم تئاتر ایران، در حالی در عزلت و غربت از دنیا رفت که در اشتیاق بازگشت به ایران بود اما دستگاه پهلوی راه ... دیدن ادامه ›› را بر این هنرمند فقید بسته بود و بازگشت او را از مسکو تحت لوای جماهیر شوروی، به اعتراف تلویزیونی منوط کرده بود و او به غربت ماند و مُرد. حالا 45 سال پس از مرگ این هنرمند عرصه نمایش، آراز بارسقیان همراه غلامحسین دولت آبادی، نمایش «پرتره مرد ریخته» یا« مکاشفه‌ای در زندگی عبدالحسین نوشین» را در تماشاخانه سنگلج به اجرا برده است؛ بر اساس نمایشنامه ای که خودشان نوشته‌اند. در این نمایش دو پرده‌ای اصغر همت، نقش عبدالحسین نوشین را بازی می‌کند و دو مقطع زمانی مهم زندگی این هنرمند روایت می‌شود. درباره این نمایش و عبدالحسین نوشین با آراز بارسقیان گفت‌وگو کردم. این نمایش تا نهم مهر‌ماه از ساعت 19 در تماشاخانه سنگلج اجرا می‌رود.

چه شد به صرافت اجرای تئاتری بر اساس زندگی عبدالحسین نوشین افتادید؟
راستش اولش از نوشتن شروع شد. یکی به صرافت نوشتن یک متن تک‌نفره. صحبت سال ۹۱ است. یعنی بعد از نوشتن نمایشنامه گام زدن بر یخ‌های نازک که متنی بود طولانی و پر پرسوناژ و تقریباً با وضعیت آن روزها و البته امروز تئاتر غیرقابل اجرا.قرار شد یک کار تک نفره درباره شخصیتی که قبلاً در تاریخ حضور داشته و زنده بوده بنویسیم. گزینه‌ها زیاد بودند تا اینکه رسیدیم به آدمی که به ما نزدیک بود. یعنی یک کارگردان تئاتر که باید رویش تحقیق می‌کردیم و اطلاعات درباره‌اش همان قدر که به نظر می‌رسید زیاد است کم هم بود. گفتیم عوض پخش کردن شخصیت‌ها و نوشتن نمایشی طولانی با پرسوناژهای متعدد روی یک آدم تمرکز کنیم.
ایده نگارش نمایشنامه «پرتره مرد ریخته» چگونه شکل گرفت و نوشتن آن چقدر طول کشید؟
ایده نوشتن مونودرام یا تک‌گویی هر روزی که وارد تئاتر می‌شوید با شماست. برای تمام بازیگران و کارگردان‌ها و حتی نویسنده‌ها یک نوع حسی است که می‌خواهند تجربه کنند. بهترین نمایشنامه‌های جهان هر کدام به نوعی در دل خودشان یک تک‌گویی دارند. نمایشنامه‌های بسیاری هستند که شما می‌توانید قطعاتی از آنها را به عنوان تک‌گویی انتخاب کنید و جدا برای تمرین تئاتر اجرا کنید. این نکته جالبی است. حالا نوشتن یک نمایشنامه کاملاً تک‌نفره جذابیت و هیجان خودش را دارد. نوشتن دو ماه طول کشید. اما تقریباً سه ماه تحقیقاتمان طول کشید که روی هم زمان ۵ تا ۶ ماهه ای را گرفت. کارمان هم این طوری بود که هر روز از ساعت 9 صبح تا 2 بعدازظهر می‌خواندیم و می‌نوشتیم. البته جز پنجشنبه و جمعه‌ها که تعطیل بودیم. این شیوه کار را هنوز هم رعایت می‌کنیم. تحقیقات مهم‌تر بود به نظر اما وقتی تحقیقات تمام شد تازه دیدیم که از این شخصیت در واقع هیچی نمی‌دانیم و هر چی باید بنویسیم از ذهن خودمان است. چون دیگران درباره‌اش حرف زده‌ بودند، مثلاً گفته بودند فلان کتاب را در زندان نوشت، اما نگفته بودند چطوری؟ می‌دانستیم به موسیقی کلاسیک علاقه ویژه‌ای دارد ولی یک نفر حتی نگفته چه موسیقی‌ای گوش می‌داده و تمامش را از خودمان نوشتیم. سال دقیق تولد این آدم حتی جای شک دارد و هر منبع یک تاریخ داده. ماجرای عینک هم همین است. تخیل خودمان بوده. تازه کار وقتی سخت می‌شد که این آدم را در مسکو داشتیم. واقعاً از او هیچی نمی‌دانستیم. چون اطلاعات نمی‌گذاشتند از او درز پیدا کند. فقط می‌دانستیم از حضور در آنجا ناراضی بوده و زنی دیگر گرفته بود و دلش می‌خواسته برگردد. همین.
تا جایی که از زندگی نوشین روایت شده است، بسیاری از جزئیات و ریزه‌کاری‌هایی که در نمایشنامه و اجرای تئاتر دیده شد در منابع تاریخی در دسترس نبوده است، چقدر سعی کردید بر روایت ِ واقعی زندگی نوشین وفادار بمانید؟
ما خط روایت را درست رفتیم. براساس آن چیزی رفتیم که درباره‌اش نوشته و گفته‌اند. یعنی سروقایع همانی است که می‌بینید ولی در این دخل و تصرفی صورت گرفته که باید شما در کار نوشتن انجام بدهید وگرنه کارتان تاریخ‌نگاری است نه بیشتر و تاریخ‌نگاری هم برای کتاب تاریخ است. در ضمن ما آنقدری مصالح حتی نداشتیم که بتوانیم یک کتاب درست تاریخی از این آدم بنویسیم. پس همه چیز را به توان نوشتن واگذار کردیم. مبدأ و شروعی برای حرکت در هر دو پرده گذاشتیم که همان رفتن این آدم است. رفتن از ایران در پرده اول و در پرده دوم رفتن به بیمارستان. سعی هم کردیم وارد این بازی بی‌ارزش نشویم که مثلاً آن خانه در پرده اول خانه عزت‌الله انتظامی است. این هیچ اهمیتی ندارد. نه برای ما نه برای شما و نه حتی برای نوشین و داستانی که می‌خواهد بگوید. صحنه پاریس و کافه به عنوان مثال ما نمی‌دانیم این طوری بوده یا نه. ما نمی‌دانیم آن مانیفست مارکس و انگلس که خوانده در سال 1930 خوانده می‌شده به این صورت یا نه. ما می‌خواستیم آشنایی این آدم با آرا و عقاید مختلف را نشان دهیم. برخورد این عقاید.
