میثم غضنفری فعال هنری

هفت:
«انسان موجودی مفسر است. تفسیر کردن فعالیتی ذاتی برای انسان محسوب می‌شود. ما از بدو تولد به تفسیر جهان پیرامون خود می‌پردازیم و این فعالیت در طول حیات ادامه می‌یابد. تفسیر ما از صداها، تصاویر، احساسات و رویدادها، به جهان معنا می‌بخشد. لیکن این تفسیر، متأثر از تجارب پیشین و شبکه‌ی مفهومی هر فرد است و بنابراین با دیگران متفاوت خواهد بود.»

این مضامین هم از هایدگر است. احتمالاً شما هم در پی تفسیر درکه هستید. اما نه!

"درکه" اساساً قصد نقد علائق، نمادها و ویژگی‌های انسان مدرن را ندارد. نمی‌خواهد با اتخاذ رویکردی نیچه‌ای-آرنتی، بنیاد جهان مدرن را ابتذال و بی‌معنایی بداند. این نمایش دربارۀ زنی که برساختۀ جامعۀ مردسالار و مدرن باشد، نیست. دربارۀ سوژه‌ای نیست که بر خلاف میل باطنی‌اش توسط جامعه‌ای به ظاهر روشنفکر ساخته شده باشد و حسی درونی در اعماق وجودش، غیراصیل بودن همه چیز را فریاد بزند، در نتیجه او را به خودکشی برای رهایی از این مسخ‌شدگی ... دیدن ادامه ›› سوق دهد؛ و سپس همان جامعه‌ی به ظاهر روشنفکر، خودکشی‌ای نمایشی و جمعی برای او ترتیب دهد.
درکه درباره‌ی هیچ‌یک از این موارد نیست.

درکه صرفاً دربارۀ زنی است که نه نهنگ است و نه هشت‌پا! او فقط می‌خواهد تنها بمیرد.

اکنون می‌توانید به هیچ کدام از این موضوعات فکر نکنید و فقط نمایش را تماشا کنید.

شش:
اسلاوی ژیژک، فیلسوف و نظریه‌پرداز اسلوونیایی، در کتاب‌های متعدد خود، از جمله برهوت معنا، به بررسی وضعیت کنونی جامعه و انسان معاصر می‌پردازد. او معتقد است که جامعه مدرن با بحران معنا روبرو است. ارزش‌ها و باورهای سنتی از بین رفته‌اند و جای خود را به نسبیت‌گرایی و شکاکیت داده‌اند. در این وضعیت، افراد احساس پوچی و بی‌معنایی می‌کنند. سرمایه‌داری با تولید بی‌نهایت از کالاها و خدمات، لذت را به کالایی تبدیل کرده است. این لذت کاذب، افراد را از جستجوی معنا و ارزش‌های واقعی باز می‌دارد.
***
نمایش درکه کاری به بحران معنا در جهان مدرن ندارد!

پنج:
خوزه ارتگایی گاست، فیلسوف اسپانیایی، در کتاب طغیان توده‌ها به بررسی تغییرات بنیادین رخ داده در جوامع مدرن می‌پردازد. او معتقد است که در عصر مدرن، شاهد ظهور و قدرت‌گیری توده‌ها هستیم و این امر، تهدیدی جدی برای فرهنگ، تمدن و دموکراسی به شمار می‌آید. انسان مدرن به دلیل صنعتی شدن، گسترش دموکراسی و افزایش سطح تحصیلات، به فردی توده‌ای تبدیل شده است. فرد توده‌ای، فردی است که به جای تفکر مستقل، از احساسات جمعی و افکار عمومی پیروی می‌کند. با ظهور توده‌ها، فرهنگ و هنر به سمت سطحی‌گرایی و عامه‌پسندی سوق پیدا می‌کند. ارزش‌های والا جای خود را به سرگرمی‌های ساده و بی‌محتوا می‌دهند. توده‌ها به جای توجه به نظرات و دیدگاه‌های نخبگان، به دنبال رهبرانی هستند که به احساسات آن‌ها دامن بزنند. سیاستمداران برای کسب آرای توده‌ها، به جای ارائه برنامه‌های واقع‌بینانه، به وعده‌های پوچ و احساسات مردم دامن می‌زنند.
***
نمایش درکه دربارۀ طغیان توده‌ها نیست!

چهار:
لکان معتقد است که زبان و نمادها نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری هویت فردی ایفا می‌کنند. زنان در جامعه‌ای که توسط مردان ساخته شده است، اغلب با مشکلاتی در شناسایی خود و جایگاهشان در این نظام نمادین روبرو هستند. این عدم تطابق بین هویت درونی و هویت تحمیلی از سوی جامعه می‌تواند منجر به احساس بیگانگی و در نهایت خودکشی شود.
***
نمایش درکه ربطی به لکان هم ندارد.

سه:
امیل دورکیم، جامعه‌شناس فرانسوی، معتقد بود که خودکشی صرفاً یک عمل فردی نیست، بلکه یک پدیده اجتماعی است که ریشه در ساختار جامعه دارد و با عوامل اجتماعی مانند همبستگی اجتماعی، تقسیم کار اجتماعی و آگاهی جمعی در ارتباط است.
***
نمایش درکه ربطی به نظریات امیل دورکیم ندارد.