چقدر از متن نمایشنامه مبتنی بر زندگی واقعی «نوشین» بود و چقدر از آن مبتنی بر «حدس و مکاشفه» بوده است؟
بیشتر مکاشفه‌وار بوده با خودمان نه حتی با نوشین. با اینکه می‌دانستیم تکلیف خودمان در چنین جامعه‌ای که امروز داریم در آن زندگی می‌کنیم چیست؟ تکلیفمان را اول با خودمان باید روشن می‌کردیم. اینکه در این شرایط لازم است مهاجرت کنیم؟ برویم و نمانیم؟ سکوت کنیم و کار نکنیم؟ شرایط سال‌های91 - 90 را اگر به خاطر داشته باشی. این سؤال‌های ما برای نوشتن این متن بود. خیلی با خود نوشین ابتدا کاری نداشتیم. بیشتر مکاشفه‌ای با خودمان. باید وطن را دوست داشت یا اعتقاد را. ترکیب این دو چه می‌شود؟ بعد این وسط تئاتر چکاره است؟ نوشین در نمایش می‌گوید «سن ما باید تمام جامعه باشه و تماشاگرانش تمام مردم.» سؤال آن روزهایمان این بود که واقعاً باید تمام مردم تئاتر ما را تماشا کنند و امروز موقع اجرا عملاً می‌بینیم که کسی باقی نمانده تا تئاتر را تماشا کند. تمامش در اصل مکاشفه‌ای بوده با خودمان که آرام‌آرام نوشین واردش شد. وقتی وارد شد دیگر او بود و زندگی‌اش. او تصمیمش را گرفته بود. ما باید او را می‌نوشتیم.
نمایش «پرتره مرد ریخته» یا «مکاشفه‌ای در زندگی عبدالحسین نوشین»، هم به روایت زندگی نوشین می‌پردازد ، هم اینکه آن را می‌توان نمایشی برای تئاتر یا ستایش تئاتر دانست، نظر شما چیست؟
در ستایش تئاتر نیست خیلی. اگر دقت کرده باشی سعی کردیم از زندگی تئاتری‌اش چیز زیادی نگوییم. خود فرم به خودی خود تئاتر بود و شاید هر تک‌گویی اگر ضدتئاتر نباشد به نوعی در ستایش تئاتر قلمداد شود چون در تک‌گویی‌ها شما مجبورید از کهنه‌ترین کلک‌های تئاتری برای نشاندن تماشاگر سرجایش استفاده کنید و این خیلی مهم است. تمام کلک‌های تئاتری. حتی باز و بسته کردن پرده نمایش هم همین است. یک نوع کلک تئاتری. همین صحنه قاب‌دار. تقریباً تمام عوامل نمایش در اختیار تئاتر هستند چون از دل تئاتر می‌آیند. ولی چیزی که در داخل صحنه جریان دارد خیلی با خود تئاتر ارتباطی ندارد و بیشتر روایت فاجعه‌بار یک انسان تنها را می‌رساند.
یکی از نقاط قوت این نمایش به کار‌گیری خلاقانه موسیقی در اجرا است و عملاً موسیقی بدل به نوعی شخصیت و پرسوناژ می‌شود، نظر شما در این‌باره چیست؟
گفتم ما می‌دانستیم این آدم به موسیقی علاقه دارد ولی نمی‌دانستیم به کدام موسیقی. تمام موسیقی انتخابی بود. پیدا کردن و انتخاب‌شان کار خودمان بود. از مارش پارسیان بگیرید تا موسیقی ارتش سرخ مسکو و آن آهنگ میان پرده. و همین انتخاب را برای پرده دوم داشتیم که مطلقاً موسیقی نباشد. هیچ خبری از هیچ صدا و آوای دلنشین نباشد. این یک انتخاب بود تا بتوانیم به استعاره متن برسیم. به سکوت و سرمایی که آن آدم در مسکو دارد تجربه می‌کند.
آیا تعمدی داشتید، که «پرتره مرد ریخته» یک بازیگر داشته باشد، در حالی که پرسوناژ‌های دیگری هم در این نمایش بود و اصغر همت، در روایت زندگی نوشین به اقتضای موقعیت‌ها آن نقش‌ها را هم بازی می‌کرد!
باز برمی‌گردیم به همان انتخاب نوع نگارش و دلیلش. وقتی تک‌نفره می‌گیریم نمایشی را می‌خواهیم که فردیت آدم را در یک موقعیت اجتماعی و تاریخی بازنمایی کنیم و این خیلی مهم است. تنها بودن این آدم از هر چیزی مهم‌تر است. تنها بودن ما چیزی است که این روزها بیشتر از هر زمان دیگری بر جان و روح ما آدم‌ها فشار می‌آورد. موقع نوشتن این حس شدید تنهایی را داشتیم و موقع اجرایش هم همان وضعیت را داریم. این خیلی مهم است. این تنهایی. پس نیاز هست که تنهایی بیشتر تأکید شود. اما از همان موقع هم می‌دانستیم این نمایشنامه نیاز به یک بازیگر شش دانگ دارد و در حال حاضر یکی از معدود بازیگرانی که می‌توانست بخوبی این نقش را بازی کند آقای اصغر همت بود و هست. ایشان به درستی احساس کردند که باید ماه‌ها روی این نقش تمرکز و تمرین کنند و همین اتفاق هم افتاد. نتیجه‌اش هم همانی است که شما روی صحنه می‌بینید.
از اینکه با نوشتن نمایش «پرتره مرد ریخته» و اجرای آن در تئاتر سنگلج ادای دینی به یک استاد متواری و زخم دیده داشتید، چه احساسی دارید؟
فکر اجرا در سنگلج را نداشتیم. نمی‌دانستیم قرار است به آنجا برویم. آنجا متأسفانه سال‌هاست تبعیدگاه آدم‌ها شده. البته این رفتاری ناپسند با یکی از بهترین و حرفه‌ای‌ترین سالن‌های این کشور است. اما امروز که داریم آنجا اجرا می‌کنیم من یکی خوشحالم چون می‌گویم این نمایش همان طوری که دوست داشتم دارد اجرا می‌شود. خیلی هم مهم نیست چند نفر آن را می‌بینند. شانسی که آوردیم سالن خصوصی نیست وگرنه تا امروز ما را مرخص می‌کردند و همین این فرصت را می‌دهد که کار را کامل و بدون دغدغه اجرا کنیم. این فرصتی است که غنیمت است.

گفتگوی رضا آشفته با اصغر همت در روزنامه شرق
فرصتی برای «نوشین»‌شدن

‌اصغر همت، بازیگر و مدیرعامل خانه تئاتر است و از دوشنبه ١٥ شهریور در تالار سنگلج نقش مردی را بازی می‌کند که برای تئاتر ایران نامی آشنا و بسیار تأثیر‌گذار است؛ عبدالحسین نوشین که در یک نمایش تک‌نفره با اصغر همت روی سن می‌رود و این برای تئاتر ما یک اتفاق نادر است؛ چون این نام و شخصیت پس از سال‌ها از محاق درآمده و درخشش آن در صحنه نشان‌دهنده بخش حساسی از تئاتر و سیاست زمانه معاصر است، با او درباره نمایش پرتره مرد ریخته به نویسندگی و کارگردانی غلامحسین دولت‌آبادی و آراز بارسقیان گفت‌وگو کرده‌ایم.
نمایش پرتره مرد ریخته درباره چیست؟
درباره عبدالحسین‌خان نوشین از بنیان‌گذاران تئاتر نوین ایران است که در پرده اول یک ساعت پیش از خروج از تهران در سال ١٣٣١ و در پرده دوم زندگی‌اش قبل از مرگ در مسکو را خواهیم دید.
بنابراین دو پرده دارد. می‌خواهم بدانم به کدام وجه سیاسی و هنری‌اش پرداخته‌اید؟
یک پرداخت کلی درباره اوست. ... دیدن ادامه ›› یک واکاوی درباره شخصیت نوشین را روایت می‌کنیم که همه زمینه‌های زندگی‌اش را دربر خواهد گرفت. در پرده اول ساعتی پیش از آن است که او را از مخفیگاهش در تهران ببرند و از دوران نوجوانی‌اش می‌گوید؛ از آشنایی‌اش با تئاتر و موسیقی می‌گوید و اینکه چطور شد او را با اولین گروه دانش‌آموزان به پاریس می‌فرستند. همچنین در‌باره این است که سیاست او را نابود کرده است.
یعنی چنین موضعی دارد؟
بله، چون سیاست او را از هنر دور کرده؛ چراکه او استعدادی بوده که از رسیدن به مراحل بهتر بازمانده است.
چطور متن را برای کارکردن مناسب دیدید؟
اول اینکه پیش و پس از انقلاب سال‌ها بود که نمی‌شد درباره عبدالحسین‌خان نوشین صحبت کرد و حالا این فرصت فراهم شده و من هم دیدم برای پرداختن به او فرصت خوبی است. با آنکه فرصت ایده‌آلی برای کار نداشتم و باید زمانم را برای تئاتر و بودن در خانه تئاتر تقسیم می‌کردم، اما نخواستم این فرصت را از دست بدهم و دوم اینکه می‌خواستم با دو جوان کار کنم که دغدغه‌شان تئاتر است.
فکر می‌کنم این نمایش دو سال پیش می‌خواست در تئاتر فجر کار شود، اما در بازبینی رد شد، علتش چه بوده است؟
وقتی اجرا شروع شود، بهتر دراین‌باره می‌شود حرف زد؛ چون خودم هم نمی‌دانم چرا باید ردش کنند و در آن زمان هم مقاله‌ای نوشته‌ام و باید پس از اجرا معلوم شود که چرا دبیر و بازبین‌ها کار را رد کرده‌اند. برایم خودم هم جالب است که بدانم؛ چون تا این لحظه نمی‌دانم.
با توجه به تک‌نفره‌بودن و اینکه تقریبا همه اجرای نمایش بر دوش بازیگر است، باید از تمهیداتی برای نگه‌داشتن تماشاگران استفاده کرده باشید.
بله، سعی کرده‌ام از آنچه در عمرم و این چند ساله تجربه کرده‌ام، استفاده کنم که اتفاق خوبی در صحنه بیفتد و البته برای خودم برخی چیزها مبهم است؛ به‌‌ویژه اینکه تماشاگران این روزها عادت کرده‌اند درواقع آتراکسیون و شکل دیگری از تئاتر را ببینند و کار جدی با تمام ابعادش کمتر به صحنه آورده می‌شود و فکر نمی‌کنم چنین تماشاگران بدعادتی از این کار استقبالی کنند.
بنابراین کارتان برای جلب رضایت این نوع تماشاگران سخت‌تر می‌شود.
نه، این‌طور نیست؛ چون من کارم را کرده‌ام.
چرا در سنگلج کار را به صحنه می‌برید؟
حتما افراد واجب‌تر از من هستند که باید در تئاتر شهر کار کنند و از اینکه در سنگلج باشم، اصلا ناراضی نیستم و حس می‌کنم روح نوشین هم از اجرا در سنگلج راضی‌تر باشد؛ چون برایم جذاب است که در مهم‌ترین سالن مملکت که خیلی از بزرگان کشور در آنجا بهترین سال‌های عمرشان را سپری کرده‌اند، من هم با کاری به صحنه بروم و در کارنامه‌ام این افتخار را نصیب خودم کنم؛ از این نظر رضایت دارم.
فکر می‌کنم سنگلج، حس نوستال‍ژیکی داشته باشد؛ چون نوشین با آنکه در آنجا کار نکرده، اما کار ایرانی و تئاتر ملی با تفکرات او عجین است.
اتفاقا نوشین نمایش‌نامه ایرانی کمتر کار کرده و بیشتر به تئاتر جهانی فکر می‌کرده است و نسبتی با آنچه با عنوان تئاتر ملی در سنگلج کار کرده‌اند، نداشته است.