دو:
سیزیف به دلیل فریب خدایان، به عنوان مجازات ابدی محکوم می‌شود تا سنگی عظیم را به بالای تپه‌ای ببرد. اما هر بار که او به قله می‌رسد، سنگ غلتیده و به پایین می‌افتد و سیزیف مجبور است دوباره از ابتدا شروع کند. این تکرار بی‌نهایت و بیهوده، به عنوان نمادی از تلاش انسان برای رسیدن به هدفی دست‌نیافتنی و در نهایت بیهوده بودن تمام تلاش‌های ما در برابر ابدیت و مرگ تلقی می‌شود. آلبرکامو در مقدمۀ این اسطوره می‌نویسد: تنها یک پرسش فلسفی وجود دارد: چرا نباید خودکشی کرد؟
***
نمایش درکه ربطی به سیزیف و تفلسفِ کامو در مورد خودکشی ندارد.

یک:
«خوش‌نام و سرشار از افتخار،
رهسپار دخمۀ مردگانی بی آنکه مرضی ترا پژمرده باشد،
یا تیغۀ شمشیری پیکرت را دریده باشد.
خودکام به قانون خویشتن، و یکتا در سرنوشت خویش،
سر راست، سرزنده، به نزد هادس می روی.»
این جملات را همسرایان در نمایشنامه آنتیگونه خطاب به آنتیگونه می گویند. زمانی که او رهسپار مذبح خویش است.
***
نمایش درکه ربطی به خودکشی آنتیگونه ندارد.

ضمن احترام به زحماتی که گروه کشیده بود، بنا بر فرمایش نویسندۀ محترم که در انتهای نمایش فرمودند: «نقدهایتان را بنویسد تا ما رشد کنیم»، به عنوان یک مخاطب معمولی تئاتر درک و دریافت خودم را تقدیم می‌کنم:

سرزمین عجایب!
شگفتیِ ناشی از دیدن یک تئاتر بسیار بد، با خواندن نظرات سراسر تآیید و تمجید در تیوال دو چندان شد. تا جایی که به تردید افتادم شاید امشب اشتباهآ به سالنی دیگر رفته‌ام یا دو کار با نامی مشابه اجرا شده است. پیش خود و به طنزی تلخ فکر کردم شاید، بازیِ سیئر به بیرون از سالن هم امتداد پیدا کرده و گویی برخی، مطیع و منقاد شده توسطِ نیرویی شریر، مجبور به گفتن دیالوگ های از پیش نوشته‌ شده‌شان در تیوال شده‌‍اند؛ چه اگر چنین نکنند حذف خواهند شد! (قصد جسارت به نظرات تماشاگران محترم را ندارم اما این همه یکدستی و هماهنگی و بدون کوچکترین نقدی – به جز یک نقد- عجیب می نماید!)

نویسنده و کارگردان با تعداد زیادی بازیگر، جهانی غریب، پرهیاهو و مشوش خلق کرده بودند.
بیان بسیار ضعیف و عجولانۀ عمدۀ بازیگران، موسیقی و ... دیدن ادامه ›› حرکات جمعیِ بسیار پرحجم کار – که اجازه نفس کشیدن به مخاطب نمی‌داد – نور سرگردان و زبان متن – حداقل در بخش اول – موجب می‌شد به سختی بتوان جهانِ متن را درک کرد.
گویی که از فاصله‌ای چند کیلومتری شاهد رویدادی پر سر و صدا و تنش زا بودیم. از آن فاصله هر چه تأمل و تمرکز می‌کردیم نهایتاً به تصویری مبهم دست می‌یافتیم، نزدیک هم که می‌شدیم به دیوارِ زخیم و زمختِ فرم بر می‌خوردیم که راه نفوذی برای فهم معنای متن را به ما نمی‌داد.
شاید به همین خاطر بود که نویسنده گاهی مجبور می‌شد با روشی بسیار گل درشت، توضیح دهد که ما الان کجاییم و در چه وضعیتی هستیم!
بر خلاف فرم کار، درام اما، فراز و فرودِِ شدیدی نداشت. بالاترین نقطۀ تنش دراماتیک جایی بود که آن جمعیت تصمیم به خروج گرفتند که باز هم این نقطۀ عطف، زیر خروارها حرکت و موسیقی و دیالوگ‌های نامفهوم دفن شده بود.
البت فهرست شگفت زدگی‌هایم محدود به این دو نبود. این‌روزها با وجود هش‌دار و یاددارهای مداوم و پی‌درپیِ اولیاء امور، مبنی بر به پروار در آوردن! و خاموش نگه داشتن تلفن‌های همراه، اما اقلیتِی ازتماشاگران با روشن کردن اسکرین موبایلشان عملاً به حریم و حقوق سایر تماشاگران تعدی می‌کنند. اما شگفتی امشب این بود که برخی رسماً، تلفن‌هایشان را پاسخ می دادند و تمشیت امور یومیه می‌کردند! برخی دیگر نیز همزمان فیلم عکس می‌گرفتند، استوری می‌کردند و کامنت پاسخ می داند.
واقعاً که «صعب روزی بوالعجب کاری پریشان عالمی» بود تجربۀ تئاتر دیدن دیشب!