اما تفکر تئاتر ملی بنابر نوشته عباس جوانمرد در کتاب تئاتر و هویت ملی ریشه در تفکر نوشین دارد و آنها براین‌اساس کار کرده‌اند.
بله، تئاتر ملی بعد از بیرون‌رفتن نوشین از ایران ایجاد شده و زمانی که او در مسکو بوده شاگردانش و کسانی که از اخلاق او بهره برده‌اند، در سنگلج تئاتر ملی را به شکل رسمی مطرح کرده‌اند. او یک نمایش‌نامه نیز به نام خروس سحر نوشته است. اگر مسائل پس از ١٥ بهمن ١٣٢٧ پیش نمی‌آمد، شاید او هم به سمت تئاتر ملی می‌آمد. هر چند از زندان قصر برای چند نمایش‌نامه میزانسن فرستاده و به نام لرتا کارهایی را به صحنه آورده است؛ اما از این دوره دیگر از چرخه تئاتر ما بیرون مانده است.
آیا فضای کارتان خالی است؟
نه، خالی نیست. دو اتاق کوچک به مثابه زندان‌ در صحنه وجود دارد. او از زندان قصر بیرون می‌آید و زندان‌های دیگری در انتظارش است.
موسیقی هم دارید؟
بله، پرده اول مفصل‌های اصلی‌اش براساس موسیقی است؛ اما در پرده دوم موسیقی نداریم و حتی خودش هم می‌گوید در مسکو شرایطی فراهم می‌شود که عادت به موسیقی گوش‌دادن را هم از او می‌گیرد. اگرچه یک رادیو در صحنه داریم و اگر تماشاگری بپرسد که چرا تو رادیو ‌داری؟ در جوابش خواهد گفت: این رادیو آنچه دلش می‌خواهد پخش می‌کند و بعد موج‌هایی را می‌گیرد و مد نظر حاکمیت را پخش می‌کند. یک فضای غم‌بار که بسیار هم نوستالژیک است و تعیین‌کننده؛ چون اگر مردی با همه عظمت و بزرگی‌اش در عالم هنر به‌اشتباه وارد فضای سیاسی و در آن کانالیزه بشود، همه اقتدار و هنرش را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و این هنر به پروپاگاندا آلوده است و هنرمند و شخصیتش را هم آلوده خواهد کرد. هنر فقط در خدمت بشریت است و لاغیر؛ چون این‌گونه هنر ارزشش را از دست خواهد داد، اگر بخواهد تبلیغاتی باشد.
می‌دانیم نوشین آنچه اجرا کرده فقط ابعاد سیاسی نداشته است و جنبه‌های هنری هم داشته است؟
از شخصیت حقیقی او سوءاستفاده شده است و به ‌عنوان فرد مطرح در عالم هنر به او نگاه شده است؛ البته او خروس سحر را با همین نیت پروپاگاندا نوشته است.
چه توصیه‌ای به تماشاگران این نمایش دارید؟
تماشاگری که به تاریخ مملکتش علاقه دارد، برای دیدن این نمایش بیاید و این‌گونه گریزی به تاریخ صد ساله‌اش بزند و مروری بر گوشه‌ای از این ٨٠، ٩٠ سال بکند. این کار بیشتر با تفکر سروکار دارد تا خوش‌آمدن‌های ظاهری.

قاسم نجاری و نوشین مهران از سایت دیلما
«پرتره‌ی مرد ریخته» به کارگردانی غلامحسین دولت‌آبادی و آراز بارسقیان، شخصیتی را از دل تاریخ بیرون می‌کشد، غبار چهره‌اش را می‌گیرد و از نو به آن نگاه می‌کند. شاید تا اینجای کار، چندان قابل بازگویی نباشد، اما جواهرِ درون این تئاتر، مالِ خود کردنِ شخصیت تاریخی و داشتن دیدگاهی منحصر بفرد در مورد آن است. عبدالحسین نوشینی که در «پرتره‌ی مرد ریخته» می بینیم نه آن اسطوره‌ی تئاتر نوین ایران است و نه آن هنرمندِ قربانی سیاست. او موجودی انسانی است که از زیر خاکستر دو تصویر غالبی که از وی ساخته شده سربرمی‌آورد و مکاشفه‌ای در زندگی خودش را آغاز می‌کند.
نوشین پس از فرار از زندان، جلوی ما می‌ایستد وقایع زندگی‌اش را یک به یک بازگو می‌کند. یک مونولوگ طولانی که در پرده‌ی اول پر از شور و شوق است و در پرده‌ی دوم به ملالی روزمره می‌رسد. مونولوگ امری خطیر است. مونولوگ بی‌واسطه رو در روی مخاطب می‌ایستد و برایش داستان می‌گوید و ذره‌ای لغزش در آن افتادن به ورطه‌ی ملال تکنیکی و خسته‌کردن مخاطب را تضمین می‌کند. اما «پرتره‌ی مرد ریخته» با متنی منسجم این خطر را درک کرده و با مفاصل هوشمندانه‌ای هر بخش‌اش را به بخشی دیگر چنان متصل می‌کند که در طول دو پرده و تقریبا هشتاد دقیقه اجرا هیچ حفره‌ و پرشی در میان دیالوگ‌ها حس نمی‌شود. برای درک این موضوع کافی‌ست در بخش «کافه دو پاقی» و چگونگی پاساژ زدن و نحوه‌ی اتصال آن به وسیله‌ی واژه‌ی کلیدی «انقلابی» بخش «کلنل پسیان» توجه کنید. این تنها یک مثال است از اتحاد کلمه به کلمه‌ی این اثر که کلیتی سفت‌و‌سخت را تشکیل داده است.
پرده‌ی اول «پرتره‌ی مرد ریخته» نمایش شوریدگی درونی مردی امیدوار است که در اتاقی دربسته به مکان‌هایی دیگر سفر می‌کند. از زندگی و تئاتر و بازیگری ... دیدن ادامه ›› و عشق می‌گوید. با روایت هر کدام از ماجراهایی که بر او گذشته به همان مکان سفر می‌کند و با جزییات خودش آنها را روایت می‌کند. هر کدام از این روایات، تکه‌ای بر پازل هزارتکه‌ی شخصیت عبدالحسین نوشین اضافه می‌کند تا تصویر مردی که هنوز به زندگی، تئاتر و عشق ایمان دارد شکل بگیرد. هر کدام از این سفرها، سفری تئاتریکال به درون خود و کشف شخصیت است. تا جایی که او کت‌اش را پوشیده، چمدان به دست گرفته و با «کی می‌رسد باران؟» و پرده‌ای که پشت سرش بسته می‌شود و با اندک امیدی به سفر می‌رود.
اما پرده‌ی دوم انتهای سفر است.انتهای مکاشفه‌ی عبدالحسین نوشین. پرده‌ی دوم، برخلاف جوش و خروش پرده‌ی اول پر از حرکات آرام و صداهای گرفته‌ای است که هر کدامشان بوی مرگی زودهنگام می‌دهند. او که پس از تمامی ماجراهای زندگیش، روزهای پایانی را در اتاق سرد و بی‌رنگ و بی‌آهنگی در مسکو می‌گذراند، هنوز همان نوشین است. هنوز همان کسی است که با آوردن نام تئاتر و نمایشنامه ناگهان بیماری‌اش را فراموش می‌کند و می‌شود همان بازیگر پرشور شاهنامه خوان. اما او دیگر امیدوار نیست. مرگ را لمس می‌کند و لمس مرگ، صفی از اشتباهات مرد را جلویش می‌سازد. دیگر برای او راه پیشروی و بازگشتی نمی‌ماند و خودش هم «نمی‌خواهد بیش از این پا روی خودش بگذارد». این پرتره‌ی مردی ویران‌شده است، که هق‌هق‌ انسانی‌اش آبروی تئاتر ماست.
و «پرتره‌ی مرد ریخته» این تصویر را مدیون اصغر همتِ بازیگر است. او در طول دو پرده مدام در حال پیشروی از مرزِ «همت بودن»، «نوشین بودن»، «بازیگر بودن» و جنون دیوانه‌وار کسی است که عاشق بازی کردن است. او نوشینِ مجنون را با بازی «اتللو» نشان می‌دهد، نوشین عاشق بازیگری را با «زال و رودابه» و از میانه‌ی همه‌ی اینها تصویر انسانی نوشین را در پرده‌ی دوم با ریزه‌کاری‌های بسیاری که شرحشان در این یادداشت نمی‌گنجد، تکمیل می‌کند. هم اوست که پس از پرده‌ی اول، نوشینِ آرام‌گرفته‌ای که هنوز با درون پر از ستیزش کنار نیامده را کاملاً درمی‌آورد و وصل می‌کند به بخش سقوطش. او روی صندلی می نشیند و در سکوت، همه‌ی زندگی‌اش را گریه می‌کند. نوشین دراماتیک، نوشینِ دولت‌آبادی و بارسقیان، نوشینِ همت با گریه‌اش جوابیه‌ای به تئاتر آتراکسیون و به‌بیراهه‌رفته‌ی رایج می‌دهد، تا از «هنر تئاتر» دفاع کند.

نقدی بر نمایش «پُرتره مرد ریخته »
هزار ُتوی عشق ، تنهائی و رنج
حسن پارسائی: نمایشنامه‌های متعددی نوشته‌شده‌اند که موضوعشان خود تئاتر بوده، اما متونی که فقط به یکی از شخصیت‌های مهم دنیای تئاتر بپردازند، کم بوده‌اند. نوشتن و اجرای چنین متنی حین دشواری نیاز به ساختاردهی دراماتیک دارد که این جنبه هم تا حدی کار را دشوارترمی کند، زیرا باید زندگینامه، افکار،عواطف ، روابط و ماجراهای زندگی چنین شخصیتی خیلی خوب نشان داده شود تا متن و متعاقباً اجرا، به‌طور همزمان شاکله روایی و داستان گونه‌ای به خود بگیرند و نویسنده هم به دراماتورژی- یعنی داشته‌ها و الزامات دراماتیک و نمایشی اثر توجه مضاعفی داشته باشد.
نمایش " پُرتره مرد ریخته " به نویسندگی و کارگردانی مشترک " غلامحسین دولت‌آبادی "و" آراز بارسقیان " که هم‌اکنون در تماشاخانه سنگلج اجرامی شود،نشانگر چنین داده‌ها و داشته‌هایی است و حتی یک اجرای الگویی و آموزشی به شمار می‌رود.
این نمایش ، زندگینامه هنری ، سیاسی و اجتماعی یکی از بنیان‌گذاران و تعالی دهندگان تئاتر ایران ،یعنی "عبدالحسین نوشین" است و نویسندگان نمایشنامه با رویکردی استقرائی و دقیق به زوایای روحی، روانی و نگره‌های اجتماعی،سیاسی و هنری این شخصیت پرداخته‌اند.آن‌ها نهایتاً متن را که در اصل ساختار درام دارد، به شکل"مونودرام"، یعنی با توسل به ایفای نقش‌های همه پرسوناژها توسط یک بازیگر به اجرا درآورده‌اند ؛ این ابتکار ثانویه ... دیدن ادامه ›› سبب شده شاکله ُکلی اجرا به‌صورت " نمایش در نمایش" درآید و موقعیت‌های مهم زندگی"عبدالحسین نوشین" با میزانسن دهی‌های نمایشی و با بازیگری خود این شخصیت تئاتری بجای شخصیت‌های حاضر در متن و غایب درصحنه، نشان داده شوند. بخش‌های موردنظر به‌تناوب و به‌صورت عینی و نمایشی با بهره‌گیری از"وانمود سازی"و انعکاس دهی صحنه‌ای موقعیت‌های فرضی به نمایش درمی‌آیند.این ترفند هوشمندانه اجرائی، نمایش را از یکنواختی بدر آورده و همزمان مهارت و توانمندی برجسته و هنرمندانه "اصغر همت" را هم در ارائه نقشی دشوار، طولانی و خاص به اثبات رسانده است.
نمایش " پُرتره مرد ریخته " به نویسندگی و کارگردانی مشترک " آراز بارسقیان " و "غلامحسین دولت‌آبادی" جزو نمایش‌های خاص به شمارمی رود و علاوه بر تجلیل از یکی از بزرگان تئاتر ایران،نوعی ادای دین به خود مدیوم تئاتر هم است.به همین دلیل، عملاً برای علاقه‌مندان تئاتر جنبه‌هایی نوستالژیک هم دارد .
باید اذعان داشت که این اجرا به‌گونه‌ای یکی از مانیفست‌های هنری ، سیاسی ، اجتماعی و ایدئولوژیک دوران موردنظر هم است.دیالوگ‌ها هم‌ارز و برآیند نوع شخصیت پرسوناژ و نشانگر ایدئولوژی چپ‌گرایانه و افکار سوسیالیستی، حزبی و رویدادهای زندگی او و شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه‌ای هستند که در آن زندگی کرده است؛ به همین دلیل کلاً داده‌ها و نشانه‌هایی به‌جا و الزامی برای روانشناسی این شخصیت به شمار می‌روند و همزمان نیز بخش‌هایی از وجوهات تاریخی، سیاسی ، اجتماعی و هنری یک دوره معین از تاریخ ایران را به‌وضوح و به شکلی جسورانه،انسانی و آوانگارد به نمایش می‌گذارند،ضمناً هم‌ارز با عتاب ورزی‌های پرسوناژ، دلخوری او را هم از سیاست زدگی حزبی تلویحاً نشان می‌دهند : " من فهمیدم که باید آزاد شد از استثمار انسان توسط انسان. انسانیت فقط به خاطر دشمنی‌ها و جنگ‌ها و انقلاب‌ها پیشرفت می‌کند، این یعنی مبارزه مظلوم علیه ظالم" ، "این زخم سال‌هاست که ُتو من سر بازکرده،زخمی که سال‌ها اونو با خودم حمل کردم، رُشدش دادم و باهام پیش اومده ، زخم کوچیکی که بزرگ‌شده ، متورم شده و به یک توده چرکین تبدیل‌شده" ، "ما نباید به سن تئاتر اکتفا کنیم ، سن ما باید جامعه باشه و تماشاکنانشم نه این چندنفری که هر شب ُتو سالن برامون کف می زنن، باید ُکل مردم باشن...همه شون.." ، " این عینک هم‌داستانی داره ، به چشم خیلی‌ها بوده و خیلی چیزا رو دیده ...ولی هیچ‌کس نمی دونست مال کیه ، می‌گفتن از سال شونزده،هیفده زندانی بوده . می‌شد حدس زد که صاحبش همون موقع ها سر به نیست شده " ، " آن‌ها دنبال آرشیو یک مرد مرده می گردند " ، " دیگر حاضر نیستم بیشتر از این پا روی خودم بگذارم " و ....
نمایش خیلی خوب زندگی ُپر از رنج و ادبار، حبس، محدودیت و خفقان آن دوره را که آکنده از فشار و بیدادگری بوده،از زبان خود پرسوناژ انعکاس می‌دهد و همزمان به خاطرات خوب و بد او،به آثارش و درجاهایی هم به زندگی خانوادگی‌اش می‌پردازد.
طراحی خوب و سنجیده صحنه‌های هر دو پرده که توسط " سینا ییلاق بیگی" انجام‌شده با نوع پرسوناژ و موضوع خاص نمایش همخوانی و تناسب اثبات‌شده‌ای دارد. نور که اغلب بارنگ به رنگ شدن‌های متناوب همراه است،به‌گونه‌ای نمایشی دوره‌ها و مضمون حوادث و سپری شدن لحظه‌های زندگی "عبدالحسین نوشین " را به شکلی تمثیلی و نشانه وار تداعی می‌کند و در این رابطه باید ابتکار" عابس خلقی" را تحسین نمود. استفاده از آوازهای اصیل و سنتی ایرانی که نمونه‌های مناسب و درخوری هم انتخاب‌شده و در بخش‌های متنوع اجرا کاربری پیداکرده، عملاً به‌عنوان"موسیقی پس‌زمینه‌ای نمایش"کارکرد تأثیرگذاری دارد و به شخصیت‌پردازی ذهنی ، روحی و روانی پرسوناژ کمک کرده است.تأکید بر اشعار"نیما یوشیج" و مخصوصاً انتخاب شعر " قاصد روزان ابری، داروک" برای فصل دهی‌های پایانی پرده اول و پرده آخر،ابتکاری قابل‌تأمل، تأویل دار و بسیار بجا و زیبا است،زیرا اثربخشی صحنه‌های مربوطه ونیز مضمون محوری و انسانی ُکل اجرا را تشدید و تعمیق داده است.ضمناً در این نمایش از شیوه شاهنامه‌خوانی هم استفاده‌شده است.
بازی"اصغر همت" هنرمندانه و قابل‌تحسین است؛او نقشی دشوار را بازی می‌کند که دیالوگ‌ها و گفتارهای زیاد دارد؛ ضمناً با نقش‌پذیری‌ها و نقش دهی‌هایی که برای خود و دیگران در نظر می‌گیرد، نمایش را از حالت روایی صرف خارج و به آن شاکله‌ای اجرائی،دراماتیک و ُکنش‌مند می‌دهد و این در کنار ویژگی‌ها و جذابیت‌های ُکلی نمایش " ُپرتره یک مرد ریخته " در ذهن تماشاگران ماندگار خواهد بود.
کارگردانی اجرا با موضوع، نوع پرسوناژ و ژانر نمایش تناسب و همخوانی خوبی پیداکرده و میزانسن های حضور با ژست و حرکت،در ُکل به دو شیوه حالت دار"رو به تماشاگران" و اجرای خاطرات ذهنی پرسوناژ به شکل "موقعیت‌های نمایشی و فرضی" شکل‌دهی شده که عملاً ترفندهایی هنرمندانه و هوشمندانه برای عینی و نمایشی کردن" گزاره‌های روایی متن"است.این میزانسن ها همه آنچه را که روی سن اجرا می‌شود، از خاطره گوئی بدر آورده و به‌صورت زنده و دراماتیک در قالب "حضور غلامحسین نوشین و درد دل‌های او با تماشاگران تئاتر" ارائه داده است ، طوری که او روی صحنه یکی از قدیمی‌ترین تماشاخانه‌های تهران با تأویل و معنای "زیست نمایشی و هنری دوباره هنرمندی که خودش قبلاً به خیلی از پرسوناژهای نمایش زیست داستانی و هنری داده "، جلوه بازخوردی و مرتبت نمایشی و هنری زیبایی شناسانه‌ای پیداکرده است.
نمایش با رنج ادامه‌دار و تنهائی غمگنانه "عبدالحسین نوشین" و با همدلی و" هم ساحت شدن ذهن تماشاگران با او به‌عنوان تنها پرسوناژ روی صحنه " و شعر نیما یوشیج ( قاصد روزان ابری ، داروک! کی می‌رسد باران !) به شیوه‌ای زیبا و با تأثیرگذاری مضاعفی به پایان می‌رسد.
باید یادآور شد که نشان دادن این شخصیت بزرگ روی صحنه تماشاخانه سنگلج ، که همواره مکانی خاص برای اجرای نمایش‌های تخت حوضی و لاله زاری بوده است ، حادثه‌ای مهم تلقی می‌شود ، چون ضمن آن‌که شأن و مرتبت غیرقابل‌انکار این تماشاخانه را ارتقاء داده ،عملاً ثابت کرده که این مکان ظرفیت و قابلیت اجرای نمایش‌های خیلی جدی را داراست.
نمایش"پُرتره مرد ریخته"به نویسندگی و کارگردانی "غلامحسین دولت‌آبادی" و" آراز بارسقیان" ازلحاظ نویسندگی،کارگردانی ، بازیگری،طراحی صحنه و لباس، نور و موسیقی ،نمایشی دیدنی ، تأثیرگذار و حتی نوستالژیک است. این اجرای خاص و زیبا به لحاظ متن ، موضوع ، بازیگری و کارگردانی،همواره به‌عنوان اجرائی مثال‌زدنی در اذهان تماشاگران خواهد ماند.

بیگانه‌ای روی صحنه
نقد بیگانه؛ به کارگردانی مسعود دلخواه
نوشته‌ای از نوشین مهران و قاسم نجاری

«چقد شلوغه... همه‌ی اینا اومدن منو ببین؟» این سخنان آغازین مورسوی دلخواه است. مورسویی که شاید پس از سال‌ها به بهترین شکل ممکن روی صحنه زنده شده باشد، اما جایش آنجا نیست. مورسو روی صحنه بیگانه‌ای است که جایگاهش اشتباه گرفته شده. بیرون کشیدن او از متن رمان به صحنه‌ی تئاتر، به ما نشان می‌دهد که چرا نباید بیگانه‌ی آلبر کامو به صحنه کشیده شود.
مورسو قرار است شخصیت محوری نمایش «بیگانه» باشد. اما شخصیت محوری کیست و مهم‌ترین کاربردش چیست؟ آنچه کاراکتر را به شخصیت محوری نمایش تبدیل می‌کند عنصر ستیز است که کنش شخصیت نیز حول محور آن شکل می‌گیرد. کنش، بیرونی کردن آن ستیز درونی است. مورسو ضدقهرمان رمان اگزیستانسیالیستی کامو است. حال، اما مورسوی نمایش «بیگانه» در موقعیتی دراماتیک اما کاملاً تحمیلی قرار گرفته. چرا که نمایش نیاز به کنشی بیرونی دارد و این کنش بیرونی، ستیز درونی مورسو ... دیدن ادامه ›› را می‌طلبد. آنچه که مورسوی کامو تعمداً از آن بی‌بهره است. قرار نیست داشته باشد.
مورسو، شخصیت رمان بیگانه، در برهه‌ای از تاریخ فلسفه‌ی کامو شکل می‌گیرد که آن‌قدر حواشی و مسئولیت‌های بشری دور سر انسان می‌چرخد که او از زیر بار آن‌ها رفتن شانه خالی می‌کند. انفعالی را می‌طلبد تا خودش را در برابر این حوادث بیمه کرده و به زندگی ادامه دهد. ویژگی بارز این شخصیت کناره‌گیری از هرگونه تضاد با جامعه و حتی با خود است. نویسنده عمداً او را کناره‌گیر می‌آفریند تا به ما نشان دهد بی‌خیالی مطلق در قبال همه چیز یعنی چه. حال آنکه در نمایش بیگانه شاهد شمایلی قهرمان گونه از مرسوییم. آنچنان که بازیگر این نقش، رحیم نوروزی، سعی می‌کند از آن بگریزد اما نوع دیالوگ‌هایی که بیان می‌کند و آن سکوت‌های طولانی‌اش نمی‌گذارد مورسو تصویری انسانی و به دور از قهرمان پروری داشته باشد. شاید مورسوی کامو بهترین نوع ضدقهرمان منفعل ادبیات باشد اما قطعاً کسی نیست که به کار تئاتر بیاید.
شخصیت اصلی از رمان بیرون کشیده شده و ناگهان خود را در صحنه‌ی تئاتر می‌یابد. صحنه‌ای که ستیز لازمه‌ی آن است. پس اقتباس کننده سعی می‌کند چیزی از بیرون وارد کند تا جای این ستیزها را بگیرد. او با هوشمندی سعی کرده این عنصر را در شخصیت‌های فرعی کار بگذارد؛ وکیل در همان صحنه‌های اول به زبان گویای مورسو تبدیل می‌شود از او دفاع کرده و حتی سعی می‌کند در دهان او جواب بگذارد. او به مورسو می‌گوید که این را اعلام کند که موقع دفن مادرش سعی کرده احساساتش را کنترل کند و الی آخر. در کنار وکیل، شخصیت‌هایی چون امانوئل و ماری و سلست و دیگران سعی می‌کنند مدام همان دفاعیات را از مورسو اعلام کنند. در مقابلشان دادستان و مدیر خانه سالمندان و حتی کشیش می‌ایستند که موج اتهامات را به مورسو وارد می‌کنند. سؤال اصلی اینجاست که اگر قرار است همه در این ستیز جعلی از مورسو دفاع کنند جز خودش، او هنوز هم بیگانه است؟ آیا این تمهید تحمیلی کاراکتر محوری را کمرنگ و بیگانه را به قهرمانی ترحم برانگیز تبدیل نمی‌کند؟ و مگر همین ترحمِ مخاطب بر ضد فلسفه‌ی متن مورد اقتباس نیست؟ بیگانه‌ی دلخواه، مورسویی را به نمایش می‌گذارد که نه تنها ترحم هیئت‌منصفه (ما تماشاگران) را برمی‌انگیزد، بلکه کاموی زنده‌ی نمایش را با سکوتش وادار به زمین انداختن قلم می‌کند. کامویی که کاملاً بر خلاف تصویر واقعی‌اش، خالی از هرگونه شور زندگی و کنش‌مندی به نمایش گذارده شده. بگذریم که آن دکلاماسیون‌های وکیل و آن فریادهای بی‌دلیل دادستان آن‌قدر بد در آمده‌اند که بیشتر جنبه‌ی کمیک به شخصیت‌ها می‌دهند و همین، خود باعث بالا بردن هر چه بیشتر شخصیت مورسو و شمایل سازی قهرمان گونه از وی می‌شود.
اگر سطور بالا را اشکالات ریزی بدانیم که در جای‌جای اثر پراکنده شده، در کلیت اشتباهی بزرگ‌تر از دلخواه و تیمش سر زده است. سؤالی مطرح می‌شود که لازمه‌ی اقتباس از یک اثر چیست؟ اقتباس کننده چه افقی از هم-زمانی در اثر مورد اقتباس می‌بیند که آن را نیازمند بازتعریف می‌شمرد؟ منحصراً برای نمایش «بیگانه» هیچ نگاهی به جامعه‌ی معاصرمان و هیچ دلیل منطقی‌ای برای اقتباس از بیگانه‌ی کامو دیده نمی‌شود. آن هم چنین اقتباسی که تا حدودی به آرمان نویسنده‌ی اصلی اثر پشت می‌کند و فقط پشت می‌کند! هیچ حرف تازه، هیچ نگاه تازه‌ای به اثر آلبر کامو نیست. تنها نکته‌ی منطقی‌ این وسط همان چیزی است که روی پوستر اثر نوشته شده: «اثر مشهور آلبر کامو». این اجرا فلسفه‌ی وجودی خودش را فقط از طریق شهرت و محبوبیت اثر کامو در ایران تبیین می‌کند و لا غیر.
با این حال، حداقل لازمه‌ی اقتباس داشتن دیدی جدید به مسئله‌ای قدیمی است. این را می‌توانیم از اقتباس‌های به جا و درست تاریخ ادبیات نمایشی بفهمیم. نویسنده‌هایی مثل یوجین اونیل یا ژان آنوی با اقتباس از آثار آن‌ها را گامی به جلوتر می‌بردند و با شرایط جامعه‌شان پیوند می‌دادند. اما در مورد این نمایش نمی‌توان هیچ پیوندی با جامعه دید و همین تک نکته می‌تواند دلیل وجود اثر را زیر سؤال ببرد. مسئله‌ی دیگر این است که آیا وقتی اقتباسی انجام می‌شود، متن مرجع اقتباس پذیر است؟ باید فکر کرد «بیگانه» ای که اساسش بر انفعال شخصیت اصلی آن است، آیا می‌تواند روی صحنه تئاتر جایی برای جولان داشته باشد؟ برای این سؤال کافی بود نگاهی به اقتباس‌های سینمایی و صحنه‌ای بیگانه انداخت تا متوجه شد که هیچ اقتباس موفقی از آن صورت نگرفته، چون دراماتیزه کردن بیگانه، مساوی است با کشتن آن. از آن طرف نگاه کنید که آلبر کامو خود نمایشنامه‌نویسی کار بلدی است که اگر خودش لازم می‌دید این اثر را در قالب نمایشنامه می‌نوشت.
حوالی نمایش «بیگانه» مسئله‌ی دراماتورژی نیز مطرح شده است. می‌گویند بیگانه اثری است که دراماتورژی قوی‌ای دارد. این یک شوخی است. هیچ اثری از دراماتورژی در ثانیه‌ای از اجرای این نمایش دیده نمی‌شود. ما با واو به واوِ رمان بیگانه طرفیم. آیا دراماتورژی این است که ما اسم یکی از شخصیت‌ها که رز است را سمیه بگذاریم؟ یا این است که وقتی بیماری جذامی بر تابوت مادر مورسو – که از قضا مسیحی است- می‌آید، دعای «اللهم انی اسئلکَ ...» بخواند؟ اثری که رد پای بسیار کمی از فضای جامعه در آن به چشم می‌خورد و هیچ دیدگاه جدیدی برای عرضه ندارد نمی‌تواند برچسب‌هایی مثل «دراماتورژی» و امثالهم را دوام بیاورد چرا که اطلاق چنین برچسب‌هایی اندک شرافت اثر را به باد می‌دهد.
نمایش «بیگانه» مصورسازی لحظه‌به‌لحظه‌ی رمان کامو است با اندک تغییراتی برای هر چه بیشتر دراماتیک کردن اثر. اجرایی است از لحاظ بازیگری و کارگردانی آبرومند و شسته رفته. اما این تصویرسازی هیچ چیز جدیدی برای عرضه کردن ندارد. جای شک نیست که از اجراهای هم‌زمان خودش بهتر است و حداقل احساس «تئاتر دیدن» دارد، اما همه‌ی این‌ها به مانند تزئینات و جواهراتی بر سر و گردنِ هیچ است! «بیگانه» با همه‌ی این اوصاف ارزش دیدن دارد چون حداقل شرافت اثر نمایشی را حفظ کرده و به شعور تماشاگر خود توهین نمی‌کند و خلسه‌های مورسویی و آفتاب و دریای الجزیره را به خوبی رو صحنه آورده، اما فراموش نکنیم که جای «بیگانه» آن بالا، روی صحنه نیست. به قول آراز بارسقیان:‌این اثر از نوستالژی بچه‌های دهه پنجاه و شصت و آنارشی بچه‌های دهه 70 که هر یک خود را مورسویی می‌انگارند برای فروش بهتر نهایت استفاده کرده است.